Υπερηφάνεια

1. Ἅγιος εἶναι ἐκεῖνος, ποὺ καθάρισε τελείως τὸν ἐσωτερικό του ἄνθρωπο. Κάποιος ἀδελφός, ἐνῶ προσευχόταν μαζὶ μὲ ἄλλους ἀδελφούς, αἰχμαλωτίσθηκε ἀπὸ τὴ θεία δύναμη, καὶ μὲ ἁρπαγὴ τοῦ νοῦ του εἶδε τὴν ἄνω Ἰερουσαλήμ καὶ τὰ ἐκεῖ φωτεινὰ κατοικητήρια καὶ φῶς ἄπειρο καὶ ἀνέκφραστο, καὶ ἄκουσε φωνή, ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ τόπος τῆς ἀναπαύσεως τῶν δικαίων. Μετὰ ἀπ' αὐτὸ ὑπερηφανεύθηκε καί, νομίζοντας τὸν ἑαυτό του σπουδαῖο, ἔπεσε σὲ βάθος ἁμαρτιῶν καὶ κυριεύτηκε ἀπὸ πολλὰ κακά. Ἄν λοιπὸν αὐτὸς ἔπαθε τέτοια, πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ καθένας νὰ λέει, «Ἀφοῦ νηστεύω καὶ ζῶ σὰν ξένος καὶ δίνω ἐλεημοσύνη καὶ ἔχω φυλαχθεῖ ἀπὸ πορνεία, κλοπὴ καὶ τὰ ὅμοια, ἄραγε εἶμαι ἅγιος; Γιατὶ τελειότητα δὲν εἶναι μόνον ἡ ἀποχὴ ἀπὸ τὰ φανερὰ κακά, ἀλλὰ κυρίως ἡ κάθαρση τῆς διανοίας!

ΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ
Περί υπερηφανείας
(Διά την «ακέφαλον» υπερηφάνειαν)

^1. Η υπερηφάνεια είναι άρνησις του Θεού, εφεύρεσις των δαιμόνων, εξουδένωσις των ανθρώπων, μητέρα της κατακρίσεως, απόγονος των επαίνων, απόδειξις ακαρπίας, φυγαδευτήριο της βοηθείας του Θεού, πρόδρομος της παραφροσύνης, πρόξενος πτώσεων, αιτία της επιληψίας, πηγή του θυμού, θύρα της υποκρίσεως, στήριγμα των δαιμόνων, φύλαξ των αμαρτημάτων, δημιουργός της ασπλαχνίας, άγνοια της συμπαθείας, πικρός κριτής, απάνθρωπος δικαστής, αντίπαλος του Θεού, ρίζα της βλασφημίας.

^2. Αρχή της υπερηφανείας είναι το τέλος της κενοδοξίας. Μέσον, η εξουδένωσις του πλησίον, η αναιδής φανέρωσις των κόπων μας, ο εσωτερικός αυτοέπαινος, το μίσος των ελέγχων. Και τέλος, η άρνησις της βοηθείας του Θεού, η εξύψωσις της ιδικής μας ικανότητος, η δαιμονική συμπεριφορά.

Πρόλογος

Ο ΑΒΒΑΣ Δωρόθεος, στὶς περίφημες «Διδασκαλίες» του, κάνει συχνὲς ἀναφορὲς στὸν ἀββᾶ Ζωσιμᾶ σὰν σὲ αὐθεντικὸ διδάσκαλο τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς, ἀπονέμοντάς του μεγάλο σεβασμὸ καὶ ἐκτιμήση. Ὁ ὅσιος Ζωσιμᾶς, ποὺ ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στὶς 24 Ἰανουαρίου, ἔζησε ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 5ου ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 6ου αἰῶνα. ¹ Καταγόταν ἀπὸ τὴ Σίδη, χωριὸ κοντὰ στὴν Τύρο τῆς Φοινικῆς. Ἀρχικὰ ἀσκήτεψε σ' ἕνα μοναστήρι τῆς Τύρου καὶ ὑστέρα ἦρθε στὴ Λαύρα τοῦ ἁγίου Γερασίμου τοῦ Ἰορδανίτη. Τέλος, ἵδρυσε δικό του μοναστήρι κοντὰ στὴ γενέτειρά του. Μὲ τὴν ἄσκηση ἔφτασε σὲ ὕψη ἀρετῆς, ἀξιώθηκε ν' ἀποκτήσει τὸ προορατικὸ χάρισμα καὶ ἔκανε πολλὰ θαύματα, γιὰ τὰ ὁποῖα πῆρε τὴν προσωνυμία τοῦ θαυματουργοῦ. Προεῖδε μάλιστα καὶ τὴν καταστροφὴ τῆς Ἀντιόχειας ἀπὸ σεισμό (528). Ἀπὸ τὸν ἅγιο Θεόδωρο τὸ Στουδίτη ὁ ἀββᾶς Ζωσιμᾶς θεωρεῖται πρότυπο ταπεινοφροσύνης καὶ προβάλλεται ὡς ἀξιομίμητο ὑπόδειγμα ἀσκητικῆς συνεπείας ἀνάμεσα στοὺς μεγάλους πατέρες τῆς ἐρήμου - Ἀντώνιο, Ἰλαρίωνα, Παχώμιο, Εὐθύμιο καὶ Σᾶββα.

^{ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α’.}

Ἡ ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ ἡ παροικοῦσα Ῥώμην τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ τῇ παροικούσῃ Κόρινθον, κλητοῖς ἡγιασμένοις ἐν θελήματι Θεοῦ διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Χάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη ἀπὸ παντοκράτορος Θεοῦ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ πληθυνθείη.

^{Τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ἐκ τῶν ἐπῶν μετάφρασις παραγγελμάτων περὶ ἡσυχίας καὶ ἀρετῶν.}

Ἡσυχίαν μὲν ἐν λόγοις ἐπιτήδευε, ἡσυχίαν δὲ ἐν ἔργοις, ὡσαύτως δὲ ἐν γέλωτι καὶ βαδίσματι·
σφοδρότητα δὲ ἀπόφευγε προπετῆ οὕτω γὰρ ὁ νοῦς διαμενεῖ βέβαιος,
καὶ οὐχ ὑπὸ τῆς σφοδρότητος ταραχώδης γινόμενος ἀσθηνὴς ἔσται καὶ βραχὺς περὶ φρόνησιν καὶ σκοτεινὸν ὁρῶν,
οὐδὲ ἡττηθήσεται μὲν γαστριμαργίας,
ἡττηθήσεται δὲ ἐπιζέοντος θυμοῦ,
ἡττηθήσεται δὲ τῶν ἄλλων παθῶν,
ἕτοιμον αὐτοῖς ἅρπαγμα προκείμενος·
τὸν γὰρ δὴ νοῦν προσήκει τῶν παθῶν ἐπικρατεῖν ὑψηλὸν ἐφ' ἡσύχου θρόνου καθήμενον ἀφορῶντα πρὸς Θεόν.

ΛΟΓΟΣ Ε'.

Περὶ τοῦ ἀπομακρύνεσθαι ἐκ τοῦ κόσμου,
καὶ ἐξ ὅλων, ὅσα θολώνουσι καὶ σκοτίζουσι τὸν νοῦν.

Ο ΘΕΟΣ ἔδωκε πολλὴν τιμὴν εἰς τοὺς ἀνθρώπους διὰ τῆς μαθήσεως τῶν δύο νόμων τοῦ τε φυσικοῦ καὶ τοῦ γραπτοῦ, διὰ τῆς ὁποίας μαθήσεως ἐχάρισεν εἰς αὐτοὺς φωτισμόν, καὶ πανταχόθεν ἤνοιξεν εἰς αὐτοὺς πᾶσαν κεκλεισμένην θύραν, ἵνα εἰσέλθωσιν εἰς τὴν σωτηριώδη ἐπίγνωσιν τοῦ Θεοῦ.
Θέλεις πιστὸν μάρτυρα διὰ τὰ εἰρημένα;
σὺ ὁ ἴδιος γενοῦ εἰς ἑαυτόν, καὶ δὲν θέλεις ἀπωλεσθῆ•
ἐὰν δὲ θέλῃς καὶ ἔξωθεν νὰ γνωρίσῃς τοῦτο, ἔχεις ἄλλον διδάσκαλον καὶ μάρτυρα, ἵνα σὲ ὁδηγήσῃ ἀπλανῶς εἰς τὴν ὁδὸν τῆς ἀληθείας.

Γίνου ἀμαθὴς καὶ ἰδιώτης ἐν τῇ σοφίᾳ σου, καὶ ὄχι σοφὸς ἐν τῇ ἀμαθείᾳ σου καὶ ἐὰν ἡ ταπείνωσις ὑψοῖ τὸν ἁπλοῦν καὶ ἀμαθῆ, πόσης ἄραγε τιμῆς γενήσεται πρόξενος εἰς τοὺς τιμίους καὶ σοφοὺς ἀνθρώπους;

Ἡ ὑπερηφάνεια τοῦ νοῦ εἶναι ἡ σατανικὴ ὑπερηφάνεια, ἡ ὁποία ἀρνεῖται τὸ Θεὸ καὶ βλασφημεῖ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, γί’ αὐτὸ καὶ πολὺ δύσκολα θεραπεύεται. Εἶναι ἕνα βαθὺ σκοτάδι, τὸ ὁποῖο ἐμποδίζει τὰ μάτια τῆς ψυχῆς νὰ δοῦν τὸ φῶς ποὺ ὑπάρχει μέσα της καὶ ποὺ ὁδηγεῖ στὸ Θεό, στὴν ταπείνωση, στὴν ἐπιθυμία τοῦ ἀγαθοῦ.

Δύσκολο στόν ἄνθρωπο νά ἔχη δόξα καί τιμή χωρίς ζημία στήν ψυχή του^[69].

ΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΤΡΙΤΟΣ
Περί λογισμών βλασφημίας
(οι οποίοι είναι ανέκφραστοι)

Καὶ γενικά, γιὰ νὰ καταλάβουμε ὅτι ὅλοι οἱ πειρασμοί μας δόθηκαν ἀπὸ τὸν Θεὸ γιὰ τὸ συμφέρον μας ⁽¹⁾, πρέπει νὰ σκεφθοῦμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος, ἐξ αἰτίας τῆς κακῆς κλίσεως τῆς διεφθαρμένης του φύσεως, εἶναι ὑπερήφανος, φιλόδοξος, στὸ ἔπακρο δοκησίσοφος _{[μετ=φαντασμένος, μωρόσοφος]} καὶ ὑπερασπιστὴς τῆς ἰδικῆς του γνώμης, καὶ θέλει πάντοτε νὰ τὸν ὑπο

Ἀπὸ τὴν ρίζα τῆς φιλαυτίας, τὴν ὁποία ἔχουμε ἀναφέρει πολλὲς φορές, δηλαδὴ ἀπὸ τὴν ἀγάπη καὶ τὴν τιμὴ ποὺ ἔχουμε γιὰ τὸν ἑαυτό μας, προέρχεται μία ἄλλη κακία ποὺ μᾶς προξενεῖ πάρα πολὺ μεγάλη ζημία· αὐτὴ εἶναι ἡ αὐθάδης κρίσις καὶ κατάκρισις ποὺ κάνομε σὲ βάρος τοῦ πλησίον μας.

Ὅταν ὁ ἐχθρὸς δὲν μπορῇ νὰ νικήσῃ οὔτε αὐτοὺς ποὺ ἔχουν ἐξαρτηθῆ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, οὔτε αὐτοὺς ποὺ ζητᾶνε νὰ ἐλευθερωθοῦν ἀπὸ αὐτήν, ὅπως παραπάνω εἴπαμε, τότε τρέχει ὁ πονηρὸς στοὺς ἐνάρετους καὶ πολεμάει σὰν πανοῦργος νὰ τοὺς κάνῃ νὰ λησμονήσουν τοὺς ἐχθρούς, ποὺ εἶναι κοντά τους καὶ ἔμπρακτα τοὺς πολεμοῦν καὶ τοὺς βλάπτουν, νὰ ἐπιθυμοῦν ὅμως καὶ νὰ φαντάζωνται πάνω ἀπὸ τὴν δύναμί τους τὰ