Άγιος Αντώνιος ο Μέγας



^{Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Ἀντωνίου
συγγραφεὶς καὶ ἀποσταλεὶς πρὸς τοὺς ἐν τῇ ξένῃ μοναχοὺς παρὰ τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς Ἡμῶν Ἀθανασίου Ἐπισκόπου Ἀλεξάνδρειας} 

^{Προοίμιον}

Ἀγαθὴν ἅμιλλαν ἐνεστήσασθε πρὸς τοὺς ἐν Αἰγύπτῳ μοναχοὺς, ἤτοι παρισωθῆναι, ἢ καὶ ὑπερβάλλεσθαι τούτους προελόμενοι τῇ κατ' ἀρετὴν ὑμῶν ἀσκήσει.

Καὶ γὰρ καὶ παρ' ὑμῖν λοιπὸν μοναστήρια, καὶ τὸ τῶν μοναχῶν ὄνομα πολιτεύεται.

Ταύτην μὲν οὖν τὴν πρόθεσιν δικαίως ἄν τις ἐπαινέσειε, καὶ εὐχομένων ὑμῶν, ὁ Θεὸς τελειώσειεν·
ἐπειδὴ δὲ ἀπῃτήσατε καὶ παρ' ἐμοῦ περὶ τῆς πολιτείας τοῦ μακαρίου Ἀντωνίου, μαθεῖν θέλοντες ὅπως τε ἤρξατο τῆς ἀσκήσεως, καὶ τίς ἦν πρὸ ταύτης, καὶ ὁποῖον ἔσχε τοῦ βίου τὸ τέλος, καὶ εἰ ἀληθῆ τὰ περὶ αὐτοῦ λεγόμενά ἐστιν, ἵνα καὶ πρὸς τὸν ἐκείνου ζῆλον ἑαυτοὺς ἀγάγητε·
μετὰ πολλῆς προθυμίας ἐδεξάμην τὸ παρ' ὑμῶν ἐπίταγμα.

Κἀμοὶ γὰρ μέγα κέρδος ὠφελείας ἐστὶ καὶ τὸ μόνον Ἀντωνίου μνημονεύειν.

Οἶδα δὲ, ὅτι καὶ ὑμεῖς ἀκούσαντες, μετὰ τοῦ θαυμάσαι τὸν ἄνθρωπον, θελήσετε καὶ ζηλῶσαι τὴν ἐκείνου πρόθεσιν·
ἔστι γὰρ μοναχοῖς ἱκανὸς χαρακτὴρ πρὸς ἄσκησιν ὁ Ἀντωνίου βίος.

Οἷς μὲν οὖν ἠκούσατε περὶ αὐτοῦ παρὰ τῶν ἀπαγγειλάντων, μὴ ἀπιστήσητε, ὀλίγα δὲ μᾶλλον ἀκηκοέναι παρ' αὐτῶν νομίζετε·
πάντως γὰρ κἀκεῖνοι μόγις τοσαῦτα διηγήσαντο.

Ἐπεὶ κἀγὼ, προτραπεὶς παρ' ὑμῶν, ὅσα ἂν διὰ τῆς ἐπιστολῆς σημανῶ, ὀλίγα τῶν ἐκείνου μνημονεύσας ἐπιστείλω·
καὶ ὑμεῖς δὲ μὴ παύσησθε τοὺς ἐνθένδε πλέοντας ἐρωτᾷν.

Ἴσως γὰρ, ἑκάστου λέγοντος ὅπερ οἶδε, μόγις ἐπαξίως ἡ περὶ ἐκείνου γένηται διήγησις.

Ἐβουλόμην γὰρ οὖν, δεξάμενος ὑμῶν τὴν ἐπιστολὴν, μεταπέμψασθαί τινας τῶν μοναχῶν, τῶν μάλιστα πυκνότερον εἰωθότων πρὸς αὐτὸν παραγίνεσθαι·
ὡς ἄν τι πλέον μαθὼν πληρέστερον ὑμῖν ἐπιστείλω·
ἐπειδὴ δὲ γὰρ καὶ ὁ καιρὸς τῶν πλωΐμων συνέκλειε, καὶ ὁ γραμματοφόρος ἔσπευδε·
διὰ τοῦτο ἅπερ αὐτός τε γινώσκω (πολλάκις γὰρ αὐτὸν ἑώρακα), καὶ ἃ μαθεῖν ἠδυνήθην παρ' αὐτοῦ, ἀκολουθήσας αὐτῷ χρόνον οὐκ ὀλίγον, καὶ ἐπιχέων ὕδωρ κατὰ χεῖρας αὐτοῦ, γράψαι τῇ εὐλαβείᾳ ὑμῶν ἐσπούδασα·
πανταχοῦ τῆς ἀληθείας φροντίσας, ἵνα μήτε πλέον τις ἀκούσας ἀπιστήσῃ, μήτε πάλιν ἐλάττονα τοῦ δέοντος μαθὼν, καταφρονήσῃ τοῦ ἀνδρός.

Ἀντώνιος γένος μὲν ἦν Αἰγύπτιος, εὐγενῶν δὲ γονέων καὶ περιουσίαν αὐτάρκη κεκτημένων, καὶ  Χριστιανῶν αὐτῶν ὄντων, Χριστιανικῶς ἀνήγετο καὶ αὐτός.

Καὶ παιδίον μὲν ὢν, ἐτρέφετο παρὰ τοῖς γονεῦσι, πλέον αὐτῶν καὶ τοῦ οἴκου μηδὲν ἕτερον γινώσκων·
ἐπειδὴ δὲ καὶ αὐξήσας ἐγένετο παῖς, καὶ προέκοπτε τῇ ἡλικίᾳ, γράμματα μὲν μαθεῖν οὐκ ἠνέσχετο, βουλόμενος ἐκτὸς εἶναι καὶ τῆς πρὸς τοὺς παῖδας συνηθείας·
τὴν δὲ ἐπιθυμίαν πᾶσαν εἶχε, κατὰ τὸ γεγραμμένον περὶ τοῦ Ἰακὼβ, ὡς ἄπλαστος οἰκεῖν ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ.

Συνήγετο μέντοι μετὰ τῶν γονέων ἐν τῷ Κυριακῷ·
καὶ οὔτε ὡς παῖς ἐῤῥᾳθύμει, οὔτε ὡς τῇ ἡλικίᾳ προκόπτων κατεφρόνει·
ἀλλὰ καὶ τοῖς γονεῦσιν ὑπετάσσετο, καὶ τοῖς ἀναγνώσμασι προσέχων, τὴν ἐξ αὐτῶν ὠφέλειαν ἐν ἑαυτῷ διετήρει.

Οὔτε δὲ πάλιν ὡς παῖς ἐν μετρίᾳ περιουσίᾳ τυγχάνων ἠνώχλει τοῖς γονεῦσι ποικίλης καὶ πολυτελοῦς ἕνεκα τροφῆς, οὔτε τὰς ἐκ ταύτης ἡδονὰς ἐζήτει·
μόνοις δὲ οἷς ηὕρισκεν ἠρκεῖτο, καὶ πλέον οὐδὲν ἐζήτει.

Μετὰ δὲ τὸν θάνατον τῶν γονέων, αὐτὸς μόνος κατελείφθη μετὰ μιᾶς βραχυτάτης ἀδελφῆς·
καὶ ἦν ἐτῶν ἐγγὺς δέκα καὶ ὀκτὼ, ἢ καὶ εἴκοσι γεγονὼς, αὐτός τε τῆς οἰκίας καὶ τῆς ἀδελφῆς ἐφρόντιζεν.

Οὔπω δὲ μῆνες ἓξ παρῆλθον τοῦ θανάτου τῶν γονέων αὐτοῦ, καὶ κατὰ τὸ εἰωθὸς προερχόμενος εἰς τὸ Κυριακὸν, καὶ συνάγων ἑαυτοῦ τὴν διάνοιαν, ἐλογίζετο περιπατῶν, πῶς οἱ μὲν ἀπόστολοι πάντα καταλιπόντες ἠκολούθησαν τῷ Σωτῆρι·
οἱ δὲ ἐν ταῖς Πράξεσι πωλοῦντες τὰ ἑαυτῶν ἔφερον καὶ ἐτίθουν παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἀποστόλων, εἰς διάδοσιν τῶν χρείαν ἐχόντων, τίς τε καὶ πόση τούτοις ἐλπὶς ἐν οὐρανοῖς ἀπόκειται.

Ταῦτα δὴ ἐνθυμούμενος, εἰσῆλθεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν, καὶ συνέβη τότε τὸ Εὐαγγέλιον ἀναγινώσκεσθαι, καὶ ἤκουσε τοῦ Κυρίου λέγοντος τῷ πλουσίῳ·

Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε, πώλησον πάντα τὰ ὑπάρχοντά σοι, καὶ δὸς πτωχοῖς, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανοῖς.

Ὁ δὲ Ἀντώνιος, ὥσπερ θεόθεν ἐσχηκὼς τὴν τῶν ἁγίων μνήμην, καὶ ὡς δι' αὐτὸν γενομένου  τοῦ ἀναγνώσματος, ἐξελθὼν εὐθὺς ἐκ τοῦ Κυριακοῦ, τὰς μὲν κτήσεις ἃς εἶχεν ἐκ προγόνων (ἄρουραι δὲ ἦσαν τριακόσιαι εὔφοροι καὶ πάνυ καλαὶ), ταύτας ἐχαρίσατο τοῖς ἀπὸ τῆς κώμης, ἵνα εἰς μηδ' ὁτιοῦν ὀχλήσωσιν αὐτῷ τε καὶ τῇ ἀδελφῇ.

Τὰ δὲ ἄλλα ὅσα ἦν αὐτοῖς κινητὰ, πάντα πωλήσας, καὶ συναγαγὼν ἀργύριον ἱκανὸν, δέδωκε τοῖς πτωχοῖς, τηρήσας ὀλίγα διὰ τὴν ἀδελφήν.

Ὡς δὲ, πάλιν εἰσελθὼν εἰς τὸ Κυριακὸν, ἤκουσεν ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ τοῦ Κυρίου λέγοντος,

Μὴ μεριμνήσητε περὶ τῆς αὔριον, οὐκ ἀνασχόμενος ἔτι μένειν, ἐξελθὼν διέδωκε κἀκεῖνα τοῖς μετρίοις.

Τὴν δὲ ἀδελφὴν παραθέμενος γνωρίμοις καὶ πισταῖς παρθένοις, δούς τε αὐτὴν εἰς Παρθενῶνα ἀνατρέφεσθαι, αὐτὸς πρὸ τῆς οἰκίας ἐσχόλαζε λοιπὸν τῇ ἀσκήσει, προσέχων ἑαυτῷ καὶ καρτερικῶς ἑαυτὸν ἄγων.

Οὔπω γὰρ ἦν οὕτως ἐν Αἰγύπτῳ συνεχῆ μοναστήρια, οὐδ' ὅλως ᾔδει μοναχὸς τὴν μακρὰν ἔρημον, ἕκαστος δὲ τῶν βουλομένων ἑαυτῷ προσέχειν οὐ μακρὰν τῆς ἰδίας κώμης καταμόνας ἠσκεῖτο.

Ἦν τοίνυν ἐν τῇ πλησίον κώμῃ τότε γέρων, ἐκ νεότητος τὸν μονήρη βίον ἀσκήσας·
τοῦτον ἰδὼν Ἀντώνιος, ἐζήλωσεν ἐν καλῷ·
καὶ πρῶτον μὲν ἤρξατο καὶ αὐτὸς μένειν ἐν τοῖς πρὸ τῆς κώμης τόποις.

Κἀκεῖθεν εἴπου τινὰ σπουδαῖον ἤκουεν, προερχόμενος ἐζήτει τοῦτον ὡς ἡ σοφὴ μέλισσα·
καὶ οὐ πρότερον εἰς τὸν ἴδιον τόπον ἀνέκαμπτεν, εἰ μὴ τοῦτον ἑωράκει, καὶ ὥσπερ ἐφόδιόν τι τῆς εἰς ἀρετὴν ὁδοῦ παρ' αὐτοῦ λαβὼν, ἐπανῄει.

Ἐκεῖ τοίνυν τὰς ἀρχὰς διατρίβων, τὴν διάνοιαν ἐστάθμιζεν, ὅπως πρὸς μὲν τὰ τῶν γονέων μὴ ἐπιστρέφηται, μηδὲ τῶν συγγενῶν μνημονεύῃ·
ὅλον δὲ τὸν πόθον καὶ πᾶσαν τὴν σπουδὴν ἔχῃ περὶ τὸν τόνον τῆς ἀσκήσεως.

Εἰργάζετο γοῦν ταῖς χερσὶν, ἀκούσας·
Ὁ δὲ ἀργὸς μηδὲ ἐσθιέτω·
καὶ τὸ μὲν  εἰς τὸν ἄρτον, τὸ δὲ εἰς τοὺς δεομένους ἀνήλισκε.

Προσηύχετο δὲ συνεχῶς, μαθὼν, ὅτι δεῖ κατ' ἰδίαν προσεύχεσθαι ἀδιαλείπτως.

Καὶ γὰρ προσεῖχεν οὕτως τῇ ἀναγνώσει, ὡς μηδὲν τῶν γεγραμμένων ἀπ' αὐτοῦ πίπτειν χαμαὶ, πάντα δὲ κατέχειν, καὶ λοιπὸν αὐτῷ τὴν μνήμην ἀντὶ βιβλίων γίνεσθαι.

Οὕτω μὲν οὖν ἑαυτὸν ἄγων, ἠγαπᾶτο παρὰ πάντων ὁ Ἀντώνιος·
αὐτὸς δὲ τοῖς σπουδαίοις, πρὸς οὓς ἀπήρχετο, γνησίως ὑπετάσσετο, καὶ καθ' ἑαυτὸν ἑκάστου τὸ πλεονέκτημα τῆς σπουδῆς καὶ τῆς ἀσκήσεως κατεμάνθανε·
καὶ τοῦ μὲν τὸ χαρίεν, τοῦ δὲ τὸ πρὸς τὰς εὐχὰς σύντονον ἐθεώρει·
καὶ ἄλλου μὲν τὸ ἀόργητον, ἄλλου δὲ τὸ φιλάνθρωπον κατενόει·
καὶ τῷ μὲν ἀγρυπνοῦντι, τῷ δὲ φιλολογοῦντι προσεῖχε·
καὶ τὸν μὲν ἐν καρτερίᾳ, τὸν δὲ ἐν νηστείαις καὶ χαμευνίαις ἐθαύμαζε·
καὶ τοῦ μὲν τὴν πραότητα, τοῦ δὲ τὴν μακροθυμίαν παρετηρεῖτο·
πάντων δὲ ὁμοῦ τὴν εἰς τὸν Χριστὸν εὐσέβειαν, καὶ τὴν πρὸς ἀλλήλους ἀγάπην ἐσημειοῦτο·
καὶ οὕτω πεπληρωμένος, ὑπέστρεφεν εἰς τὸν ἴδιον τοῦ ἀσκητηρίου τόπον·
λοιπὸν αὐτὸς τὰ παρ' ἑκάστου συνάγων εἰς ἑαυτὸν, καὶ σπουδάζων ἐν ἑαυτῷ τὰ πάντων δεικνύναι·
καὶ γὰρ πρὸς τοὺς καθ' ἡλικίαν ἴσους οὐκ ἦν φιλόνεικος, ἢ μόνον ἵνα μὴ δεύτερος ἐκείνων ἐν τοῖς βελτίοσι φαίνηται·
καὶ τοῦτο ἔπραττεν ὥστε μηδένα λυπεῖν, ἀλλὰ κἀκείνους ἐπ' αὐτῷ χαίρειν.

Πάντες μὲν οὖν οἱ ἀπὸ τῆς κώμης καὶ οἱ φιλόκαλοι, πρὸς οὓς εἶχε τὴν συνήθειαν, οὕτως αὐτὸν ὁρῶντες, ἐκάλουν θεοφιλῆ·
καὶ οἱ μὲν ὡς υἱὸν, οἱ δὲ ὡς ἀδελφὸν ἠσπάζοντο.

Ὁ δὲ μισόκαλος καὶ φθονερὸς διάβολος οὐκ ἤνεγκεν ὁρῶν ἐν νεωτέρῳ τοιαύτην πρόθεσιν.

Ἀλλ' οἷα μεμελέτηκε ποιεῖν, ἐπιχειρεῖ καὶ κατὰ τούτου πράττειν·
καὶ τὸ μὲν πρῶτον ἐπείραζεν αὐτὸν ἀπὸ τῆς ἀσκήσεως καταγαγεῖν, ὑποβάλλων μνήμην τῶν κτημάτων, τῆς ἀδελφῆς τὴν κηδεμονίαν, τοῦ γένους τὴν οἰκειότητα, φιλαργυρίαν, φιλοδοξίαν, τροφῆς τὴν ποικίλην ἡδονὴν, καὶ τὰς ἄλλας ἀνέσεις τοῦ βίου, καὶ τέλος τὸ τραχὺ τῆς ἀρετῆς, καὶ ὡς πολὺς αὐτῆς ἐστιν ὁ πόνος·
τοῦ τε σώματος τὴν ἀσθένειαν ὑπετίθετο, καὶ τοῦ χρόνου τὸ μῆκος.

Καὶ ὅλως πολὺν ἤγειρεν αὐτῷ κονιορτὸν λογισμῶν ἐν τῇ διανοίᾳ, θέλων αὐτὸν ἀποσχοινίσαι τῆς ὀρθῆς προαιρέσεως.

Ὡς δὲ εἶδεν ἑαυτὸν ὁ ἐχθρὸς ἀσθενοῦντα πρὸς τὴν τοῦ Ἀντωνίου πρόθεσιν, καὶ μᾶλλον ἑαυτὸν καταπαλαιόμενον ὑπὸ τῆς ἐκείνου στεῤῥότητος, καὶ ἀνατρεπόμενον τῇ πολλῇ πίστει, καὶ πίπτοντα ταῖς συνεχέσιν Ἀντωνίου προσευχαῖς·
τότε δὴ τοῖς ἐπ' ὀμφαλοῦ γαστρὸς ὅπλοις ἑαυτοῦ θαῤῥῶν, καὶ καυχώμενος ἐπὶ τούτοις (ταῦτα γάρ ἐστιν αὐτοῦ τὰ πρῶτα κατὰ τῶν νεωτέρων ἔνεδρα), προσέρχεται κατὰ τοῦ νεωτέρου, νυκτὸς μὲν αὐτὸν θορυβῶν, μεθ' ἡμέραν δὲ οὕτως ἐνοχλῶν, ὡς καὶ τοὺς ὁρῶντας αἰσθέσθαι τὴν γινομένην ἀμφοτέρων πάλην.

Ὁ μὲν γὰρ ὑπέβαλλε λογισμοὺς ῥυπαροὺς, ὁ δὲ ταῖς εὐχαῖς ἀνέτρεπε τούτους·
καὶ ὁ μὲν ἐγαργάλιζεν, ὁ δὲ, ὡς ἐρυθριᾷν δοκῶν, τῇ πίστει καὶ ταῖς εὐχαῖς καὶ νηστείαις ἐτείχιζε τὸ σῶμα·
καὶ ὁ μὲν διάβολος ὑπέμενεν ὁ ἄθλιος καὶ ὡς γυνὴ σχηματίζεσθαι νυκτὸς, καὶ πάντα τρόπον μιμεῖσθαι, μόνον ἵνα τὸν Ἀντώνιον ἀπατήσῃ·
ὁ δὲ τὸν Χριστὸν ἐνθυμούμενος, καὶ τὴν δι' αὐτὸν εὐγένειαν, καὶ τὸ νοερὸν τῆς ψυχῆς λογιζόμενος, ἀπεσβέννυε τὸν ἄνθρακα τῆς ἐκείνου πλάνης.

Πάλιν τε ὁ μὲν ἐχθρὸς ὑπέβαλλε τὸ λεῖον τῆς ἡδονῆς·
ὁ δὲ, ὀργιζομένῳ καὶ λυπουμένῳ ἐοικὼς, τὴν ἀπειλὴν τοῦ πυρὸς καὶ τοῦ σκώληκος τὸν πόνον ἐνεθυμεῖτο·
καὶ ἀντιτιθεὶς ταῦτα, διέβαινε τούτων ἀβλαβής.

Ἦν δὲ ταῦτα πάντα πρὸς αἰσχύνην γινόμενα τοῦ  ἐχθροῦ.

Ὁ γὰρ νομίσας ὅμοιος γενέσθαι Θεῷ ὑπὸ νεανίσκου νῦν ἐπαίζετο·
καὶ ὁ σαρκὸς καὶ αἵματος κατακαυχώμενος ὑπὸ ἀνθρώπου σάρκα φοροῦντος ἀνετρέπετο.

Συνήργει γὰρ ὁ Κύριος αὐτῷ, ὁ σάρκα δι' ἡμᾶς φορέσας, καὶ τῷ σώματι δοὺς τὴν κατὰ τοῦ διαβόλου νίκην·
ὥστε τῶν ὄντως ἀγωνιζομένων ἕκαστον λέγειν·
«Οὐκ ἐγὼ δὲ, ἀλλ' ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σὺν ἐμοί.

«Τέλος γοῦν, ὡς οὐκ ἠδυνήθη τὸν Ἀντώνιον οὐδ' ἐν τούτῳ καταβαλεῖν ὁ δράκων, ἀλλὰ καὶ ἔβλεπεν ἑαυτὸν ἐξωθούμενον ἀπὸ τῆς καρδίας αὐτοῦ, τρίζων τοὺς ὀδόντας, κατὰ τὸ γεγραμμένον, καὶ ὥσπερ ἐξιστάμενος, οἷός ἐστι τὸν νοῦν, τοιοῦτος ὕστερον καὶ τῇ φαντασίᾳ μέλας αὐτῷ φαίνεται παῖς·
καὶ ὥσπερ ὑποπίπτων, οὐκέτι μὲν λογισμοῖς ἐπέβαινεν (ἐκβέβλητο γὰρ ὁ δόλιος), λοιπὸν δὲ ἀνθρωπίνῃ χρώμενος φωνῇ, ἔλεγε·

Πολλοὺς μὲν ἠπάτησα, καὶ πλείστους κατέβαλον·
νῦν δὲ, ὡς ἐπὶ πολλοῖς καὶ ἐπὶ σοὶ καὶ τοῖς σοῖς πόνοις προσβαλὼν, ἠσθένησα.

Εἶτα τοῦ Ἀντωνίου πυθομένου·
Τίς εἶ σὺ ὁ τοιαῦτα λαλῶν παρ' ἐμοί;
εὐθὺς ἐκεῖνος οἰκτρὰς ἠφίει φωνάς·
Ἐγὼ τῆς πορνείας εἰμὶ φίλος·
ἐγὼ τὰ εἰς ταύτην ἔνεδρα, καὶ τοὺς ταύτης γαργαλισμοὺς κατὰ τῶν νέων ἀνεδεξάμην, καὶ πνεῦμα πορνείας κέκλημαι.

Πόσους θέλοντας σωφρονεῖν ἠπάτησα!
Πόσους ἐγκρατευομένους μετέπεισα γαργαλίζων!

Ἐγώ εἰμι δι' ὃν καὶ ὁ προφήτης μέμφεται τοὺς πεσόντας, λέγων·
Πνεύματι πορνείας ἐπλανήθητε·
δι' ἐμοῦ γὰρ ἦσαν ἐκεῖνοι σκελισθέντες.

Ἐγώ εἰμι ὁ πολλάκις σοι ὀχλήσας, καὶ τοσαυτάκις ἀνατραπεὶς παρὰ σοῦ.

Ὁ δὲ Ἀντώνιος εὐχαριστήσας τῷ Κυρίῳ, καὶ καταθαῤῥήσας αὐτοῦ, φησὶ πρὸς αὐτόν·

Πολὺ τοίνυν εὐκαταφρόνητος τυγχάνεις·
καὶ γὰρ μέλας εἶ τὸν  νοῦν, καὶ ὡς παῖς ἀσθενής·
οὐδὲ μία μοι λοιπόν ἐστι φροντὶς περὶ σοῦ·
Κύριος γὰρ ἐμοὶ βοηθὸς, κἀγὼ ἐπόψομαι τοὺς ἐχθρούς μου.

Ταῦτα ἀκούσας ὁ μέλας ἐκεῖνος, εὐθὺς ἔφυγε καταπτήξας τὰς φωνὰς, καὶ φοβηθεὶς ἔτι κἂν ἐγγίσαι τῷ ἀνδρί.

Τοῦτο πρῶτον ἆθλον Ἀντωνίου γέγονε κατὰ τοῦ διαβόλου·
μᾶλλον δὲ τοῦ Σωτῆρος καὶ τοῦτο γέγονεν ἐν τῷ Ἀντωνίῳ τὸ κατόρθωμα, τοῦ τὴν ἁμαρτίαν κατακρίναντος ἐν τῇ σαρκὶ, ἵνα τὸ δικαίωμα τοῦ νόμου πληρωθῇ ἐν ἡμῖν, τοῖς μὴ κατὰ σάρκα περιπατοῦσιν, ἀλλὰ κατὰ πνεῦμα.

Ἀλλ' οὔτε Ἀντώνιος, ὡς ὑποπεσόντος τοῦ δαίμονος, ἠμέλει λοιπὸν καὶ κατεφρόνει ἑαυτοῦ·
οὔτε ὁ ἐχθρὸς, ὡς ἡττηθεὶς, ἐπαύετο τοῦ ἐνεδρεύειν.

Περιήρχετο γὰρ πάλιν ὡς λέων, ζητῶν τινα πρόφασιν κατ' αὐτοῦ.

Ὁ δὲ Ἀντώνιος, μαθὼν ἐκ τῶν Γραφῶν πολλὰς εἶναι τὰς μεθοδείας τοῦ ἐχθροῦ, συντόνως ἐκέχρητο τῇ ἀσκήσει, λογιζόμενος, ὅτι, εἰ καὶ μὴ ἴσχυσε τὴν καρδίαν ἐν ἡδονῇ σώματος ἀπατῆσαι, πειράσει πάντως δι' ἑτέρας ἐνεδρεῦσαι μεθόδου·
ἔστι γὰρ φιλαμαρτήμων ὁ δαίμων.

Μᾶλλον οὖν καὶ μᾶλλον ὑπεπίαζε τὸ σῶμα καὶ ἐδουλαγώγει, μήπως, ἐν ἄλλοις νικήσας, ἐν ἄλλοις ὑποσυρῇ.

Βουλεύεται τοίνυν σκληροτέραις ἀγωγαῖς ἑαυτὸν ἐθίζειν.

Καὶ πολλοὶ μὲν ἐθαύμαζον, αὐτὸς δὲ ῥᾷον τὸν πόνον ἔφερεν·
ἡ γὰρ προθυμία τῆς ψυχῆς, πολὺν χρόνον ἐμμείνασα, ἕξιν ἀγαθὴν ἐνειργάζετο ἐν αὐτῷ·
ὥστε καὶ μικρὰν πρόφασιν λαμβάνοντα παρ' ἑτέρων, πολλὴν εἰς τοῦτο τὴν σπουδὴν ἐνδείκνυσθαι·
ἠγρύπνει γὰρ τοσοῦτον, ὡς πολλάκις καὶ ὅλην τὴν νύκτα διατελεῖν αὐτὸν ἄϋπνον·
καὶ τοῦτο δὲ οὐχ ἅπαξ, ἀλλὰ καὶ πλειστάκις ποιῶν ἐθαυμάζετο.

Ἤσθιέ τε ἅπαξ τῆς ἡμέρας μετὰ δύσιν ἡλίου·
ἦν δ' ὅτε καὶ διὰ δύο, πολλάκις δὲ καὶ διὰ τεσσάρων μετελάμβανε.

Καὶ  ἦν αὐτῷ ἡ τροφὴ ἄρτος καὶ ἅλας·
καὶ τὸ ποτὸν ὕδωρ μόνον.

Περὶ γὰρ κρεῶν καὶ οἴνου περιττόν ἐστι καὶ λέγειν·
ὅπου γε οὐδὲ παρὰ τοῖς ἄλλοις σπουδαίοις ηὑρίσκετό τι τοιοῦτον.

Εἰς δὲ τὸν ὕπνον ἠρκεῖτο ψιαθίῳ·
τὸ δὲ πλεῖστον καὶ ἐπὶ γῆς μόνης κατέκειτο.

Ἀλείφεσθαι δὲ ἐλαίῳ παρῃτεῖτο, λέγων μᾶλλον πρέπειν τοὺς νεωτέρους ἐκ προθυμίας ἔχειν τὴν ἄσκησιν, καὶ μὴ ζητεῖν τὰ χαυνοῦντα τὸ σῶμα·
ἀλλὰ καὶ ἐθίζειν αὐτὸ τοῖς πόνοις, λογιζομένους τὸ τοῦ Ἀποστόλου ῥητόν·
Ὅταν ἀσθενῶ, τότε δυνατός εἰμι.

Τότε γὰρ ἔλεγεν ἰσχύειν τῆς ψυχῆς τὸν τόνον, ὅταν αἱ τοῦ σώματος ἀσθενῶσιν ἡδοναί.

Καὶ ἦν αὐτῷ παράδοξος ὄντως καὶ οὗτος ὁ λογισμός·
οὐ γὰρ ἠξίου χρόνῳ μετρεῖν τὴν τῆς ἀρετῆς ὁδὸν, οὐδὲ τὴν δι' αὐτὴν ἀναχώρησιν, ἀλλὰ πόθῳ καὶ τῇ προαιρέσει.

Αὐτὸς γοῦν οὐκ ἐμνημόνευε τοῦ παρελθόντος χρόνου·
ἀλλὰ καθ' ἡμέραν, ὡς ἀρχὴν ἔχων τῆς ἀσκήσεως, μείζω τὸν πόνον εἶχεν εἰς προκοπὴν, ἐπιλέγων ἑαυτῷ τὸ τοῦ Παύλου ῥητὸν συνεχῶς·
Τῶν ὄπισθεν ἐπιλανθανόμενος, τοῖς δὲ ἔμπροσθεν ἐπεκτεινόμενος·
μνημονεύων τε καὶ τῆς φωνῆς τοῦ προφήτου Ἠλίου λέγοντος·
Ζῇ Κύριος, ᾧ παρέστην ἐνώπιον αὐτοῦ σήμερον.

Παρετηρεῖτο γὰρ, ὅτι, σήμερον λέγων, οὐκ ἐμέτρει τὸν παρελθόντα χρόνον·
ἀλλ' ὡς ἀρχὴν ἀεὶ καταβαλλόμενος, καθ' ἡμέραν ἐσπούδαζεν ἑαυτὸν παριστάνειν τοιοῦτον, οἷον χρὴ φαίνεσθαι τῷ Θεῷ, καθαρὸν τῇ καρδίᾳ, καὶ ἕτοιμον ὑπακούειν τῷ βουλήματι αὐτοῦ, καὶ μηδενὶ ἄλλῳ.

Ἔλεγε δὲ ἐν ἑαυτῷ, δεῖν τὸν ἀσκητὴν ἐκ τῆς πολιτείας τοῦ μεγάλου Ἠλίου καταμανθάνειν, ὡς ἐν ἐσόπτρῳ τὸν ἑαυτοῦ βίον ἀεί.

Οὕτω δὴ οὖν συσφίγξας ἑαυτὸν ὁ Ἀντώνιος, ἀπήρχετο εἰς τὰ μακρὰν τῆς κώμης τυγχάνοντα μνήματα, καὶ παραγγείλας ἑνὶ τῶν γνωρίμων δι' ἡμερῶν πολλῶν αὐτῷ κομίζειν τὸν ἄρτον, αὐτὸς εἰσελθὼν εἰς ἓν τῶν μνημάτων, καὶ κλείσαντος ἐκείνου  κατ' αὐτοῦ τὴν θύραν, ἔμενε μόνος ἔνδον.

Ἔνθα δὴ μὴ φέρων ὁ ἐχθρὸς, ἀλλὰ μὴν καὶ φοβούμενος, μὴ κατ' ὀλίγον καὶ τὴν ἔρημον ἐμπλήσῃ τῆς ἀσκήσεως·
προσελθὼν ἐν μιᾷ νυκτὶ μετὰ πλήθους δαιμόνων, τοσοῦτον αὐτὸν ἔκοψε πληγαῖς, ὡς καὶ ἄφωνον αὐτὸν ἀπὸ τῶν βασάνων κεῖσθαι χαμαί·
διεβεβαιοῦτο γὰρ οὕτω σφοδροὺς γεγενῆσθαι τοὺς πόνους, ὡς λέγειν μὴ δύνασθαι τὰς παρὰ ἀνθρώπων πληγὰς τοιαύτην ποτὲ βάσανον ἐμποιῆσαι.

Θεοῦ δὲ προνοίᾳ (οὐ γὰρ παρορᾷ Κύριος τοὺς ἐλπίζοντας ἐπ' αὐτὸν), τῇ ἑξῆς παραγίνεται ὁ γνώριμος, κομίζων τοὺς ἄρτους αὐτῷ·
ἀνοίξας τε τὴν θύραν, καὶ τοῦτον ἰδὼν χαμαὶ κείμενον ὡς νεκρὸν, βαστάσας ἔφερεν εἰς τὸ τῆς κώμης Κυριακὸν, καὶ τίθησιν ἐπὶ τῆς γῆς.

Πολλοί τε τῶν συγγενῶν, καὶ οἱ ἀπὸ τῆς κώμης, παρεκαθέζοντο ὡς ἐπὶ νεκρῷ τῷ Ἀντωνίῳ.

Περὶ δὲ τὸ μεσονύκτιον εἰς ἑαυτὸν ἐλθὼν ὁ Ἀντώνιος, καὶ διεγερθεὶς, ὡς εἶδε πάντας κοιμωμένους, καὶ μόνον τὸν γνώριμον γρηγοροῦντα, νεύσας ἥκειν αὐτὸν πρὸς αὐτὸν, ἠξίου πάλιν αὐτὸν βαστάσαι καὶ ἀποφέρειν εἰς τὰ μνήματα, μηδένα ἐξυπνίσαντα.

Ἀπηνέχθη οὖν παρὰ τοῦ ἀνδρὸς, καὶ συνήθως τῆς θύρας κεκλεισμένης, ἔνδον ἦν πάλιν μόνος.

Καὶ στήκειν μὲν οὐκ ἴσχυε διὰ τὰς πληγάς·
ἀνακείμενος δὲ ηὔχετο.

Καὶ μετὰ τὴν εὐχὴν ἔλεγε μετὰ κραυγῆς·
Ὧδέ εἰμι ἐγὼ Ἀντώνιος·
οὐ φεύγω τὰς παρ' ὑμῶν πληγάς.

Κἂν γὰρ πλείονας ποιήσητε, οὐδέν με χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ.

Εἶτα καὶ ἔψαλλεν·
Ἐὰν παρατάξηται ἐπ' ἐμὲ παρεμβολὴ, οὐ φοβηθήσεται ἡ καρδία μου.

Ὁ μὲν οὖν ἀσκητὴς ἐφρόνει καὶ ἔλεγε ταῦτα·
ὁ δὲ μισόκαλος ἐχθρὸς, θαυμάσας, ὅτι καὶ μετὰ τὰς πληγὰς ἐθάῤῥησεν ἐλθεῖν, συγκαλέσας αὐτοῦ τοὺς κύνας, καὶ διαῤῥηγνύμενος, ἔφη·
Ὁρᾶτε ὅτι οὐ πνεύματι πορνείας, οὐ πληγαῖς ἐπαύσαμεν τοῦτον·
ἀλλὰ καὶ θρασύνεται καθ' ἡμῶν·
προσέλθωμεν ἄλλως αὐτῷ.

Εὔκολον  δὲ τῷ διαβόλῳ τὰ εἰς κακίαν σχήματα.

Τότε δὴ οὖν ἐν τῇ νυκτὶ κτύπον μὲν τοιοῦτον ποιοῦσιν, ὡς δοκεῖν πάντα τὸν τόπον ἐκεῖνον σείεσθαι·
τοὺς δὲ τοῦ οἰκίσκου τέσσαρας τοίχους ὥσπερ ῥήξαντες οἱ δαίμονες, ἔδοξαν δι' αὐτῶν ἐπεισέρχεσθαι, μετασχηματισθέντες εἰς θηρίων καὶ ἑρπετῶν φαντασίαν·
καὶ ἦν ὁ τόπος εὐθὺς πεπληρωμένος φαντασίας λεόντων, ἄρκτων, λεοπάρδων, ταύρων, καὶ ὄφεων, ἀσπίδων, καὶ σκορπίων, καὶ λύκων.

Καὶ ἕκαστον μὲν τούτων ἐκίνει κατὰ τὸ ἴδιον σχῆμα.

Ὁ λέων ἔβρυχε, θέλων ἐπελθεῖν, ὁ ταῦρος ἐδόκει κερατίζειν, ὁ ὄφις ἕρπων οὐκ ἔφθανε, καὶ ὁ λύκος ὁρμῶν ἐπείχετο·
καὶ ὅλως πάντων ὁμοῦ ἦσαν τῶν φαινομένων οἱ ψόφοι δεινοὶ, καὶ οἱ θυμοὶ χαλεποί.

Ὁ δὲ Ἀντώνιος, μαστιζόμενος καὶ κεντούμενος παρ' αὐτῶν, ᾔσθετο μὲν δεινοτέρου πόνου σωματικοῦ.

Ἀτρέμας καὶ μᾶλλον τῇ ψυχῇ γρηγορῶν ἀνέκειτο·
καὶ ἔστενε μὲν διὰ τὸν τοῦ σώματος πόνον·
νήφων δὲ τῇ διανοίᾳ καὶ ὥσπερ χλευάζων, ἔλεγεν·
Εἰ δύναμίς τις ἦν ἐν ὑμῖν, ἤρκει καὶ μόνον ἕνα ἐξ ὑμῶν ἐλθεῖν·
ἐπειδὴ δὲ ἐξενεύρωσεν ὑμᾶς ὁ Κύριος, διὰ τοῦτο κἂν τῷ πλήθει πειράζετέ πως ἐκφοβεῖν·
γνώρισμα τῆς ἀσθενείας ὑμῶν τὸ τὰς ἀλόγων ὑμᾶς μιμεῖσθαι μορφάς.

Θαῤῥῶν γοῦν πάλιν ἔλεγεν·
Εἰ δύνασθε καὶ ἐξουσίαν ἐλάβετε κατ' ἐμοῦ, μὴ μέλλετε, ἀλλ' ἐπίβητε·
εἰ δὲ μὴ δύνασθε, τί μάτην ταράσσεσθε;
Σφραγὶς γὰρ ἡμῖν καὶ τεῖχος εἰς ἀσφάλειαν ἡ εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν πίστις.

Πολλὰ τοίνυν ἐπιχειρήσαντες, ἔτριζον κατ' αὐτοῦ τοὺς ὀδόντας, ὅτι μᾶλλον ἔπαιζον ἑαυτοὺς, καὶ οὐκ ἐκεῖνον.

 Ὁ δὲ Κύριος οὐδὲ ἐν τούτῳ ἐπελάθετο τῆς ἀθλήσεως Ἀντωνίου, ἀλλ' εἰς ἀντίληψιν αὐτοῦ παραγέγονεν.

Ἀναβλέψας γοῦν, εἶδε τὴν στέγην ὥσπερ διανοιγομένην, καὶ ἀκτῖνά τινα φωτὸς κατερχομένην πρὸς αὐτόν.

Καὶ οἱ μὲν δαίμονες ἐξαίφνης ἄφαντοι γεγόνασιν·
ὁ δὲ πόνος τοῦ σώματος εὐθὺς ἐπέπαυτο, καὶ ὁ οἶκος πάλιν ἦν ὁλόκληρος.

Ὁ δὲ Ἀντώνιος, αἰσθόμενος τῆς ἀντιλήψεως, καὶ πλέον ἀναπνεύσας, κουφισθείς τε τῶν πόνων, ἐδέετο τῆς φανείσης ὀπτασίας, λέγων·
Ποῦ ἦς;
διὰ τί μὴ ἐξ ἀρχῆς ἐφάνης, ἵνα μου τὰς ὀδύνας παύσῃς;
Καὶ φωνὴ γέγονε πρὸς αὐτόν·
Ἀντώνιε, ὧδε ἤμην, ἀλλὰ περιέμενον ἰδεῖν τὸ σὸν ἀγώνισμα.

Ἐπεὶ οὖν ὑπέμεινας, καὶ οὐχ ἡττήθης, ἔσομαί σοι ἀεὶ βοηθὸς, καὶ ποιήσω σε ὀνομαστὸν πανταχοῦ γενέσθαι.

Ταῦτα ἀκούσας, ἀναστὰς ηὔχετο·
καὶ τοσοῦτον ἴσχυσεν, ὡς αἰσθέσθαι αὐτὸν, ὅτι πλείονα δύναμιν ἔσχεν ἐν τῷ σώματι μᾶλλον, ἧς εἶχε τὸ πρότερον.

Ἦν δὲ τότε λοιπὸν ἐγγὺς τριάκοντα καὶ πέντε ἐτῶν.

Τῇ δὲ ἑξῆς προελθὼν, ἔτι μᾶλλον προθυμότερος ἦν εἰς τὴν θεοσέβειαν, καὶ γενόμενος πρὸς τὸν γέροντα τὸν παλαιὸν ἐκεῖνον, ἠξίου τὴν ἔρημον οἰκῆσαι σὺν αὐτῷ.

Τοῦ δὲ παραιτησαμένου διά τε τὴν ἡλικίαν, καὶ διὰ τὸ μηδέπω εἶναι τοιαύτην συνήθειαν, εὐθὺς αὐτὸς ὥρμησεν εἰς τὸ ὄρος.

Ἀλλὰ καὶ πάλιν ὁ ἐχθρὸς, βλέπων αὐτοῦ τὴν σπουδὴν καὶ θέλων ἐμποδίσαι ταύτην, ὑπέβαλεν ἐν ταῖς ὁδοῖς ἀργυροῦ δίσκου μεγάλου φαντασίαν.

Ἀντώνιος δὲ, συνεὶς τοῦ μισοκάλου τὴν τέχνην, ἔστη, καὶ τῷ δίσκῳ βλέπων, τὸν ἐν αὐτῷ διάβολον ἤλεγχε λέγων·
Πόθεν ἐν ἐρήμῳ δίσκος;
Οὐκ ἔστιν ἡ ὁδὸς αὕτη τετριμμένη, οὐδέ ἐστιν ἴχνος ὁδευσάντων ὧδέ τινων·
ἐκπεσὼν οὐκ ἠδύνατο λαθεῖν μέγιστος ὤν.

Ἀλλὰ καὶ ὁ ἀπολέσας, ἀναστρέψας καὶ ζητήσας εὗρεν ἂν διὰ τὸ ἔρημον εἶναι τὸν τόπον.

Τοῦτο τέχνη τοῦ διαβόλου γέγονεν.

Οὐκ ἐμποδίσεις ἐν τούτῳ μου τὴν προθυμίαν, διάβολε.

Τοῦτο γὰρ σὺν σοὶ εἴη εἰς ἀπώλειαν.

Καὶ τοῦτο τοῦ Ἀντωνίου λέγοντος, ἐξέλιπεν ἐκεῖνος, ὡσεὶ καπνὸς ἀπὸ προσώπου πυρός.

Εἶτα πάλιν οὐκ ἔτι φαντασίαν, ἀληθινὸν δὲ χρυσὸν ἐῤῥιμμένον ἐν ταῖς ὁδοῖς ἑώρακεν ἀπερχόμενος.

Εἴτε δὲ τοῦ ἐχθροῦ δείξαντος, εἴτε τινὸς κρείττονος δυνάμεως γυμναζούσης τὸν ἀθλητὴν, καὶ δεικνυούσης τῷ διαβόλῳ, ὅτι μηδὲ τῶν ἀληθῶς φροντίζει χρημάτων·
οὔτε αὐτὸς ἀπήγγειλεν, οὔτε ἡμεῖς ἔγνωμεν, πλὴν ὅτι χρυσὸς ἦν ὁ φαινόμενος.

Ὁ δὲ Ἀντώνιος τὸ μὲν πλῆθος ἐθαύμασεν, ὡς δὲ πῦρ ὑπερβὰς, οὕτως αὐτὸν παρῆλθεν ὡς μηδὲ στραφῆναι·
ἀλλὰ καὶ δρόμῳ σπουδάσαι τοσοῦτον, ὥστε κρύψαι καὶ λαθεῖν τὸν τόπον.

Μᾶλλον οὖν καὶ μᾶλλον ἐπιτείνας τὴν πρόθεσιν, ὥρμησεν εἰς τὸ ὄρος.

Καὶ παρεμβολὴν ἔρημον, καὶ διὰ τὸν χρόνον μεστὴν ἑρπετῶν εὑρὼν εἰς τὸ πέραν τοῦ ποταμοῦ, ἐκεῖ μετέθηκεν ἑαυτὸν, καὶ ᾤκησεν ἐν αὐτῇ.

Τὰ μὲν οὖν ἑρπετὰ, ὥσπερ τινὸς διώκοντος, εὐθὺς ἀνεχώρησαν·
αὐτὸς δὲ, τὴν εἴσοδον ἀναφράξας, καὶ ἄρτους εἰς μῆνας ἒξ ἀποθέμενος (ποιοῦσι δὲ τοῦτο Θηβαῖοι, καὶ πολλάκις μένουσι καὶ ὅλον ἐνιαυτὸν ἀβλαβεῖς), ἔχων ἔνδον ὕδωρ, ὥσπερ ἐν ἀδύτοις ἐγκαταδυόμενος μόνος ἔμενεν ἔνδον, μήτε αὐτὸς προϊὼν, μήτε τινὰ τῶν ἐρχομένων βλέπων.

Αὐτὸς μὲν οὖν πολὺν χρόνον οὕτω συνῆψεν ἀσκούμενος·
κατ' ἐνιαυτὸν μόνον ἄνωθεν ἀπὸ τοῦ δώματος δεύτερον δεχόμενος τοὺς ἄρτους.
Οἱ δὲ πρὸς αὐτὸν ἐρχόμενοι τῶν γνωρίμων, ἐπεὶ μὴ συνεχώρει τούτους εἰσελθεῖν, ἔξω πολλάκις ἡμέρας καὶ νύκτας ποιοῦντες, ἤκουον ὡς ὄχλων ἔνδον θορυβούντων, κτυπούντων, φωνὰς ἀφιέντων οἰκτρὰς, καὶ κραζόντων·
Ἀπόστα τῶν ἡμετέρων·
τί σοὶ καὶ τῇ ἐρήμῳ;
οὐ φέρεις ἡμῶν τὴν ἐπιβουλήν.

Τὴν μὲν οὖν ἀρχὴν εἶναί τινας σὺν αὐτῷ μαχομένους ἀνθρώπους, καὶ τούτους διὰ κλιμάκων εἰσεληλυθέναι πρὸς αὐτὸν ἐνόμιζον οἱ ἔξωθεν·
ὡς δὲ διά τινος τρυμαλιᾶς παρακύψαντες, οὐδένα ἔβλεπον, τότε  δὴ λογισάμενοι δαίμονας εἶναι τούτους, καὶ φοβηθέντες αὐτοὶ, τὸν Ἀντώνιον ἐκάλουν.

Ὁ δὲ μᾶλλον τούτων ἤκουεν, ἢ ἐκείνων ἐφρόντιζε.

Καὶ προσελθὼν ἐγγὺς τῆς θύρας, παρεκάλει τοὺς ἀνθρώπους ἀναχωρεῖν καὶ μὴ φοβεῖσθαι·
οὕτω γὰρ ἔλεγε τοὺς δαίμονας φαντασίας ποιεῖν κατὰ τῶν δειλιώντων.

Ὑμεῖς οὖν σφραγίσατε ἑαυτοὺς, καὶ ἄπιτε θαῤῥοῦντες·
καὶ τούτους ἄφετε παίζειν ἑαυτοῖς.

Οἱ μὲν οὖν ἀπήρχοντο τετειχισμένοι τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ.

Ὁ δὲ ἔμενε, καὶ οὐδὲν ἐβλάπτετο παρ' αὐτῶν·
ἀλλ' οὐδὲ ἔκαμνεν ἀγωνιζόμενος·
ἡ γὰρ προσθήκη τῶν γινομένων αὐτῷ τῶν ἄνω θεωρημάτων, καὶ ἡ τῶν ἐχθρῶν ἀσθένεια, πολλὴν αὐτῷ τῶν πόνων ἀνάπαυλαν παρείχετο, καὶ εἰς πλείονα προθυμίαν παρεσκεύαζε.

Καὶ γὰρ συνεχῶς παρέβαλλον οἱ γνώριμοι, νομίζοντες εὑρίσκειν αὐτὸν νεκρὸν, καὶ ἤκουον αὐτοῦ ψάλλοντος·

Ἀναστήτω, ὁ Θεὸς, καὶ διασκορπισθήτωσαν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ, καὶ φυγέτωσαν ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ οἱ μισοῦντες αὐτόν.

Ὡς ἐκλείπει καπνὸς, ἐκλειπέτωσαν·
ὡς τήκεται κηρὸς ἀπὸ προσώπου πυρὸς, οὕτως ἀπόλοιντο οἱ ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ προσώπου τοῦ Θεοῦ·

καὶ πάλιν·

Πάντα τὰ ἔθνη ἐκύκλωσάν με, καὶ τῷ ὀνόματι Κυρίου ἠμυνάμην αὐτούς.

Εἴκοσι τοίνυν ἐγγὺς ἔτη διετέλεσεν, οὕτω καθ' ἑαυτὸν ἀσκούμενος, οὔτε προϊὼν, οὔτε παρά τινων συνεχῶς βλεπόμενος.

Μετὰ δὲ ταῦτα, πολλῶν ποθούντων καὶ θελόντων αὐτοῦ τὴν ἄσκησιν ζηλῶσαι, ἄλλων τε γνωρίμων ἐλθόντων, καὶ βίᾳ τὴν θύραν καταβαλόντων καὶ ἐξεωσάντων·
προῆλθεν ὁ Ἀντώνιος ὥσπερ ἔκ τινος ἀδύτου μεμυσταγωγημένος καὶ θεοφορούμενος·
καὶ τότε πρῶτον ἀπὸ τῆς παρεμβολῆς ἐφάνη τοῖς ἐλθοῦσι πρὸς αὐτόν.

Ἐκεῖνοι μὲν οὖν, ὡς εἶδον, ἐθαύμαζον ὁρῶντες αὐτοῦ τό τε σῶμα τὴν αὐτὴν ἕξιν ἔχον, καὶ μήτε πιανθὲν, ὡς ἀγύμναστον, μήτε ἰσχνωθὲν ὡς ἀπὸ νηστειῶν καὶ μάχης δαιμόνων·
τοιοῦτος γὰρ ἦν, οἶον καὶ πρὸ τῆς ἀναχωρήσεως ᾔδεισαν αὐτόν·
τῆς δὲ ψυχῆς πάλιν καθαρὸν τὸ ἦθος·
οὔτε γὰρ ὡς ὑπὸ ἀνίας συνεσταλμένον ἦν, οὔτε ὑφ' ἡδονῆς διακεχυμένον, οὔτε ὑπὸ γέλωτος ἢ κατηφείας συνεχόμενον·
οὔτε γὰρ ἑωρακὼς τὸν ὄχλον ἐταράχθη, οὔτε ὡς ὑπὸ τοσούτων κατασπαζόμενος ἐγεγήθει·
ἀλλ' ὅλος ἦν ἴσος, ὡς ὑπὸ τοῦ λόγου κυβερνώμενος, καὶ ἐν τῷ κατὰ φύσιν ἑστώς.

Πολλοὺς γοῦν τῶν παρόντων τὰ σώματα πάσχοντας ἐθεράπευσεν ὁ Κύριος δι' αὐτοῦ·
καὶ ἄλλους ἀπὸ δαιμόνων ἐκαθάρισε.

Χάριν τε ἐν τῷ λαλεῖν ἐδίδου τῷ Ἀντωνίῳ·
καὶ οὕτω πολλοὺς μὲν λυπουμένους παρεμυθεῖτο, ἄλλους δὲ μαχομένους διήλλαττεν εἰς φιλίαν·
πᾶσιν ἐπιλέγων μηδὲν τῶν ἐν τῷ κόσμῳ προκρίνειν τῆς εἰς Χριστὸν ἀγάπης.

∆ιαλεγόμενος δὲ καὶ παραινῶν μνημονεύειν περὶ τῶν μελλόντων ἀγαθῶν καὶ τῆς εἰς ἡμᾶς γενομένης τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας, ὃς οὐκ ἐφείσατο τοῦ ἰδίου Υἱοῦ, ἀλλ' ὑπὲρ ἡμῶν πάντων παρέδωκεν αὐτόν·
ἔπεισε πολλοὺς αἱρήσασθαι τὸν μονήρη βίον·
καὶ οὕτω λοιπὸν γέγονε καὶ ἐν τοῖς ὄρεσι μοναστήρια, καὶ ἡ ἔρημος ἐπολίσθη ὑπὸ μοναχῶν, ἐξελθόντων ἀπὸ τῶν ἰδίων, καὶ ἀπογραψαμένων τὴν ἐν τοῖς οὐρανοῖς πολιτείαν.

Χρείας δὲ γενομένης διελθεῖν αὐτὸν τὴν τοῦ Ἀρσενοΐτου διώρυγα (χρεία δὲ ἦν ἡ τῶν ἀδελφῶν ἐπίσκεψις), πλήρης ἦν ἡ διώρυξ κροκοδείλων.

Καὶ μόνον εὐξάμενος, ἐνέβη αὐτός τε καὶ πάντες οἱ σὺν αὐτῷ, καὶ διῆλθον ἀβλαβεῖς.

Ὑποστρέψας δὲ εἰς τὸ μοναστήριον, τῶν αὐτῶν εἴχετο σεμνῶν καὶ νεανικῶν πόνων.

∆ιαλεγόμενός τε συνεχῶς, τῶν μὲν ἤδη μοναχῶν τὴν προθυμίαν ηὔξανε, τῶν δὲ ἄλλων τοὺς πλείστους εἰς ἔρωτα τῆς ἀσκήσεως ἐκίνει, καὶ ταχέως, ἕλκοντος τοῦ λόγου, πλεῖστα γέγονε μοναστήρια, καὶ πάντων αὐτῶν ὡς πατὴρ καθηγεῖτο.

Μιᾷ γοῦν ἡμέρᾳ προελθὼν, καὶ πάντων τῶν μοναχῶν ἐλθόντων πρὸς αὐτὸν, ἀξιούντων τε παρ'  αὐτοῦ ἀκοῦσαι λόγον, ἔλεγεν αὐτοῖς τῇ Αἰγυπτιακῇ φωνῇ ταῦτα·

Τὰς μὲν Γραφὰς ἱκανὰς εἶναι πρὸς διδασκαλίαν·
ἡμᾶς δὲ καλὸν παρακαλεῖν ἀλλήλους ἐν τῇ πίστει, καὶ ἀλείφειν ἐν τοῖς λόγοις.

Καὶ ὑμεῖς τοίνυν ὡς τέκνα φέρετε τῷ πατρὶ λέγοντες ἃ οἴδατε·
κἀγὼ δὲ ὡς τῇ ἡλικίᾳ πρεσβύτερος ὑμῶν, ἃ οἶδα καὶ ὧν πεπείραμαι μεταδίδωμι.

Ἔστω δὲ προηγουμένως κοινὴ πᾶσιν αὕτη σπουδὴ, ἀρξαμένους μὴ ὑπενδοῦναι, μηδὲ ἐκκακεῖν ἐν τοῖς πόνοις, μηδὲ λέγειν·
Ἐχρονίσαμεν ἐν τῇ ἀσκήσει·
ἀλλὰ μᾶλλον ὡς ἀρχόμενοι καθ' ἡμέραν, τὴν προθυμίαν ἐπαυξήσωμεν.

Ὅλος γὰρ ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος βραχύτατός ἐστι, μετρούμενος πρὸς τοὺς μέλλοντας αἰῶνας·
ὥστε καὶ πάντα τὸν χρόνον ἡμῶν μηδὲν εἶναι πρὸς τὴν αἰώνιον ζωήν.

Καὶ πᾶν μὲν πρᾶγμα ἐν τῷ κόσμῳ τοῦ ἀξίου πιπράσκεται, καὶ ἴσον ἴσῳ τις ἀντικαταλλάσσει·
ἡ δὲ ἐπαγγελία τῆς αἰωνίου ζωῆς ὀλίγου τινὸς ἀγοράζεται.

Γέγραπται γάρ·
Αἱ ἡμέραι τῆς ζωῆς ἡμῶν ἐν αὐτοῖς ἑβδομήκοντα ἔτη, ἐὰν δὲ ἐν δυναστείαις, ὀγδοήκοντα ἔτη, καὶ τὸ πλεῖον αὐτῶν, κόπος καὶ πόνος.

Ὅταν τοίνυν πάντα τὰ ὀγδοήκοντα ἔτη, ἢ καὶ ἑκατὸν διαμείνωμεν ἐν τῇ ἀσκήσει, οὐκ ἴσα τοῖς ἑκατὸν ἔτεσι βασιλεύσομεν, ἀλλ' ἀντὶ τῶν ἑκατὸν αἰῶνας αἰώνων βασιλεύσομεν·
καὶ ἐπὶ γῆς ἀγωνισάμενοι, οὐκ ἐν γῇ κληρονομοῦμεν, ἀλλ' ἐν οὐρανοῖς ἔχομεν τὰς ἐπαγγελίας·
πάλιν δὲ φθαρτὸν ἀποθέμενοι τὸ σῶμα, ἄφθαρτον ἀπολαμβάνομεν αὐτό.

Ὥστε, τέκνα, μὴ ἐκκακῶμεν, μηδὲ νομίζωμεν χρονίζειν, ἢ μέγα τι ποιεῖν.

Οὐ γὰρ ἄξια τὰ παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ πρὸς τὴν μέλλουσαν ἀποκαλυφθῆναι εἰς ἡμᾶς δόξαν.

Μηδὲ εἰς τὸν κόσμον βλέποντες νομίζωμεν μεγάλοις τισὶν ἀποτετάχθαι·
καὶ γὰρ καὶ αὐτὴ πᾶσα ἡ γῆ βραχυτάτη πρὸς ὅλον τὸν οὐρανόν ἐστιν.

Εἰ τοίνυν καὶ πάσης τῆς γῆς κύριοι ἐτυγχάνομεν, καὶ ἀπετασσόμεθα τῇ γῇ πάσῃ, οὐδὲν ἄξιον ἦν πάλιν πρὸς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.

Ὡς γὰρ εἴ τις καταφρονήσειε μιᾶς  χαλκῆς δραχμῆς, ἵνα κερδήσῃ χρυσᾶς δραχμὰς ἑκατὸν, οὕτως ὁ πάσης τῆς γῆς κύριος ὢν, καὶ ἀποτασσόμενος αὐτῇ, ὀλίγον ἀφίησι, καὶ ἑκατονταπλασίονα λαμβάνει.

Εἰ δὲ οὐδὲ πᾶσα ἡ γῆ ἀξία τῶν οὐρανῶν ἐστιν, ὁ ἄρα ἀφεὶς ὀλίγας ἀρούρας, ὡς οὐδὲν καταλιμπάνων, κἂν οἰκίαν ἢ χρυσίον ἱκανὸν ἀφῇ, οὐκ ὀφείλει καυχᾶσθαι ἢ ἀκηδιᾷν.

Ἄλλως τε ὀφείλομεν λογίζεσθαι, ὅτι, κἂν μὴ ἀφῶμεν δι' ἀρετὴν, ἀλλ' ὕστερον ἀποθνήσκοντες καταλιμπάνομεν αὐτὰ πολλάκις καὶ οἷς οὐ θέλομεν, ὡς ἐμνημόνευσεν ὁ Ἐκκλησιαστής.

∆ιὰ τί οὖν μὴ δι' ἀρετὴν ἡμεῖς καταλιμπάνομεν, ἵνα καὶ βασιλείαν κληρονομήσωμεν;\

ιὰ τοῦτο μηδὲ τοῦ κτᾶσθαί τις ἡμῶν ἐπιθυμίαν λαμβανέτω.

Τί γὰρ κέρδος ταῦτα κτᾶσθαι, ἃ μηδὲ αἴρομεν μεθ' ἑαυτῶν;
τί οὐ μᾶλλον ἐκεῖνα κτώμεθα, ἃ καὶ μεθ' ἑαυτῶν ἆραι δυνάμεθα, ἅτινά ἐστι φρόνησις, δικαιοσύνη, σωφροσύνη, ἀνδρεία, σύνεσις, ἀγάπη, φιλοπτωχία, πίστις ἡ εἰς Χριστὸν, ἀοργησία, φιλοξενία;
Ταῦτα κτώμενοι, εὑρήσομεν αὐτὰ πρὸ ἑαυτῶν ἐκεῖ ποιοῦντα ἡμῖν ξενίαν ἐν τῇ γῇ τῶν πραέων.

Ὥστε καὶ ἐκ τοιούτων πειθέτω τις ἑαυτὸν μὴ ὀλιγωρεῖν·
καὶ μάλιστα, ἐὰν λογίσηται, δοῦλον ἑαυτὸν εἶναι τοῦ Κυρίου, καὶ ὀφείλοντα τῷ δεσπότῃ δουλεύειν.

Ὥσπερ οὖν ὁ δοῦλος οὐκ ἂν τολμήσῃ λέγειν·
Ἐπειδὴ χθὲς εἰργασάμην, οὐκ ἐργάζομαι σήμερον·
οὐδὲ τὸν παρελθόντα χρόνον μετρῶν, παύσεται τῶν ἑξῆς ἡμερῶν, ἀλλὰ καθ' ἡμέραν, ὡς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ γέγραπται, τὴν αὐτὴν προθυμίαν δείκνυσιν, ἵνα τῷ κυρίῳ αὐτοῦ ἀρέσκῃ, καὶ μὴ κινδυνεύσῃ·
οὕτω καὶ ἡμεῖς καθ' ἡμέραν ἐπιμένωμεν τῇ ἀσκήσει, εἰδότες, ὅτι, ἐὰν μίαν ἡμέραν ἀμελήσωμεν, οὐ διὰ τὸν παρελθόντα χρόνον ἡμῖν συγχωρήσει, ἀλλὰ διὰ τὴν ἀμέλειαν ἀγανακτήσει καθ' ἡμῶν.

Οὕτως καὶ ἐν τῷ Ἰεζεχιὴλ ἠκούσαμεν·
οὕτως καὶ ὁ Ἰούδας διὰ νύκτα μίαν ἀπώλεσε καὶ τοῦ παρελθόντος χρόνου τὸν κάματον.

Ἐχώμεθα οὖν, τέκνα, τῆς ἀσκήσεως, καὶ μὴ ἀκηδιῶμεν.

Ἔχομεν γὰρ ἐν τούτῳ καὶ τὸν Κύριον συνεργὸν, ὡς γέγραπται·
Παντὶ τῷ προαιρουμένῳ τὸ ἀγαθὸν συνεργεῖ ὁ Θεὸς εἰς τὸ ἀγαθόν.

Εἰς δὲ τὸ μὴ ὀλιγωρεῖν ἡμᾶς καλὸν τὸ τοῦ Ἀποστόλου ῥητὸν μελετᾷν, τὸ, Καθ' ἡμέραν ἀποθνήσκω.

Ἂν γὰρ καὶ ἡμεῖς, ὡς ἀποθνήσκοντες καθ' ἡμέραν, οὕτως ζῶμεν, οὐχ ἁμαρτήσομεν.

Ἔστι δὲ τὸ λεγόμενον τοιοῦτον, ἵνα, ἐγειρόμενοι καθ' ἡμέραν, νομίζωμεν μὴ μένειν ἕως ἑσπέρας, καὶ πάλιν μέλλοντες κοιμᾶσθαι, νομίζωμεν μὴ ἐγείρεσθαι·
ἀδήλου φύσει καὶ τῆς ζωῆς ἡμῶν οὔσης, καὶ μετρουμένης καθ' ἡμέραν παρὰ τῆς Προνοίας.

Οὕτω δὲ διακείμενοι, καὶ καθ' ἡμέραν οὕτω ζῶντες, οὔτε ἁμαρτήσομεν, οὔτε τινὸς ἐπιθυμίαν ἕξομεν, οὔτε μηνιοῦμέν τινι, οὔτε θησαυρίσομεν ἐπὶ τῆς γῆς·
ἀλλ' ὡς καθ' ἡμέραν προσδοκῶντες ἀποθνήσκειν, ἀκτήμονες ἐσόμεθα, καὶ πᾶσι πάντα συγχωρήσομεν·
ἐπιθυμίας δὲ γυναικὸς, ἢ ἄλλης ῥυπαρᾶς ἡδονῆς, οὐδ' ὅλως κρατήσομεν, ἀλλ' ὡς παρερχομένην ἀποστραφησόμεθα·
ἀγωνιῶντες ἀεὶ καὶ προβλέποντες τὴν ἡμέραν τῆς κρίσεως.

Ἀεὶ γὰρ ὁ μείζων φόβος καὶ ὁ ἀγὼν τῶν βασάνων διαλύει τὸ λεῖον τῆς ἡδονῆς, καὶ τὴν ψυχὴν κλίνουσαν ἀνίστησιν.

Οὐκοῦν ἀρξάμενοι καὶ ἐπιβάντες ἤδη τῇ ὁδῷ τῆς ἀρετῆς, ἐπεκτεινώμεθα μᾶλλον ἵνα φθάσωμεν ἐπὶ τὰ ἔμπροσθεν.

Καὶ μηδεὶς εἰς τὰ ὀπίσω στρεφέσθω, ὡς ἡ γυνὴ τοῦ Λώτ·
μάλιστα ὅτι Κύριος εἴρηκεν·
Οὐδεὶς ἐπιβαλὼν τὴν χεῖρα ἐπ' ἄροτρον, καὶ στραφεὶς εἰς τὰ ὀπίσω, εὔθετός ἐστιν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν.

Τὸ δὲ στραφῆναι οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν ἢ μεταμεληθῆναι, καὶ πάλιν κοσμικὰ φρονεῖν.

Μὴ φοβεῖσθε δὲ ἀκούοντες περὶ ἀρετῆς, μηδὲ ξενίζεσθε περὶ τοῦ ὀνόματος·
οὐ γὰρ μακρὰν ἀφ' ἡμῶν ἐστιν οὐδ' ἔξωθεν ἡμῶν συνίσταται, ἐν  ἡμῖν δέ ἐστι τὸ ἔργον, καὶ εὔκολόν ἐστι τὸ πρᾶγμα, ἐὰν μόνον θελήσωμεν.

Ἕλληνες μὲν οὖν ἀποδημοῦσι, καὶ θάλατταν περῶσι, ἵνα γράμματα μάθωσιν·
ἡμεῖς δὲ οὐ χρείαν ἔχομεν ἀποδημῆσαι διὰ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, οὔτε περᾶσαι θάλατταν διὰ τὴν ἀρετήν.

Φθάσας γὰρ εἶπεν ὁ Κύριος·
Ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν·
Οὐκοῦν ἡ ἀρετὴ τοῦ θέλειν ἡμῶν μόνου χρείαν ἔχει·
ἐπειδήπερ ἐν ἡμῖν ἐστι, καὶ ἐξ ἡμῶν συνίσταται.

Τῆς γὰρ ψυχῆς τὸ νοερὸν κατὰ φύσιν ἑκούσης, ἡ ἀρετὴ συνίσταται.

Κατὰ φύσιν δὲ ἔχει, ὅτ' ἂν ὡς γέγονε μένει, γέγονε δὲ καλὴ καὶ εὐθὴς λίαν.

∆ιὰ τοῦτο ὁ μὲν τοῦ Ναυῆ Ἰησοῦς παραγγέλλων ἔλεγε τῷ λαῷ·
Εὐθύνατε τὴν καρδίαν ὑμῶν πρὸς Κύριον τὸν Θεὸν Ἰσραήλ·
ὁ δὲ Ἰωάννης·
Εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους ὑμῶν.

Τὸ γὰρ εὐθεῖαν εἶναι τὴν ψυχὴν, τοῦτό ἐστι τὸ κατὰ φύσιν νοερὸν αὐτῆς ὡς ἐκτίσθη.

Πάλιν δὲ ὅτ' ἂν ἐκκλίνῃ, καὶ ἐν διαστροφῇ τοῦ κατὰ φύσιν γένηται, τότε κακία ψυχῆς λέγεται.

Οὐκοῦν οὐκ ἔστι δυσχερὲς τὸ πρᾶγμα·
ἐὰν γὰρ μείνωμεν ὡς γεγόναμεν, ἐν τῇ ἀρετῇ ἐσμεν·
ἐὰν δὲ λογιζώμεθα τὰ φαῦλα, ὡς κακοὶ κρινόμεθα.

Εἰ μὲν οὖν ἔξωθεν ἦν ποριστέον τὸ πρᾶγμα, δυσχερὲς ὄντως ἦν·
εἰ δὲ ἐν ἡμῖν ἐστι, φυλάξωμεν ἑαυτοὺς ἀπὸ ῥυπαρῶν λογισμῶν, καὶ ὡς παρακαταθήκην λαβόντες, τηρήσωμεν τῷ Κυρίῳ τὴν ψυχήν·
ἵν' αὐτὸς ἐπιγνῷ τὸ ποίημα αὐτοῦ, οὕτως οὖσαν, ὥσπερ αὐτὴν καὶ πεποίηκεν αὐτήν.

Ἔστω δὲ ἡμῖν ἀγὼν, ὥστε μὴ τυραννεῖν ἡμῶν θυμὸν, μηδὲ κρατεῖν ἡμῶν ἐπιθυμίαν.

Γέγραπται γὰρ, ὅτι Ὀργὴ ἀνδρὸς δικαιοσύνην Θεοῦ οὐ κατεργάζεται·
ἡ δὲ ἐπιθυμία, συλλαβοῦσα, τίκτει ἁμαρτίαν·
ἡ δὲ ἁμαρτία, ἀποτελεσθεῖσα ἀποκύει θάνατον.

Οὕτω δὲ πολιτευόμενοι νήφωμεν ἀσφαλῶς·
καὶ, ὡς γέγραπται, πάσῃ φυλακῇ τηρῶμεν ἑαυτῶν τὴν καρδίαν.

Ἐχθροὺς γὰρ ἔχομεν δεινοὺς καὶ πανούργους, τοὺς πονηροὺς δαίμονας·
καὶ πρὸς τούτους ἐστὶν ἡμῖν ἡ πάλη, ὡς εἶπεν ὁ Ἀπόστολος·
Οὐ πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχὰς, καὶ  πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τούτου, πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας, ἐν τοῖς ἐπουρανίοις.

Πολὺς μὲν οὖν ἐστιν αὐτῶν ὁ ὄχλος ἐν τῷ καθ' ἡμᾶς ἀέρι, καὶ μακρὰν οὐκ εἰσὶν ἀφ' ἡμῶν·
πολλὴ δέ τίς ἐστιν ἐν αὐτοῖς ἡ διαφορά.

Καὶ περὶ μὲν τῆς φύσεως αὐτῶν καὶ τῆς διαφορᾶς πολὺς ἂν εἴη λόγος, καὶ ἄλλων μειζόνων ἢ καθ' ἡμᾶς ἐστι τὸ τοιοῦτον διήγημα·
τὸ δὲ νῦν κατεπεῖγον καὶ ἀναγκαῖον ἡμῖν, γνῶναί ἐστι μόνον τὰς καθ' ἡμῶν αὐτῶν πανουργίας.

Πρῶτον τοίνυν τοῦτο γινώσκωμεν, ὅτι οἱ δαίμονες οὐ καθ' ὃ δαίμονες καλοῦνται, οὕτω γεγόνασιν·
οὐδὲν γὰρ κακὸν ἐποίησεν ὁ Θεός·
ἀλλὰ καλοὶ μὲν γεγόνασι καὶ αὐτοὶ, ἐκπεσόντες δὲ ἀπὸ τῆς οὐρανίου φρονήσεως, καὶ λοιπὸν περὶ τὴν γῆν καλινδούμενοι, τοὺς μὲν Ἕλληνας ἠπάτησαν ταῖς φαντασίαις, ἡμῖν δὲ τοῖς Χριστιανοῖς φθονοῦντες, πάντα κινοῦσι, θέλοντες ἐμποδίζειν ἡμᾶς τῆς εἰς οὐρανοὺς ἀνόδου·
ἵνα μὴ ὅθεν ἐξέπεσον αὐτοὶ ἀνέλθωμεν ἡμεῖς.

∆ι' ὃ καὶ πολλῆς εὐχῆς, καὶ ἀσκήσεώς ἐστι χρεία·
ἵνα τις, λαβὼν διὰ τοῦ Πνεύματος χάρισμα διακρίσεως πνευμάτων, γνῶναι δυνηθῇ τὰ κατ' αὐτούς·
καὶ τίνες μὲν αὐτῶν εἰσιν ἔλαττον φαῦλοι, τίνες δὲ ἐκείνων φαυλότεροι, καὶ περὶ ποῖον ἐπιτήδευμα ἕκαστος αὐτῶν ἔχει τὴν σπουδὴν, καὶ πῶς ἕκαστος αὐτῶν ἀνατρέπεται καὶ ἐκβάλλεται.

Πολλὰ γὰρ αὐτῶν ἐστι τὰ πανουργεύματα, καὶ τὰ τῆς ἐπιβουλῆς κινήματα.

Ὁ μὲν οὖν μακάριος Ἀπόστολος καὶ οἱ κατ' αὐτὸν ᾔδεισαν
 τὰ τοιαῦτα λέγοντες·
Οὐ γὰρ αὐτοῦ τὰ νοήματα ἀγνοοῦμεν·
ἡμεῖς δὲ ἀφ' ὧν ἐπειράθημεν παρ' αὐτῶν, ὀφείλομεν ἀλλήλους ὑπ' αὐτῶν διορθοῦσθαι.

Ἐγὼ γοῦν, ἐκ μέρους πεῖραν αὐτῶν ἔχων, ὡς τέκνοις λέγω.

Οὗτοι μὲν οὖν, ἐὰν ἴδωσι καὶ πάντας μὲν Χριστιανοὺς, μάλιστα δὲ μοναχοὺς, φιλοπονοῦντας καὶ προκόπτοντας, πρῶτον μὲν ἐπιχειροῦσι καὶ πειράζουσιν, ἐχόμενα τρίβου τιθέντες σκάνδαλα·
σκάνδαλα δὲ αὐτῶν εἰσιν οἱ πονηροὶ λογισμοί.

Οὐ δεῖ δὲ ἡμᾶς φοβεῖσθαι τὰς ὑποβολὰς αὐτῶν·
εὐχαῖς γὰρ καὶ νηστείαις καὶ τῇ εἰς τὸν Κύριον πίστει πίπτουσιν εὐθὺς ἐκεῖνοι.

Ἀλλὰ καὶ πεσόντες οὐ παύονται, αὖθις δὲ πάλιν προσέρχονται πανούργως καὶ δολίως.

Ἐπειδὰν γὰρ ἐκ φανεροῦ καὶ ῥυπαρᾶς ἡδονῆς μὴ δυνηθῶσιν ἀπατῆσαι τὴν καρδίαν, ἄλλως πάλιν ἐπιβαίνουσι·
καὶ λοιπὸν φαντασίας ἀναπλάττοντες ἐκφοβεῖν προσποιοῦνται, μετασχηματιζόμενοι, καὶ μιμούμενοι γυναῖκας, θηρία, ἑρπετὰ, καὶ μεγέθη σωμάτων, καὶ πλῆθος στρατιωτῶν.

Ἀλλ' οὐδὲ οὕτως δεῖ τὰς τούτων φαντασίας δειλιᾷν·
οὐδὲν γάρ εἰσιν, ἀλλὰ καὶ ταχέως ἀφανίζονται·
ἐὰν μάλιστα τῇ πίστει καὶ τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ ἑαυτόν τις περιφράττῃ.

Τολμηροὶ δέ εἰσι καὶ λίαν ἀναιδεῖς.

Ἐὰν γὰρ καὶ οὕτως ἡττηθῶσιν, ἄλλῳ τρόπῳ πάλιν ἐπιβαίνουσι.

Καὶ προσποιοῦνται μαντεύεσθαι, καὶ προλέγειν τὰ μεθ' ἡμέρας ἐρχόμενα, δεικνύειν τε ἑαυτοὺς ὑψηλοὺς ἄχρι τῆς στέγης φθάνοντας, καὶ πλατεῖς τῷ μεγέθει·
ἵνα οὓς οὐκ ἠδυνήθησαν ἀπατῆσαι τοῖς λογισμοῖς, κἂν ταῖς τοιαύταις φαντασίαις ὑφαρπάσωσιν.

Ἐὰν δὲ καὶ οὕτως εὕρωσι τὴν ψυχὴν ἠσφαλισμένην τῇ πίστει, καὶ τῇ ἐλπίδι τῆς διανοίας, λοιπὸν ἐπάγονται τὸν ἄρχοντα ἑαυτῶν Καὶ φαίνεσθαι αὐτοὺς πολλάκις ἔλεγε τοιούτους, οἷον τὸν διάβολον τῷ Ἰὼβ ὁ Κύριος ἀπεκάλυψε, λέγων·
Οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ὡς εἶδος ἑωσφόρου.

Ἐκ στόματος αὐτοῦ ἐκπορεύονται λαμπάδες καιόμεναι, καὶ διαῤῥιπτοῦνται ἐσχάραι πυρός·
ἐκ μυκτήρων αὐτοῦ ἐκπορεύεται καπνὸς καμίνου καιομένης πυρὶ ἀνθράκων.

Ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἄνθρακες·
φλὸξ δὲ ἐκ στόματος αὐτοῦ ἐκπορεύεται.

Τοιοῦτος δὲ φαινόμενος ὁ τῶν δαιμονίων ἄρχων, ἐκφοβεῖ, καθὰ προεῖπον, μεγάλα λαλῶν ὁ πανοῦργος, ὡς πάλιν ἐξήλεγξεν αὐτὸν ὁ Κύριος, τῷ μὲν Ἰὼβ  λέγων·
Ἥγηται μὲν γὰρ σίδηρον ἄχυρα, χαλκὸν δὲ ὥσπερ ξύλον σαθρόν·
ἥγηται δὲ θάλασσαν ὥσπερ ἐξάλειπτρον, τὸν δὲ τάρταρον τῆς ἀβύσσου ὥσπερ αἰχμάλωτον·
ἐλογίσατο ἄβυσσον ὡς περίπατον·
διὰ δὲ τοῦ προφήτου·
Εἶπεν ὁ ἐχθρός·
∆ιώξας καταλήψομαι·
καὶ πάλιν δι' ἑτέρου·
Τὴν οἰκουμένην ὅλην καταλήψομαι τῇ χειρί μου, ὡς νεοσσιὰν, καὶ ὡς καταλελειμμένα ὠὰ ἀρῶ.

Καὶ ὅλως τοιαῦτα κομπάζειν ἐπιχειροῦσι, καὶ ἐπαγγέλλονται ταῦτα, ὅπως ἀπατήσωσι τοὺς θεοσεβοῦντας.

Ἀλλ' ἡμᾶς οὐδ' οὕτως πάλιν χρὴ τοὺς πιστοὺς τάς τε φαντασίας αὐτοῦ φοβεῖσθαι, καὶ ταῖς φωναῖς αὐτοῦ προσέχειν.

Ψεύδεται γὰρ, καὶ οὐδὲν ὅλως ἀληθὲς λαλεῖ.

Ἀμέλει τοιαῦτα καὶ τοσαῦτα λαλῶν καὶ θρασυνόμενος, ὡς μὲν δράκων εἱλκύσθη τῷ ἀγκίστρῳ παρὰ τοῦ Σωτῆρος, ὡς δὲ κτῆνος φορβαίαν ἔλαβε περὶ τὰς ῥῖνας, ὡς δὲ δραπέτης κρίκῳ δέδεται τοὺς μυκτῆρας, καὶ ψελλίῳ τετρύπηται τὰ χείλη.

Καὶ δέδεται μὲν παρὰ τοῦ Κυρίου ὡς στρουθίον, εἰς τὸ καταπαίζεσθαι παρ' ἡμῶν·
τέθεινται δὲ αὐτός τε καὶ οἱ σὺν αὐτῷ δαίμονες, ὡς σκορπίοι καὶ ὄφεις, εἰς τὸ καταπατεῖσθαι παρ' ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν.

Καὶ τούτου γνώρισμα, τὸ νῦν ἡμᾶς πολιτεύεσθαι κατ' αὐτοῦ.

Ὁ γὰρ τὴν θάλασσαν ἐπαγγελλόμενος ἐξαλείφειν καὶ τὴν οἰκουμένην καταλαμβάνειν, ἰδοὺ νῦν οὐ δύναται κωλῦσαι τὴν ἄσκησιν ὑμῶν, ἀλλ' οὐδὲ ἐμὲ λαλοῦντα κατ' αὐτοῦ.

Μὴ τοίνυν προσέχωμεν οἷς ἂν λαλῇ (ψεύδεται γὰρ), μηδὲ δειλιῶμεν αὐτοῦ τὰς φαντασίας, ψευδεῖς καὶ αὐτὰς τυγχανούσας.

Οὐ γὰρ φῶς ἐστιν ἀληθὲς τὸ φαινόμενον ἐν αὐταῖς·
τοῦ δὲ ἡτοιμασμένου πυρὸς αὐτοῖς μᾶλλον τὰ προοίμια καὶ τὰς εἰκόνας φέρουσι·
καὶ ἐν οἷς κατακαίεσθαι μέλλουσιν, ἐν τούτοις ἐκφοβεῖν τοὺς ἀνθρώπους πειράζουσιν.

Ἀμέλει φαίνονται, καὶ παρ' αὐτὰ πάλιν ἀφανίζονται·
βλάψαντες μὲν οὐδένα τῶν πιστῶν, φέροντες  δὲ μεθ' ἑαυτῶν τὴν ἀφομοίωσιν τοῦ μέλλοντος αὐτοὺς δέχεσθαι πυρός.

Ὅθεν οὐδὲ οὕτως φοβεῖσθαι τούτους προσήκει·
πάντα γὰρ αὐτῶν διὰ τὴν τοῦ Χριστοῦ χάριν εἰς οὐδέν ἐστι τὰ ἐπιτηδεύματα.

∆όλιοι δέ εἰσι καὶ ἕτοιμοι πρὸς πάντα μεταβάλλεσθαι καὶ μετασχηματίζεσθαι.

Πολλάκις γοῦν καὶ ψάλλειν μετ' ᾠδῆς προσποιοῦνται μὴ φαινόμενοι, καὶ μνημονεύουσι τῶν ἀπὸ τῶν Γραφῶν λέξεων·
ἔστι δὲ ὅτε καὶ ἀναγινωσκόντων ἡμῶν, εὐθὺς ὥσπερ ἠχὼ λέγουσιν αὐτοὶ τὰ αὐτὰ πολλάκις ἅπερ ἀνέγνωσται·
καὶ κοιμωμένους ἡμᾶς διεγείρουσιν εἰς προσευχάς·
καὶ τοῦτο συνεχῶς ποιοῦσι, σχεδὸν μὴ ἐπιτρέποντες ἡμῖν μηδὲ κοιμᾶσθαι.

Ἔστι δὲ ὅτε καὶ ἀποτυποῦντες ἑαυτοὺς εἰς σχήματα μοναχῶν, ὡς εὐλαβεῖς προσποιοῦνται λαλεῖν, ἵνα τῷ ὁμοίῳ σχήματι πλανήσωσι, καὶ λοιπὸν ἔνθα θέλουσιν ἑλκύσωσι τοὺς ἀπατηθέντας παρ' αὐτῶν.

Ἀλλ' οὐ χρὴ προσέχειν αὐτοῖς, κἂν εἰς προσευχὴν διεγείρωσι, κἂν συμβουλεύωσι μήθ' ὅλως ἐσθίειν, κἂν κατηγορεῖν καὶ ὀνειδίζειν προσποιῶνται, ἐν οἷς ποτε συνέγνωσαν ἡμῖν.

Οὐ γὰρ δι' εὐλάβειαν ἢ ἀλήθειαν ταῦτα ποιοῦσιν, ἀλλ' ἵνα τοὺς ἀκεραίους εἰς ἀπόγνωσιν ἐνέγκωσιν, καὶ ἀνωφελῆ τὴν ἄσκησιν εἴπωσι, ναυτιᾶσαί τε ποιήσωσι τοὺς ἀνθρώπους, ὡς φορτικοῦ καὶ βαρυτάτου ὄντος τοῦ μονήρους βίου, καὶ ἐμποδίσωσι τοὺς κατ' αὐτῶν πολιτευομένους.

Ὁ μὲν οὖν προφήτης ἀποσταλεὶς παρὰ τοῦ Κυρίου, ἐταλάνιζε τοὺς τοιούτους λέγων·
Οὐαὶ ὁ ποτίζων τὸν πλησίον αὐτοῦ ἀνατροπὴν θολεράν.

Τὰ γὰρ τοιαῦτα ἐπιτηδεύματα καὶ ἐνθυμήματα ἀνατρεπτικὰ τῆς εἰς ἀρετὴν φερούσης ἐστὶν ὁδοῦ.

Ὁ δὲ Κύριος αὐτὸς δι' ἑαυτοῦ, καίτοι τἀληθῆ λέγοντας τοὺς δαίμονας (ἀληθῆ γὰρ ἔλεγον·
Σὺ εἶ ὁ Υἱὸς Θεοῦ) ὅμως ἐφίμου, καὶ λαλεῖν ἐκώλυε, μήποτε μετὰ τῆς ἀληθείας καὶ τὴν ἰδίαν κακίαν ἐπισπείρωσι, καὶ ἵνα καὶ ἡμᾶς συνεθίσῃ, μηδέποτε τοῖς τοιούτοις προσέχειν, κἂν δοκῶσι τἀληθῆ λέγειν·
καὶ γὰρ ἀπρεπὲς, ἔχοντας ἡμᾶς τὰς ἁγίας Γραφὰς, καὶ τὴν παρὰ τοῦ Σωτῆρος ἐλευθερίαν, διδάσκεσθαι παρὰ τοῦ διαβόλου, τοῦ μὴ τηρήσαντος τὴν ἰδίαν τάξιν, ἀλλ' ἕτερα ἀνθ' ἑτέρων φρονήσαντος.

∆ιὰ τοῦτο καὶ λαλοῦντα τοῦτον τὰς ἀπὸ τῶν Γραφῶν λέξεις κωλύει λέγων·
Τῷ δὲ ἁμαρτωλῷ εἶπεν ὁ Θεός·
Ἵνα τί σὺ ἐκδιηγῇ τὰ  δικαιώματά μου, καὶ ἀναλαμβάνεις τὴν διαθήκην μου διὰ στόματός σου;
Πάντα γὰρ ποιοῦσι, καὶ λαλοῦσι, καὶ θορυβοῦσι, καὶ ὑποκρίνονται, καὶ ταράττουσι πρὸς ἀπάτην τῶν ἀκεραίων.

Καὶ κτύπους γοῦν ποιοῦσι, καὶ γελῶσιν ἀφρόνως καὶ συρίττουσιν·
ἂν δὲ μή τις αὐτοῖς προσέχῃ, λοιπὸν κλαίουσι καὶ θρηνοῦσιν ὡς ἡττηθέντες.

Ὁ μὲν οὖν Κύριος ὡς Θεὸς ἐφίμου τοὺς δαίμονας·
ἡμᾶς δὲ, μαθόντας ἀπὸ τῶν ἁγίων, πρέπει κατ' ἐκείνους ποιεῖν, καὶ μιμεῖσθαι τὴν ἀνδρίαν αὐτῶν.

Καὶ γὰρ κἀκεῖνοι ταῦτα βλέποντες ἔλεγον·
Ἐν τῷ συστῆναι τὸν ἁμαρτωλὸν ἐναντίον μου, ἐκωφώθην, καὶ ἐταπεινώθην, καὶ ἐσίγησα ἐξ ἀγαθῶν·
καὶ πάλιν·
Ἐγὼ δὲ ὡσεὶ κωφὸς οὐκ ἤκουον, καὶ ὡσεὶ ἄλαλος οὐκ ἀνοίγων τὸ στόμα αὐτοῦ.

Καὶ ἐγενήθην ὡσεὶ ἄνθρωπος οὐκ ἀκούων.

Οὐκοῦν καὶ ἡμεῖς μήτε ἀκούωμεν αὐτῶν ὡς ἀλλοτρίων ὄντων ἡμῶν, μήτε ὑπακούωμεν αὐτῶν, κἂν εἰς εὐχὴν ἐγείρωσι, κἂν λαλῶσι περὶ νηστειῶν·
τῇ δὲ προθέσει τῆς ἀσκήσεως ἑαυτῶν μᾶλλον προσέχωμεν, καὶ μὴ παρ' ἐκείνων ἀπατώμεθα πάντα πραττόντων μετὰ δόλου.

Οὐ δεῖ δὲ φοβεῖσθαι αὐτοὺς, κἂν ἐπέρχεσθαι δοκῶσι, κἂν θάνατον ἀπειλῶσιν·
ἀσθενεῖς γάρ εἰσι, καὶ οὐδὲν δύνανται, ἢ μόνον ἀπειλεῖν.

Ἤδη μὲν οὖν περὶ τούτου παρερχόμενος εἴρηκα·
καὶ νῦν δὲ πλατύτερον εἰπεῖν τὰ περὶ αὐτῶν οὐκ ὀκνητέον·
ἀσφαλὴς γὰρ ὑμῖν ἡ ὑπόμνησις ἔσται, Ἐπιδημήσαντος τοῦ Κυρίου, πέπτωκεν ὁ ἐχθρὸς, καὶ ἠσθένησαν αἱ δυνάμεις αὐτοῦ.

∆ιὰ τοῦτο γοῦν μηδὲν δυνάμενος ὅμως ὡς τύραννος, καὶ πεσὼν οὐκ ἠρεμεῖ, ἀλλὰ κἂν λόγοις μόνον ἀπειλεῖ·
καὶ τοῦτο ἕκαστος ὑμῶν λογιζέσθω, καὶ δύναται καταφρονεῖν τῶν δαιμόνων.

Εἰ μὲν οὖν τοιούτοις σώμασιν ἦσαν ἐνδεθέντες, ὥσπερ ἐσμὲν ἡμεῖς, δυνατὸν ἦν αὐτοῖς λέγειν, ὅτι Κρυπτομένους μὲν τοὺς ἀνθρώπους οὐχ εὑρίσκομεν, εὑρόντες δὲ βλάπτομεν.

Ἠδυνάμεθα δὲ καὶ ἡμεῖς κρυπτόμενοι λανθάνειν αὐτοὺς, κλείοντες κατ' αὐτῶν θύρας.

Εἰ δὲ οὐκ εἰσὶν οὕτως, ἀλλὰ κεκλεισμένων τῶν θυρῶν εἰσελθεῖν δύνανται, καὶ ἐν τῷ παντὶ ἀέρι τυγχάνουσιν αὐτοί τε καὶ ὁ τούτων πρῶτος διάβολος·
εἰσὶ δὲ κακοθελεῖς καὶ πρὸς τὸ βλάπτειν ἕτοιμοι, καὶ, ὡς εἶπεν ὁ Σωτὴρ, ἐξ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνος ἐστὶν ὁ τῆς κακίας πατὴρ διάβολος·
ζῶμεν δὲ νῦν ἡμεῖς καὶ μᾶλλον κατ' αὐτοῦ πολιτευόμεθα·
δῆλοί εἰσι μηδὲν ἰσχύοντες.

Οὔτε γὰρ τόπος αὐτοὺς εἰς τὸ ἐπιβουλεύειν κωλύει, οὔτε φίλους ἡμᾶς ὁρῶσιν ἑαυτῶν, ἵνα φείσωνται, οὔτε φιλάγαθοί εἰσιν, ἵνα διορθώσωνται·
ἀλλὰ καὶ μᾶλλόν εἰσι πονηροί·
καὶ οὐδὲν αὐτοῖς ἐστι περισπούδαστον ὡς τὸ βλάπτειν τοὺς φιλαρέτους καὶ θεοσεβοῦντας.

∆ιὰ δὲ τὸ μηδὲν δύνασθαι ποιεῖν, διὰ τοῦ το οὐδὲν ποιοῦσιν, ἢ μόνον ἀπειλοῦσιν·
εἰ γὰρ ἠδύναντο, οὐκ ἂν ἔμελλον, ἀλλ' εὐθὺς ἐνήργουν τὸ κακὸν, ἑτοίμην ἔχοντες εἰς τοῦτο τὴν προαίρεσιν, καὶ μάλιστα καθ' ἡμῶν.

Ἰδοὺ γοῦν νῦν συνελθόντες κατ' αὐτῶν λαλοῦμεν, καὶ ἴσασιν, ὅτι, προκοπτόντων ἡμῶν, ἀσθενοῦσιν αὐτοί.

Εἰ τοίνυν εἶχον ἐξουσίαν, οὐδένα ἂν ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν ἀφῆκαν ζῇν·
βδέλυγμα γὰρ ἁμαρτωλῷ θεοσέβεια.

Ἐπειδὴ δὲ οὐδὲν δύνανται, διὰ τοῦτο μᾶλλον ἑαυτοὺς τιτρώσκουσιν·
ὅτι μηδὲν δύνανται ποιεῖν ὧν ἀπειλοῦσιν.

Ἔπειτα κἀκεῖνο λογίζεσθαι χρὴ, πρὸς τὸ μὴ φοβεῖσθαι τούτους·
εἰ τὸ δυνατὸν ὑπῆρχεν αὐτοῖς, οὐκ ἂν ἤρχοντο μετ' ὄχλου, οὐδὲ φαντασίας ἐποίουν, οὐδὲ μετασχηματιζόμενοι ἐμεθόδευον·
ἀλλ' ἤρκει καὶ μόνον ἐλθεῖν ἕνα, καὶ ποιῆσαι τοῦτο ὅπερ δύναται καὶ βούλεται·
καὶ μάλιστα ὅτι πᾶς ὁ τὴν ἐξουσίαν ἔχων οὐ μετὰ φαντασίας ἀναιρεῖ, οὐδὲ τοῖς ὄχλοις ἐκφοβεῖ, ἀλλ' εὐθὺς ὡς βούλεται τῇ ἐξουσίᾳ καταχρᾶται.

Ἀλλ'  οἱ δαίμονες, μηδὲν δυνάμενοι, παίζουσιν ὡς ἐπὶ σκηνῆς, ἀλλάττοντες τὰς μορφὰς, καὶ τοὺς παῖδας ἐκφοβοῦντες, τῇ τῶν ὄχλων φαντασίᾳ καὶ τοῖς σχηματισμοῖς·
ἐξ ὧν μᾶλλον καταφρονητέοι ὡς ἀσθενεῖς ὀφείλουσιν εἶναι.

Ὁ γοῦν ἀληθινὸς ἄγγελος, ἀποσταλεὶς παρὰ τοῦ Κυρίου κατὰ τῶν Ἀσσυρίων, οὐ χρείαν ἔσχεν ὄχλων, οὐ φαντασίας τῆς ἔξωθεν, οὐ κτύπων, οὐ κρότων·
ἀλλ' ἠρέμα τῇ ἐξουσίᾳ ἐκέχρητο, καὶ ἀνεῖλεν εὐθὺς ἑκατὸν ὀγδοήκοντα πέντε χιλιάδας.

Οἱ δὲ μηδὲν δυνάμενοι δαίμονες, οἷοί εἰσιν οὗτοι, κἂν ταῖς φαντασίαις ἐκφοβεῖν πειράζουσιν.

Ἐὰν δέ τις τὰ τοῦ Ἰὼβ λογίσηται, καὶ εἴπῃ,
∆ιὰ τί οὖν ἐξελθὼν ὁ διάβολος πάντα κατ' αὐτοῦ πεποίηκε;
καὶ τῶν μὲν ὑπαρχόντων αὐτὸν ἐψίλωσε, τὰ δὲ τέκνα ἀνεῖλε, καὶ ἐκεῖνον ἔπαισεν ἕλκει πονηρῷ;
γινωσκέτω πάλιν ὁ τοιοῦτος, ὡς οὐκ ἦν ὁ διάβολος ὁ ἰσχύων, ἀλλ' ὁ Θεὸς ὁ παραδιδοὺς αὐτῷ πρὸς πεῖραν τὸν Ἰώβ·
ἀμέλει μηδὲν δυνάμενος ποιῆσαι, ᾔτησε καὶ λαβὼν πεποίηκεν.
Ὥστε καὶ ἐκ τούτου μᾶλλον καταγνωστέος ἐστὶν ὁ ἐχθρὸς, ὅτι, καίτοι θέλων, οὐδὲ καθ' ἑνὸς ἴσχυσεν ἀνθρώπου δικαίου·
εἰ γὰρ ἴσχυσεν, οὐκ ἂν ᾔτησεν·
αἰτήσας δὲ οὐχ ἅπαξ, ἀλλὰ καὶ δεύτερον, φαίνεται ἀσθενὴς καὶ μηδὲν δυνάμενος.

Καὶ οὐ θαυμαστὸν εἰ κατὰ τοῦ Ἰὼβ οὐκ ἴσχυσεν, ὅπου γε οὐδὲ κατὰ τῶν κτηνῶν αὐτοῦ ἐγίνετο ὄλεθρος, εἰ μὴ συγχωρήσας ἦν ὁ Θεός·
ἀλλ' οὐδὲ κατὰ χοίρων ἔχει τὴν ἐξουσίαν·
Παρεκάλουν γὰρ, ὡς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ γέγραπται, τὸν Κύριον, λέγοντες·
Ἐπίτρεψον ἡμῖν ἀπελθεῖν εἰς τοὺς χοίρους.

Εἰ δὲ μηδὲ χοίρων ἔχουσιν ἐξουσίαν, πολλῷ μᾶλλον τῶν κατ' εἰκόνα Θεοῦ γεγενημένων ἀνθρώπων οὐκ ἔχουσι.

Τὸν Θεὸν ἄρα μόνον φοβεῖσθαι δεῖ·
τούτων δὲ καταφρονεῖν, καὶ μηδ' ὅλως αὐτοὺς δεδιέναι.

Ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ὅσον ταῦτα ποιοῦσιν, ἐπιτείνωμεν ἡμεῖς τὴν ἄσκησιν κατ' αὐτῶν.

Μέγα γὰρ ὅπλον ἐστὶ  κατ' αὐτῶν βίος ὀρθὸς, καὶ ἡ πρὸς Θεὸν πίστις.

Φοβοῦνται γοῦν τῶν ἀσκητῶν τὴν νηστείαν, τὴν ἀγρυπνίαν, τὰς εὐχὰς, τὸ πρᾶον, τὸ ἥσυχον, τὸ ἀφιλάργυρον, τὸ ἀκενόδοξον, τὴν ταπεινοφροσύνην, τὸ φιλόπτωχον, τὰς ἐλεημοσύνας, τὸ ἀόργητον, καὶ προηγουμένως τὴν εἰς τὸν Χριστὸν εὐσέβειαν.

∆ιὰ τοῦτο γὰρ καὶ πάντα ποιοῦσιν, ἵνα μὴ ἔχωσι τοὺς καταπατοῦντας αὐτούς.

Ἴσασι γὰρ τὴν κατ' αὐτῶν δοθεῖσαν χάριν τοῖς πιστοῖς παρὰ τοῦ Σωτῆρος, λέγοντος αὐτοῦ·
Ἰδοὺ δέδωκα ὑμῖν ἐξουσίαν πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ.

Ἂν τοίνυν καὶ προλέγειν ὑποκρίνωνται, μὴ προσποιείσθω τις.

Πολλάκις γὰρ πρὸ ἡμερῶν λέγουσι τοὺς μεθ' ἡμέρας ἀπαντῶντας ἀδελφούς·
καὶ ἔρχονται μὲν ἐκεῖνοι.

Ποιοῦσι δὲ τοῦτο οὗτοι, οὐ κηδόμενοι τῶν ἀκουόντων, ἀλλ' ἵνα πιστεύειν αὐτοῖς πείσωσιν αὐτοὺς, καὶ τότε λοιπὸν ὑποχειρίους ἔχοντες, ἀπολέσωσιν·
ὅθεν οὐ δεῖ προσέχειν αὐτοῖς, ἀλλὰ καὶ λέγοντας ἀνατρέπειν χρὴ, ὅτι μὴ χρείαν ἔχομεν ἡμεῖς τούτων.

Τί γὰρ θαυμαστὸν, εἰ λεπτοτέροις χρώμενοι σώμασι μᾶλλον τῶν ἀνθρώπων, καὶ τοὺς ἀρξαμένους ὁδεύειν ἑωρακότες, προλαμβάνουσι τῷ δρόμῳ καὶ ἀπαγγέλλουσι;
τοῦτο καὶ ἵππῳ τις ἐπικαθήμενος προλέγει, προλαμβάνων τοῦ ὁδεύοντος τοῖς ποσίν·
ὥστε οὐδ' ἐν τούτῳ χρὴ θαυμάζειν αὐτούς.

Οὐδὲν γὰρ τῶν μὴ γενομένων προγινώσκουσιν·
ἀλλὰ μόνος ὁ Θεός ἐστιν ὁ πάντα γινώσκων πρὶν γενέσεως αὐτῶν.

Οὗτοι δὲ ἃ βλέπουσιν, ὡς κλέπται, προτρέχοντες ἀπαγγέλλουσι.

Πόσοις νῦν τὰ ἡμῶν, καὶ ὅτι συνήλθομεν, καὶ ὁμιλοῦμεν κατ' αὐτῶν σημαίνουσι, πρὶν παρ' ἡμῶν τις ἀπελθὼν ἀπαγγείλῃ! Τοῦτο δὲ καὶ παῖς τις ταχυδρόμος ποιῆσαι δύναται, προλαβὼν τὸν βραδύναντα.

Ὃ δὲ λέγω, τοιοῦτόν ἐστιν.

Ἄν τις ἄρξηται περιπατεῖν ἀπὸ τῆς Θηβαΐδος, ἢ ἀπό τινος ἄλλης χώρας, πρὶν μὲν ἄρξηται περιπατεῖν, οὐκ ἴσασιν εἰ περιπατήσει·
περιπατοῦντα δὲ τοῦτον ἑωρακότες, προτρέχουσι, καὶ πρὶν αὐτὸν ἐλθεῖν, ἀπαγγέλλουσι·
καὶ οὕτω συμβαίνει τούτους μεθ' ἡμέρας ἐλθεῖν.

Πολλάκις δὲ τῶν περιπατούντων ὑποστρεφόντων, ἐψεύσαντο αὐτοί.

Οὕτω καὶ περὶ τοῦ ποταμίου ὕδατος ἔστιν ὅτε φλυαροῦσιν·
ἑωρακότες γὰρ πολλοὺς ὑετοὺς γινομένους ἐν τοῖς τῆς Αἰθιοπίας μέρεσι, καὶ εἰδότες, ὡς ἐξ ἐκείνων ἡ πλημμύρα τοῦ ποταμοῦ γίνεται, πρὶν ἐλθεῖν εἰς τὴν Αἴγυπτον τὸ ὕδωρ, προτρέχοντες λέγουσι.

Τοῦτο δ' ἂν καὶ οἱ ἄνθρωποι εἰρήκασιν, εἰ τοσοῦτον ἠδύναντο δραμεῖν, ὅσον ἐκεῖνοι.

Καὶ ὥσπερ ὁ σκοπὸς τοῦ ∆αβὶδ, ἀνερχόμενος εἰς ὑψηλὸν, μᾶλλον τοῦ κάτω μένοντος προέβλεπε τὸν ἐρχόμενον·
καὶ αὐτὸς δὲ ὁ προτρέχων ἔλεγε πρὸ τῶν ἄλλων, οὐ τὰ μὴ γενόμενα, ἀλλὰ τὰ ἤδη ὁδεύοντα καὶ γινόμενα·
οὕτω καὶ οὗτοι κάμνειν αἱροῦνται, καὶ σημαίνουσιν ἄλλοις, ἵνα μόνον ἀπατῶσιν·
ἂν μέντοι ἡ Πρόνοια μεταξύ τι βουλεύσηται περὶ τῶν ὑδάτων ἢ τῶν ὁδευόντων (ἔξεστι γὰρ αὐτῇ), ἐψεύσαντο οἱ δαίμονες, καὶ ἠπατήθησαν οἱ προσεσχηκότες αὐτοῖς.

Οὕτω συνέστη τὰ τῶν Ἑλλήνων μαντεῖα, καὶ οὕτως ἐπλανήθησαν παρὰ τῶν δαιμόνων τὸ πρίν·
ἀλλὰ καὶ οὕτω πέπαυται λοιπὸν ἡ πλάνη.

Ἦλθε γὰρ ὁ Κύριος ὁ σὺν αὐτῇ τῇ πανουργίᾳ αὐτῶν καὶ τοὺς δαίμονας καταργήσας.

Οὐδὲν γὰρ γινώσκουσιν ἀφ' ἑαυτῶν·
ἀλλ' ὡς κλέπται, ἃ παρ' ἄλλοις ὁρῶσι, ταῦτα διαβάλλουσι·
καὶ μᾶλλον στοχασταί εἰσιν ἢ προγνῶσται.

∆ιὸ, κἂν ἀληθῆ ποτε τοιαῦτα λέγωσι, μηδ' οὕτως αὐτοὺς θαυμαζέτω τις.

Καὶ γὰρ καὶ ἰατροὶ πεῖραν ἔχοντες τῶν νοσημάτων, ἐπειδὰν θεωρήσωσιν ἐν ἄλλοις τὴν αὐτὴν νόσον, πολλάκις στοχαζόμενοι ἀπὸ τῆς συνηθείας προλέγουσι.

Καὶ κυβερνῆται δὲ καὶ γεωργοὶ πάλιν, ἀπὸ τῆς συνηθείας βλέποντες τὴν τοῦ ἀέρος κατάστασιν, προλέγουσιν ἢ χειμῶνα ἢ εὔδιον ἀέρα ἔσεσθαι·
καὶ οὐ διὰ τοῦτο ἐκ θείας ἐπιπνοίας αὐτοὺς ἄν τις εἴποι προλέγειν, ἀλλ' ἀπὸ τῆς πείρας καὶ τῆς συνηθείας.

Ὅθεν εἰ καὶ οἱ δαίμονες τὰ αὐτά ποτε στοχαζόμενοι λέγουσι, μὴ διὰ τοῦτό τις αὐτοὺς θαυμαζέτω, μηδὲ προσεχέτω τούτοις.

Τί γὰρ χρήσιμον τοῖς ἀκούουσι τὸ εἰδέναι παρὰ τούτων πρὸ ἡμερῶν τὰ ἐρχόμενα;
ἢ ποία σπουδὴ τὰ τοιαῦτα γινώσκειν, κἂν ἀληθῶς γινώσκῃ;
οὐ γὰρ ἀρετῆς ἐστι τοῦτο ποιητικὸν, οὐδὲ ἤθους ἀγαθοῦ πάντως ἐστὶ τοῦτο γνώρισμα.

Οὐδεὶς γὰρ ἡμῶν κρίνεται διὰ τί οὐκ οἶδε, καὶ οὐδεὶς μακαρίζεται, ὅτι μεμάθηκε καὶ ἔγνω·
ἀλλ' ἐν τούτοις ἕκαστος ἔχει τὴν κρίσιν, εἰ τὴν πίστιν τετήρηκε, καὶ τὰς ἐντολὰς γνησίως ἐφύλαξεν.

Ὅθεν οὐ δεῖ περὶ πολλοῦ ταῦτα ποιεῖσθαι·
οὐδὲ διὰ ταῦτα ἀσκεῖσθαι καὶ πονεῖν, ἵνα προγινώσκωμεν, ἀλλ' ἵνα Θεῷ καλῶς πολιτευόμενοι ἀρέσωμεν.

Εὔχεσθαί τε χρὴ, οὐχ ἵνα προγινώσκωμεν, οὐδὲ τοῦτον τῆς ἀσκήσεως ἀπαιτεῖν μισθόν·
ἀλλ' ἵνα συνεργὸς ἡμῖν εἰς τὴν κατὰ τοῦ διαβόλου νίκην ὁ Κύριος γένηται.

Εἰ δὲ ἅπαξ καὶ τοῦ προγινώσκειν ἡμῖν μέλει, καθαρεύωμεν τῇ διανοίᾳ.

Ἐγὼ γὰρ πιστεύω, ὅτι καθαρεύουσα ψυχὴ πανταχόθεν, καὶ κατὰ φύσιν ἑστῶσα, δύναται, διορατικὴ γενομένη, πλείονα καὶ μακρότερα βλέπειν τῶν δαιμόνων, ἔχουσα τὸν ἀποκαλύπτοντα Κύριον αὐτῇ·
οἵα ἦν ἡ τοῦ Ἐλισσαίου βλέπουσα τὰ κατὰ τὸν Γιεζῆ, καὶ ὁρῶσα τὰς παρ' αὐτὴν ἑστώσας δυνάμεις.

Ὅταν τοίνυν νυκτὸς ἔρχωνται πρὸς ὑμᾶς, καὶ θέλωσι τὰ μέλλοντα λαλεῖν, ἢ λέγωσιν·
Ἡμεῖς ἐσμεν οἱ ἄγγελοι·
μὴ προσέχετε, ψεύδονται γάρ.

Ἂν δὲ καὶ ἐπαινῶσι τὴν ἄσκησιν ὑμῶν, καὶ μακαρίζωσιν ὑμᾶς·
μήτε ὑπακούετε, μήθ' ὅλως προσποιεῖσθε τούτους·
σφραγίζετε δὲ μᾶλλον ἑαυτοὺς καὶ τὸν οἶκον, καὶ εὔχεσθε·
καὶ ὄψεσθε αὐτοὺς καὶ γινομένους ἀφανεῖς·
δειλοὶ γάρ εἰσι, καὶ πάνυ φοβοῦνται τὸ σημεῖον τοῦ Κυριακοῦ σταυροῦ·
ἐπειδήπερ ἐν αὐτῷ τούτους ἀποδυσάμενος, παρεδειγμάτισεν ὁ Σωτήρ.

Ἐὰν δὲ καὶ ἀναιδέστερον στήκωσιν, ἐξορχούμενοι καὶ ποικιλλόμενοι ταῖς φαντασίαις·
μὴ δειλιάσητε, μηδὲ πτήξητε, μηδὲ ὡς καλοῖς αὐτοῖς προσέχητε·
καὶ γὰρ τὴν τῶν ἀγαθῶν καὶ τῶν φαύλων παρουσίαν εὐχερὲς καὶ δυνατόν ἐστι διαγνῶναι, τοῦ Θεοῦ διδόντος οὕτως.

Ἡ μὲν γὰρ τῶν ἁγίων ὀπτασία οὐκ ἔστι τεταραγμένη.

Οὐκ ἐρίσει γὰρ, οὔτε κραυγάσει, οὐδὲ ἀκούσει τις τῆς φωνῆς αὐτῶν.

Ἡσύχως δὲ καὶ πράως γίνεται οὕτως, ὡς εὐθὺς χαρὰν καὶ ἀγαλλίασιν καὶ θάρσος ἐγγίνεσθαι τῇ ψυχῇ·
ἔστι γὰρ μετ' αὐτῶν ὁ Κύριος, ὅς ἐστιν ἡμῶν μὲν χαρὰ, τοῦ δὲ Θεοῦ Πατρὸς ἡ δύναμις·
οἵ τε λογισμοὶ αὐτῆς ἀτάραχοι καὶ ἀκύμαντοι διαμένουσιν·
ὥστε καταυγαζομένην αὐτὴν ὑπ' αὐτῆς, τοὺς φαινομένους θεωρεῖν.

Καὶ γὰρ πόθος τῶν θείων καὶ τῶν μελλόντων αὐτῇ ἐπεισέρχεται, καὶ θελήσει πάντως συναφθῆναι τούτοις, εἰ ἀπήρχετο μετ' αὐτῶν.

Ἐὰν δὲ καὶ, ὡς ἄνθρωποι, τινὲς φοβηθῶσι τὴν τῶν καλῶν ὀπτασίαν, ἀφαιροῦσιν οἱ φαινόμενοι τὸν φόβον παρ' αὐτὰ τῇ ἀγάπῃ·
ὡς ἐποίησε Γαβριὴλ τῷ Ζαχαρίᾳ, καὶ ὁ φανεὶς ἄγγελος ἐν τῷ θείῳ μνημείῳ ταῖς γυναιξὶ, καὶ ὁ τοῖς ποιμέσι λέγων ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ·
Μὴ φοβεῖσθε.

Ἔστι γὰρ ὁ φόβος ἐκείνων οὐ κατὰ δειλίαν ψυχῆς, ἀλλὰ κατ' ἐπίγνωσιν τῆς τῶν κρειττόνων παρουσίας.

Τοιαύτη μὲν οὖν ἡ τῶν ἁγίων ὀπτασία.

Ἡ δὲ τῶν φαύλων ἐπιδρομὴ καὶ φαντασία τεταραγμένη, μετὰ κτύπου καὶ ἤχου καὶ κραυγῆς·
οἵα ἂν γένοιτο νεωτέρων ἀπαιδεύτων καὶ λῃστῶν κίνησις.

Ἐξ ὧν εὐθὺς γίνεται δειλία ψυχῆς, τάραχος καὶ ἀταξία λογισμῶν, κατήφεια, μῖσος πρὸς τοὺς ἀσκητὰς, ἀκηδία, λύπη, μνήμη τῶν οἰκείων, καὶ φόβος θανάτου·
καὶ λοιπὸν ἐπιθυμία κακῶν, ὀλιγωρία πρὸς τὴν ἀρετὴν, καὶ τοῦ ἤθους ἀκαταστασία.

Ὅταν τοίνυν θεωρήσαντές τινα φοβηθῆτε, ἐὰν μὲν εὐθὺς ὁ φόβος ἀφαιρεθῇ, καὶ ἀντ' ἐκείνου γένηται χαρὰ ἀνεκλάλητος, καὶ εὐθυμία, καὶ θάρσος, καὶ ἀνάκτησις, καὶ τῶν λογισμῶν ἀταραξία, καὶ τὰ ἄλλα ὅσα προεῖπον, ἀνδρία τε καὶ ἀγάπη εἰς τὸν Θεὸν, θαρσεῖτε καὶ εὔχεσθε·
ἡ γὰρ χαρὰ καὶ ἡ κατάστασις τῆς ψυχῆς δείκνυσι τοῦ παρόντος τὴν ἁγιότητα.

Οὕτως Ἀβραὰμ ἰδὼν τὸν Κύριον ἠγαλλιάσατο·
 καὶ ὁ Ἰωάννης, γενομένης φωνῆς παρὰ τῆς Θεοτόκου Μαρίας, ἐσκίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει.

Ἐὰν δὲ φανέντων τινῶν ταραχὴ γένηται, καὶ κτύπος ἔξωθεν, καὶ φαντασία κοσμικὴ, καὶ ἀπειλὴ θανάτου, καὶ ὅσα προεῖπον·
γινώσκετε ὅτι φαύλων ἐστὶν ἡ ἔφοδος.

Καὶ γὰρ καὶ τοῦτο γνώρισμα ὑμῖν ἔστω·
ὅτ' ἂν τοίνυν ἐπιμένῃ δειλιῶσα ἡ ψυχὴ, παρουσία τῶν ἐχθρῶν ἐστιν.

Οὐ γὰρ ἀφαιροῦνται τὴν δειλίαν τῶν τοιούτων οἱ δαίμονες, ὥσπερ πεποίηκεν ὁ μέγας ἀρχάγγελος Γαβριὴλ τῇ Μαρίᾳ καὶ τῷ Ζαχαρίᾳ, καὶ ὁ φανεὶς ἐν τῷ μνημείῳ ταῖς γυναιξίν·
ἀλλὰ μᾶλλον ὅταν ἴδωσι δειλιῶντας, αὐξάνουσι τὰς φαντασίας, ἵνα μειζόνως αὐτοὺς καταπτήξωσι·
καὶ λοιπὸν ἐπιβάν τες, προσπαίζωσι λέγοντες·
Πεσόντες προσκυνήσατε.

Τοὺς μὲν οὖν Ἕλληνας οὕτως ἠπάτησαν·
οὕτως γὰρ ἐνομίσθησαν παρ' αὐτοῖς ψευδώνυμοι θεοί·
ἡμᾶς δὲ οὐκ ἀφῆκεν ὁ Κύριος ἀπατηθῆναι παρὰ τοῦ διαβόλου, ὁπηνίκα τὰς τοιαύτας αὐτῷ ποιοῦντι φαντασίας ἐπιτιμῶν εἴρηκεν·
Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ·
γέγραπται γάρ·
Κύριον τὸν Θεόν σου προσκυνήσεις, καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις.

Μᾶλλον οὖν καὶ μᾶλλον ὁ πανοῦργος διὰ ταῦτα καταφρονείσθω παρ' ἡμῶν·
ὃ γὰρ εἴρηκεν ὁ Κύριος, τοῦτο ὑπὲρ ἡμῶν πεποίηκεν·
ἵνα καὶ παρ' ἡμῶν ἀκούοντες οἱ δαίμονες τὰς τοιαύτας φωνὰς ἀνατρέπωνται διὰ τὸν Κύριον, τὸν ἐν ταύταις αὐτοῖς ἐπιτιμήσαντα.

Οὐ δεῖ δὲ ἐπὶ τῷ δαίμονας ἐκβάλλειν καυχᾶσθαι, οὐδ' ἐπὶ ταῖς θεραπείαις ἐπαίρεσθαι·
οὐδὲ τὸν μὲν ἐκβάλλοντα δαιμόνια θαυμάζειν μόνον, τὸν δὲ μὴ ἐκβάλλοντα ἐξουθενεῖν·
ἑκάστου δὲ τὴν ἄσκησιν καταμανθανέτω τις, καὶ ἢ μιμείσθω καὶ ζηλούτω, ἢ διορθούσθω.

Τὸ γὰρ ποιεῖν σημεῖα οὐχ ἡμῶν·
τοῦτο Σωτῆρος ἔργον ἐστί·
τοῖς γοῦν μαθηταῖς ἔλεγε·
Μὴ χαίρετε, ὅτι τὰ δαιμόνια ὑμῖν ὑποτάσσεται·
ἀλλ' ὅτι τὰ ὀνόματα ὑμῶν γέγραπται ἐν τοῖς οὐρανοῖς.

Τὸ μὲν γὰρ ἐν οὐρανῷ γεγράφθαι  τὰ ὀνόματα, μαρτύριόν ἐστι τῆς ἡμῶν ἀρετῆς καὶ τοῦ βίου·
τὸ δὲ ἐκβάλλειν δαίμονας, τοῦ δεδωκότος Σωτῆρός ἐστιν ἡ χάρις αὕτη.

Ὅθεν τοῖς μὴ ἐν ἀρετῇ, ἀλλ' ἐν σημείοις καυχωμένοις, καὶ λέγουσι·
Κύριε, οὐ τῷ σῷ ὀνόματι δαιμόνια ἐξεβάλομεν, καὶ τῷ σῷ ὀνόματι δυνάμεις πολλὰς ἐποιήσαμεν;
ἀπεκρίνατο·
Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐκ οἶδα ὑμᾶς.

Οὐ γὰρ γινώσκει Κύριος τὰς ὁδοὺς τῶν ἀσεβῶν.

Καθόλου δὲ εὔχεσθαι δεῖ, καθὰ προεῖπον, λαμβάνειν χάρισμα διακρίσεως πνευμάτων·
ἵνα, καθὼς γέγραπται, μὴ παντὶ πνεύματι πιστεύωμεν.

Ἐβουλόμην μὲν οὖν σιωπῆσαι, καὶ μηδὲν ἐξ ἐμαυτοῦ λέγειν, ἀρκεῖσθαι δὲ μόνοις τούτοις·
ἵνα δὲ μὴ νομίσητε ταῦτά με λέγειν ἁπλῶς, ἀλλ' ἀπὸ πείρας καὶ ἀληθείας πιστεύσητε ταῦτά με διηγεῖσθαι·
διὰ τοῦτο, κἂν ὡς ἄφρων γένωμαι, ἀλλ' οἶδεν ὁ ἀκούων Κύριος τὸ τοῦ συνειδότος καθαρὸν, καὶ ὅτι οὐ δι' ἐμαυτὸν, τῆς δὲ ὑμῶν ἀγάπης χάριν καὶ προτροπῆς, ἃ εἶδον τῶν δαιμόνων ἐπιτηδεύματα, ταῦτα πάλιν λέγω.

Ποσάκις ἐμακάρισάν με, κἀγὼ κατηρασάμην αὐτοὺς ἐν ὀνόματι Κυρίου.

Ποσάκις προειρήκασι περὶ τοῦ ποταμίου ὕδατος, κἀγὼ πρὸς αὐτοὺς ἔλεγον·
Καὶ ὑμῖν τί περὶ τούτου μέλει;
Ἦλθόν ποτε ἀπειλοῦντες, καὶ ἐκύκλωσάν με ὡς στρατιῶται μετὰ πανοπλίας.

Καὶ ἄλλοτε ἵππων καὶ θηρίων καὶ ἑρπετῶν ἐπλήρωσαν τὸν οἶκον·
κἀγὼ ἔψαλλον·
Οὗτοι ἐν ἅρμασι, καὶ οὗτοι ἐν ἵπποις·
ἡμεῖς δὲ ἐν ὀνόματι Κυρίου Θεοῦ ἡμῶν μεγαλυνθησόμεθα·
καὶ ταῖς εὐχαῖς ἀνετράπησαν ἐκεῖνοι παρὰ τοῦ Κυρίου.

Ἦλθόν ποτε ἐν σκοτίᾳ, φωτὸς ἔχοντες φαντασίαν, καὶ ἔλεγον·
Ἤλθομεν φᾶναί σοι, Ἀντώνιε·
ἐγὼ δὲ, καμμύων τοὺς ὀφθαλμοὺς, ηὐχόμην, καὶ εὐθὺς ἐσβέσθη τὸ φῶς τῶν ἀσεβῶν.

Καὶ μετὰ μῆνας ὀλίγους ἦλθον ὡς ψάλλοντες, καὶ λαλοῦντες ἀπὸ τῶν Γραφῶν·
Ἐγὼ δὲ ὡσεὶ κωφὸς οὐκ ἤκουον.

Ἔσεισάν ποτε τὸ μοναστήριον·
ἐγὼ δὲ ηὐχόμην ἀκίνητος μένων τῷ φρονήματι.

Καὶ μετὰ ταῦτα πάλιν  ἐλθόντες ἐκρότουν, ἐσύριττον, ὠρχοῦντο.

Ὡς δὲ ηὐχόμην, καὶ ἀνεκείμην ψάλλων κατ' ἐμαυτόν·
εὐθὺς ἤρξαντο θρηνεῖν καὶ κλαίειν, ὥσπερ ἐξατονήσαντες·
ἐγὼ δὲ ἐδόξαζον τὸν Κύριον, τὸν καθελόντα καὶ παραδειγματίσαντα τὴν τόλμαν καὶ τὴν μανίαν αὐτῶν.

Ἐφάνη ποτὲ δαίμων ὑψηλὸς λίαν μετὰ φαντασίας, καὶ τετόλμηκεν εἰπεῖν·
Ἐγώ εἰμι ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ·
καὶ, Ἐγώ εἰμι ἡ πρόνοια·
τί σοι θέλεις χαρίσωμαι;
Ἐγὼ δὲ τότε μᾶλλον ἐνεφύσησα κατ' αὐτοῦ, τὸν Χριστὸν ὀνομάσας, καὶ τύψαι τοῦτον ἐπεχείρησα·
καὶ ἔδοξα τετυφέναι, καὶ εὐθὺς ὁ τηλικοῦτος σὺν πᾶσι τοῖς ἑαυτοῦ δαίμοσι ἠφανίσθη ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ.

Ἦλθέ ποτε νηστεύοντός μου, καὶ ὡς μοναχὸς ὁ δόλιος, ἔχων ἄρτων φαντασίαν·
καὶ συνεβούλευε λέγων·
Φάγε, καὶ παῦσαι τῶν πολλῶν πόνων·
ἄνθρωπος εἶ καὶ σὺ, καὶ μέλλεις ἀσθενεῖν.

Ἐγὼ δὲ, νοήσας αὐτοῦ τὴν μεθοδείαν, ἀνέστην εὔξασθαι.

Κἀκεῖνος οὐκ ἤνεγκεν·
ἐξέλιπε γὰρ, καὶ διὰ τῆς θύρας ὡς καπνὸς ἐξερχόμενος ἐφάνη.

Ποσάκις ἐν τῇ ἐρήμῳ φαντασίαν ἔδειξε χρυσοῦ, ἵνα μόνον ἅψωμαι, καὶ βλέψω! ἐγὼ δὲ κατέψαλλον αὐτοῦ, κἀκεῖνος ἐτήκετο.

Πολλάκις ἔκοπτόν με πληγαῖς, κἀγὼ ἔλεγον·
Οὐδέν με χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ·
καὶ μᾶλλον αὐτοὶ μετὰ ταῦτα κατέκοπτον ἀλλήλους.

Οὐκ ἐγὼ δὲ ἤμην ὁ παύων ἐκείνους καὶ καταργῶν·
ἀλλ' ὁ Κύριος ἦν, ὁ λέγων·
Ἐθεώρουν τὸν Σατανᾶν ὡς ἀστραπὴν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα.

Ἐγὼ δὲ, τέκνα, μνημονεύων τοῦ ἀποστολικοῦ ῥητοῦ, μετεσχημάτισα ταῦτα εἰς ἐμαυτὸν, ἵνα μάθητε μὴ ἐκκακεῖν ἐν τῇ ἀσκήσει, μηδὲ φοβεῖσθαι τοῦ διαβόλου καὶ τῶν δαιμόνων αὐτοῦ τὰς φαντασίας.

Καὶ ἐπειδὴ γέγονα ἄφρων διηγούμενος, δέξασθε καὶ τοῦτο πρὸς ἀσφάλειαν καὶ ἀφοβίαν·
καὶ πιστεύσατέ μοι·
οὐ ψεύδομαι γάρ.

Ἔκρουσέ ποτέ τις ἐν τῷ μοναστηρίῳ τὴν ἐμὴν θύραν·
καὶ ἐξελθὼν, εἶδόν τινα μακρὸν καὶ ὑψηλὸν φαινόμενον.

Εἶτα πυθομένου μου·
Σὺ τίς εἶ;
ἔφη·
Ἐγώ εἰμι ὁ Σατανᾶς.

Εἶτα λέγοντός μου·
Τί οὖν ἐνταῦθα πάρει;
ἔλεγεν ἐκεῖνος·
Τί μέμφονταί με μάτην οἱ μοναχοὶ, καὶ οἱ ἄλλοι πάντες Χριστιανοί;
Τί μοι καταρῶνται καθ' ὥραν;
Ἐμοῦ δὲ εἰπόντος·
Τί γὰρ αὐτοῖς ἐνοχλεῖς;
ἔφη·
Οὐκ εἰμὶ ἐγὼ ὁ ἐνοχλῶν αὐτοῖς, ἀλλ' αὐτοὶ ταράττουσιν ἑαυτούς·
ἐγὼ γὰρ ἀσθενὴς γέγονα.

Οὐκ ἀνέγνωσαν, ὅτι Τοῦ ἐχθροῦ ἐξέλιπον αἱ ῥομφαῖαι εἰς τέλος, καὶ πόλεις καθεῖλες;
οὐκ ἔτι τόπον ἔχω, οὐ βέλος, οὐ πόλιν.

Πανταχοῦ Χριστιανοὶ γεγόνασι·
λοιπὸν καὶ ἡ ἔρημος πεπλήρωται μοναχῶν.

Ἑαυτοὺς τηρείτωσαν, καὶ μὴ μάτην με καταράσθωσαν.

Τότε θαυμάσας ἐγὼ τοῦ Κυρίου τὴν χάριν, εἶπον πρὸς αὐτόν·
Ἀεὶ ψεύστης ὢν, καὶ μηδέποτε λέγων ἀλήθειαν, ὅμως τοῦτο νῦν, καὶ μὴ θέλων, εἴρηκας ἀληθές·
ὁ γὰρ Χριστὸς, ἐλθὼν, ἀσθενῆ σε πεποίηκε, καὶ καταβαλὼν ἐγύμνωσεν.

Ἐκεῖνος, ἀκούσας τὸ τοῦ Σωτῆρος ὄνομα, καὶ μὴ φέρων τὴν ἐκ τούτου καῦσιν, ἀφανὴς γέγονεν.

Εἰ τοίνυν καὶ αὐτὸς ὁ διάβολος ὁμολογεῖ μηδὲν δύνασθαι, ὀφείλομεν παντελῶς καταφρονεῖν αὐτοῦ τε καὶ τῶν δαιμόνων αὐτοῦ.

Ὁ μὲν οὖν ἐχθρὸς μετὰ τῶν ἑαυτοῦ κυνῶν τοσαύτας ἔχει τὰς πανουργίας·
ἡμεῖς δὲ, μαθόντες αὐτῶν τὴν ἀσθένειαν, καταφρονεῖν αὐτῶν δυνάμεθα.

Τοῦτον οὖν τὸν τρόπον μὴ προκαταπίπτωμεν τῇ διανοίᾳ, μηδὲ λογιζώμεθα ἐν τῇ ψυχῇ δειλίας, μηδὲ ἀναπλάττωμεν ἑαυτοῖς φόβους, λέγοντες·
Μὴ ἄρα δαίμων ἐλθὼν ἀνατρέψῃ με·
μὴ ἄρα βαστάξας καταβάλῃ, ἢ ἐξαίφνης ἐπιστὰς  ἐκταράξῃ.

Μηδ' ὅλως ἐνθυμώμεθα τοιαῦτα, μηδὲ λυπώμεθα ὡς ἀπολλύμενοι·
θαῤῥῶμεν δὲ μᾶλλον καὶ χαίρωμεν ἀεὶ, ὡς σωζόμενοι·
καὶ λογιζώμεθα τῇ ψυχῇ, ὅτι Κύριος μεθ' ἡμῶν ἐστιν, ὁ τροπώσας καὶ καταργήσας αὐτούς.

Καὶ διανοώμεθα δὲ καὶ ἐνθυμώμεθα ἀεὶ, ὅτι, ὄντος τοῦ Κυρίου μεθ' ἡμῶν, οὐδὲν ἡμῖν οἱ ἐχθροὶ ποιήσουσιν.

Ἐλθόντες γὰρ, ὁποίους ἂν εὕρωσιν ἡμᾶς, τοιοῦτοι καὶ αὐτοὶ γίνονται πρὸς ἡμᾶς, καὶ πρὸς ἃς εὑρίσκουσιν ἐν ἡμῖν ἐννοίας, οὕτω καὶ αὐτοὶ τὰς φαντασίας ἀφομοιοῦσιν.

Ἐὰν μὲν οὖν δειλιῶντας εὕρωσι καὶ ταραττομένους, εὐθὺς αὐτοὶ, ὡς λῃσταὶ, τὸν τόπον ἀφύλακτον εὑρόν τες, ἐπιβαίνουσι·
καὶ ὅπερ ἀφ' ἑαυτῶν λογιζόμεθα, τοῦτο μετὰ προσθήκης ποιοῦσιν.

Ἐὰν γὰρ βλέπωσιν ἡμᾶς φοβουμένους καὶ δειλιῶντας, μειζόνως αὐξάνουσι τὴν δειλίαν ἐν ταῖς φαντασίαις καὶ ταῖς ἀπειλαῖς, καὶ λοιπὸν ἐν τούτοις ἡ ταλαίπωρος κολάζεται ψυχή·
ἐὰν δὲ χαίροντας ἡμᾶς εὕρωσιν ἐν Κυρίῳ, καὶ λογιζομένους περὶ τῶν μελλόντων ἀγαθῶν, καὶ ἐνθυμουμένους τὰ τοῦ Κυρίου, καὶ διαλογιζομένους, ὅτι πάντα ἐν χειρὶ Κυρίου ἐστὶ, καὶ οὐδὲν ἰσχύει δαίμων κατὰ Χριστιανοῦ, οὐδὲ ὅλως ἐξουσίαν ἔχει κατά τινος·
βλέποντες ἠσφαλισμένην τὴν ψυχὴν τοῖς τοιούτοις λογισμοῖς, ἀποστρέφονται κατῃσχυμμένοι.

Οὕτως τὸν μὲν Ἰὼβ ἰδὼν ὁ ἐχθρὸς περιπεφραγμένον, ἀνεχώρησεν ἀπ' αὐτοῦ·
τὸν δὲ Ἰούδαν γυμνὸν ἀπὸ τούτων εὑρὼν, ᾐχμαλώτισεν.

Ὥστε, εἰ θέλομεν καταφρονεῖν τοῦ ἐχθροῦ, λογιζώμεθα ἀεὶ τὰ τοῦ Κυρίου, καὶ χαιρέτω ἀεὶ ἡ ψυχὴ τῇ ἐλπίδι·
καὶ ὀψόμεθα ὡς καπνὸν τὰ τῶν δαιμόνων παίγνια, καὶ μᾶλλον φεύγοντας αὐτοὺς ἢ διώκοντας.

Εἰσὶ γὰρ λίαν αὐτοὶ, καθὰ προεῖπον, δειλοὶ, προσδοκῶντες ἀεὶ τὸ ἡτοιμασμένον αὐτοῖς πῦρ.

Καὶ τοῦτο δὲ πρὸς ἀφοβίαν κατ' ἐκείνων ἔχετε παρ' ἑαυτοῖς τὸ τεκμήριον·
Ὅταν τις φαντασία γένηται, μὴ προκατάπιπτε ἐν δειλίᾳ, ἀλλ' ὁποία ἂν ᾖ, θαῤῥῶν ἐρώτα πρῶτον·
Τίς εἶ σὺ, καὶ πόθεν;
 Καὶ ἐὰν μὲν ᾖ ἁγίων ὀπτασία, πληροφοροῦσί σε, καὶ τὸν φόβον σου εἰς χαρὰν μεταβάλλουσιν·
ἐὰν δὲ διαβολική τις ᾖ, εὐθὺς ἐξασθενεῖ, βλέπουσα ἐῤῥωμένην τὴν διάνοιαν·
ἀταραξίας γὰρ τεκμήριον τὸ ὅλως πυνθάνεσθαι·
Τίς εἶ, καὶ πόθεν;
Οὕτως ὁ μὲν τοῦ Ναυῆ, ἐρωτήσας, ἔμαθεν·
ὁ δὲ ἐχθρὸς οὐκ ἔλαθεν ἐρωτήσαντα τὸν ∆ανιήλ.

Ταῦτα διαλεγομένου τοῦ Ἀντωνίου, πάντες ἔχαιρον·
καὶ τῶν μὲν ὁ ἔρως τῆς ἀρετῆς ηὔξανε, τῶν δὲ ἡ ὀλιγωρία παρεκβαλεῖτο, καὶ ἄλλων ἡ οἴησις ἐπαύετο·
πάντες τε ἐπείθοντο καταφρονεῖν τῆς δαιμονικῆς ἐπιβουλῆς, θαυμάζοντες τὴν δοθεῖσαν παρὰ τοῦ Κυρίου Ἀντωνίῳ χάριν εἰς τὴν διάκρισιν τῶν πνευμάτων.

Ἦν οὖν ἐν τοῖς ὄρεσι τὰ μοναστήρια ὡς σκηναὶ πεπληρωμέναι θείων χορῶν, ψαλλόντων, φιλολογούντων, νηστευόντων, εὐχομένων, ἀγαλλιωμένων ἐπὶ τῇ τῶν μελλόντων ἐλπίδι, καὶ ἐργαζομένων εἰς τὸ ποιεῖν ἐλεημοσύνας, ἀγάπην τε καὶ συμφωνίαν ἐχόντων εἰς ἀλλήλους.

Καὶ ἦν ἀληθῶς ἰδεῖν ὥσπερ χώραν τινὰ καθ' ἑαυτὴν οὖσαν θεοσεβείας καὶ δικαιοσύνης.

Οὐκ ἦν γὰρ ἐκεῖ ὁ ἀδικῶν ἢ ὁ ἀδικούμενος, οὐδὲ μέμψις φορολόγου·
ἀλλὰ πλῆθος μὲν ἀσκητῶν, ἓν δὲ τῶν πάντων εἰς ἀρετὴν τὸ φρόνημα·
ὥστε ἰδόντα τινὰ πάλιν τὰ μοναστήρια, καὶ τὴν τοιαύτην τῶν μοναχῶν τάξιν, ἀναφωνῆσαι καὶ εἰπεῖν·
Ὡς καλοί σου οἱ οἶκοι, Ἰακὼβ, αἱ σκηναί σου, Ἰσραήλ! ὡσεὶ νάπαι σκιάζουσαι, καὶ ὡσεὶ παράδεισος ἐπὶ ποταμὸν, καὶ ὡσεὶ σκηναὶ, ἃς ἔπηξεν ὁ Κύριος, καὶ ὡσεὶ κέδροι παρ' ὕδασιν.

Αὐτὸς μέντοι συνήθως καθ' ἑαυτὸν ἀναχωρῶν ἐν τῷ ἑαυτοῦ μοναστηρίῳ, ἐπέτεινε τὴν ἄσκησιν, καθ' ἡμέραν τε ἐστέναζεν, ἐνθυμούμενος τὰς  ἐν οὐρανῷ μονὰς, τόν τε πόθον ἔχων εἰς αὐτὰς, καὶ σκοπῶν τὸν ἐφήμερον τῶν ἀνθρώπων βίον.

Καὶ γὰρ μέλλων ἐσθίειν καὶ κοιμᾶσθαι, καὶ ἐπὶ ταῖς ἄλλαις ἀνάγκαις τοῦ σώματος ἔρχεσθαι, ᾐσχύνετο, τὸ τῆς ψυχῆς λογιζόμενος νοερόν.

Πολλάκις γοῦν μετὰ πολλῶν ἄλλων μοναχῶν μέλλων ἐσθίειν, ἀναμνησθεὶς τῆς πνευματικῆς τροφῆς, παρῃτήσατο, καὶ μακρὰν ἀπ' αὐτῶν ἀπῆλθε, νομίζων ἐρυθριᾷν, εἰ βλέποιτο παρ' ἑτέρων ἐσθίων·
ἤσθιε μέντοι καθ' ἑαυτὸν διὰ τὴν τοῦ σώματος ἀνάγκην·
πολλάκις δὲ καὶ μετὰ τῶν ἀδελφῶν·
αἰδούμενος μὲν ἐπὶ τούτοις, παῤῥησιαζόμενος δὲ ἐπὶ τοῖς ὑπὲρ ὠφελείας λόγοις.

Καὶ ἔλεγε χρῆναι τὴν πᾶσαν σχολὴν διδόναι τῇ ψυχῇ μᾶλλον ἢ τῷ σώματι, καὶ συγχωρεῖν μὲν διὰ τὴν ἀνάγκην ὀλίγον καιρὸν τῷ σώματι, τὸ δὲ ὅλον σχολάζειν τῇ ψυχῇ μᾶλλον, καὶ τὴν ταύτης ὠφέλειαν ζητεῖν·
ἵνα μὴ αὕτη καθέλκηται ὑπὸ τῶν ἡδονῶν τοῦ σώματος, ἀλλὰ μᾶλλον τὸ σῶμα παρ' αὐτῆς δουλαγωγῆται·
τοῦτο γὰρ εἶναι τὸ λεγόμενον παρὰ τοῦ Σωτῆρος·
Μὴ μεριμνήσητε τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε, μηδὲ τῷ σώματι τί ἐνδύσησθε.

Καὶ ὑμεῖς μὴ ζητεῖτε τί φάγητε ἢ τί πίητε, καὶ μὴ μετεωρίζεσθε·
ταῦτα γὰρ πάντα τὰ ἔθνη τοῦ κόσμου ἐπιζητεῖ.

Ὑμῶν δὲ ὁ Πατὴρ οἶδεν, ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων.

Πλὴν ζητεῖτε πρῶτον τὴν βασιλείαν αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν.

Μετὰ ταῦτα κατέλαβε τὴν Ἐκκλησίαν ὁ κατὰ Μαξιμῖνον τὸ τηνικαῦτα γενόμενος διωγμός·
καὶ τῶν ἁγίων μαρτύρων ἀγομένων εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, ἠκολούθησε καὶ αὐτὸς, ἀφεὶς τὸ μοναστήριον, λέγων·
Ἀπέλθωμεν καὶ ἡμεῖς, ἵνα ἀγωνιζώμεθα κληθέν τες, ἢ θεωρήσωμεν τοὺς ἀγωνιζομένους.

Καὶ πόθον μὲν εἶχε μαρτυρῆσαι·
παραδοῦναι δὲ μὴ θέλων ἑαυτὸν, ὑπηρέτει τοῖς ὁμολογηταῖς ἔν τε τοῖς μετάλλοις καὶ ἐν ταῖς φυλακαῖς.

Πολλή τε ἦν αὐτῷ σπουδὴ ἐν τῷ δικαστηρίῳ, ἀγωνιζομένους μὲν τοὺς καλουμένους ἐπαλείφειν εἰς προθυμίαν, μαρτυροῦντας δὲ αὐτοὺς ἀπολαμβάνειν καὶ προπέμπειν ἕως τελειωθῶσιν.

 Ὁ γοῦν δικαστὴς, βλέπων αὐτοῦ τε καὶ τῶν σὺν αὐτῷ τὸ ἄφοβον, καὶ τὴν εἰς τοῦτο σπουδὴν, παρήγγειλε μηδένα τῶν μοναχῶν ἐν τῷ δικαστηρίῳ φαίνεσθαι, μηδὲ ὅλως ἐν τῇ πόλει διατρίβειν.

Οἱ μὲν οὖν ἄλλοι πάντες ἔδοξαν κρύπτεσθαι τὴν ἡμέραν ἐκείνην·
ὁ δὲ Ἀντώνιος τοσοῦτον ἐφρόντισεν, ὥστε καὶ μᾶλλον πλῦναι τὸν ἐπενδύτην, καὶ τῇ ἑξῆς ἔμπροσθεν ἐφ' ὑψηλοῦ στῆναι, καὶ φαίνεσθαι τῷ ἡγεμόνι λαμπρόν.

Πάντων οὖν ἐπὶ τούτῳ θαυμαζόντων, καὶ τοῦ ἡγεμόνος ὁρῶντος, καὶ μετὰ τῆς τάξεως αὐτοῦ διαβαίνοντος, αὐτὸς ἀτρέμας εἱστήκει, δεικνὺς ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν τὴν προθυμίαν·
ηὔχετο γὰρ καὶ αὐτὸς μαρτυρῆσαι, καθὰ προεῖπον.

Αὐτὸς μὲν οὖν λυπουμένῳ ἐῴκει, ὅτι μὴ μεμαρτύρηκεν·
ὁ δὲ Κύριος ἦν αὐτὸν φυλάττων εἰς τὴν ἡμῶν καὶ τὴν ἑτέρων ὠφέλειαν, ἵνα καὶ ἐν τῇ ἀσκήσει, ἣν ἐκ τῶν Γραφῶν αὐτὸς μεμάθηκε, πολλοῖς διδάσκαλος γένηται.

Καὶ γὰρ καὶ μόνον βλέποντες αὐτοῦ τὴν ἀγωγὴν, πολλοὶ τῆς πολιτείας αὐτοῦ ἐσπουδάζοντο ζηλωταὶ γενέσθαι.

Πάλιν οὖν ὑπηρέτει συνήθως τοῖς ὁμολογηταῖς, καὶ ὡς συνδεδεμένος αὐτοῖς, ἦν κοπιῶν ἐν ταῖς ὑπηρεσίαις.

Ἐπειδὴ δὲ λοιπὸν ὁ διωγμὸς ἐπαύσατο, καὶ μεμαρτύρηκεν ὁ μακαρίτης ἐπίσκοπος Πέτρος, ἀπεδήμησε, καὶ πάλιν εἰς τὸ μοναστήριον ἀνεχώρει, καὶ ἦν ἐκεῖ καθ' ἡμέραν μαρτυρῶν τῇ συνειδήσει, καὶ ἀγωνιζόμενος τοῖς τῆς πίστεως ἄθλοις.

Καὶ γὰρ καὶ ἀσκήσει πολλῇ καὶ συντονωτέρᾳ ἐκέχρητο·
ἐνήστευε γὰρ ἀεὶ, τὸ δὲ ἔνδυμα εἶχεν ἔνδον μὲν τρίχινον, ἐπάνω δὲ δερμάτινον, ὃ καὶ ἕως τελευτῆς τετήρηκε, μήτε σῶμα διὰ ῥύπον ὕδατι λούσας, μήθ' ὅλως τοὺς πόδας ἀπονίψας, ἢ κἂν ἁπλῶς εἰς ὕδωρ αὐτοὺς χωρὶς ἀνάγκης ἀνασχόμενος ἐμβαλεῖν·
ἀλλ' οὐδὲ γυμνωθέντα τις αὐτὸν ἑώρακεν, οὐδὲ ὅλως τὸ σῶμά τις εἶ δε Ἀντωνίου γυμνὸν, εἰ μὴ ὅτε τελευτήσας ἐθάπτετο.

Ἀναχωροῦντι τοίνυν αὐτῷ, καὶ προθεμένῳ ποιῆσαι χρόνον, ὥστε μήτε αὐτὸν προϊέναι, μήτε τι νὰ δέξασθαι, Μαρτινιανός τις ἄρχων στρατιωτῶν, ἐλθὼν, ἐγίνετο δι' ὄχλου τῷ Ἀντωνίῳ·
εἶχε γὰρ  ὑπὸ δαίμονος ἐνοχλουμένην τὴν θυγατέρα·
ὡς δὲ ἐπὶ πολὺ διέμενε κόπτων τὴν θύραν καὶ ἀξιῶν ἐλθεῖν αὐτὸν, καὶ εὔξασθαι τῷ Θεῷ διὰ τὴν παῖδα·
ἀνοῖξαι μὲν οὐκ ἠνέσχετο, παρακύψας δὲ ἄνωθεν, εἶπεν·
Ἄνθρωπε, τί μου κατακράζεις;
ἄνθρωπός εἰμι κἀγὼ ὥσπερ καὶ σύ.

Εἰ δὲ πιστεύεις τῷ Χριστῷ, ᾧ λατρεύω, ὕπαγε, καὶ ὡς πιστεύεις εὖξαι τῷ Θεῷ, καὶ γίνεται.

Εὐθὺς οὖν ἐκεῖνος πιστεύσας, καὶ ἐπικαλεσάμενος τὸν Χριστὸν, ἀπῆλθεν, ἔχων τὴν θυγατέρα καθαρισθεῖσαν ἀπὸ τοῦ δαίμονος.

Πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα δι' αὐτοῦ πεποίηκεν ὁ Κύριος, ὁ λέγων·
Αἰτεῖτε, καὶ δοθήσεται ὑμῖν.

Πλεῖστοι γὰρ τῶν πασχόντων, μὴ ἀνοίγοντος αὐτοῦ τὴν θύραν, μόνον ἐκάθευδον ἔξω τοῦ μοναστηρίου, καὶ πιστεύοντες καὶ εὐχόμενοι γνησίως, ἐκαθαρίζοντο.

Ὡς δὲ εἶδεν ἑαυτὸν ὀχλούμενον ὑπὸ πολλῶν καὶ μὴ ἀφιέμενον κατὰ γνώμην ἀναχωρεῖν, ὡς βούλεται·
εὐλαβηθεὶς μὴ ἐξ ὧν ὁ Κύριος ποιεῖ δι' αὐτοῦ, ἢ αὐτὸς ἐπαρθῇ, ἢ ἄλλος τις ὑπὲρ ὅ ἐστι λογίσηται περὶ αὐτοῦ, ἐσκέψατο καὶ ὥρμησεν ἀνελθεῖν εἰς τὴν ἄνω Θηβαΐδα πρὸς τοὺς ἀγνοοῦντας αὐτόν.

Καὶ δὴ παρὰ τῶν ἀδελφῶν δεξάμενος ἄρτους, ἐκάθητο παρὰ τὰς ὄχθας τοῦ ποταμοῦ, σκοπῶν εἰ ἄρα παρέλθοι πλοῖον, ἵνα ἐμβὰς ἀνέλθῃ μετ' αὐτῶν.

Ταῦτα δὲ αὐτοῦ σκεπτομένου, φωνή τις ἄνωθεν γέγονε πρὸς αὐτόν·
Ἀντώνιε, ποῦ πορεύῃ, καὶ διὰ τί;
Ὁ δὲ μὴ ταραχθεὶς, ἀλλ' ὡς εἰωθὼς καλεῖσθαι πολλάκις οὕτως, ἐπακούσας, ἀπεκρίνατο, λέγων·
Ἐπειδὴ οὐκ ἐπιτρέπουσί μοι ἠρεμεῖν οἱ ὄχλοι, διὰ τοῦτο βούλομαι ἀνελθεῖν εἰς τὴν ἄνω Θηβαΐδα, διὰ τὰς πολλὰς τῶν ὧδέ μοι γινομένας ἐνοχλήσεις, καὶ μάλιστα διὰ τὸ ἀπαιτεῖσθαί με παρ' αὐτῶν τὰ ὑπὲρ τὴν ἐμὴν δύναμιν.

Ἡ δὲ πρὸς αὐτὸν ἔφη·
Κἂν εἰς τὴν Θηβαΐδα ἀνέλθῃς, κἂν, ὡς ἐνθυμῇ, κατέλθῃς εἰς τὰ βουκόλια, πλείω καὶ διπλασίονα τὸν κάματον ἔχεις ὑπομένειν.

Εἰ δὲ θέλεις ὄντως ἠρεμεῖν, ἄνελθε νῦν εἰς τὴν ἐνδοτέραν ἔρημον.

Τοῦ δὲ Ἀντωνίου λέγοντος·
Καὶ τίς δείξει μοι τὴν ὁδόν;
ἄπειρος γάρ εἰμι ταύτης·
εὐθὺς ἔδειξεν αὐτῷ Σαρακηνοὺς μέλλοντας ὁδεύειν τὴν ὁδὸν ἐκείνην.

Προσελθὼν τοίνυν, καὶ ἐγγίσας αὐτοῖς ὁ Ἀντώνιος, ἠξίου σὺν αὐτοῖς εἰς τὴν ἔρημον ἀπελθεῖν.

Οἱ δὲ, ὥσπερ ἐξ ἐπιτάγματος τῆς Προνοίας, προθύμως αὐτὸν ἐδέξαντο·
καὶ ὁδεύσας τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας μετ' αὐτῶν, ἦλθεν εἰς ὄρος ὑψηλὸν λίαν·
καὶ ὕδωρ μὲν ἦν ὑπὸ τὸ ὄρος διειδέστατον, γλυκὺ, καὶ μάλα ψυχρόν.

Πεδιὰς δὲ ἔξωθεν, καὶ φοίνικες ἀμεληθέντες ὀλίγοι.

Ὁ οὖν Ἀντώνιος, ὥσπερ θεόθεν κινούμενος, ἠγάπησε τὸν τόπον·
οὗτος γὰρ ἦν ὃν ἐσήμανεν ὁ λαλήσας αὐτῷ παρὰ τὰς ὄχθας τοῦ ποταμοῦ.

Τὴν μὲν οὖν ἀρχὴν δεξάμενος παρὰ τῶν συνοδευσάντων ἄρτους, ἔμενεν ἐν τῷ ὄρει μόνος, οὐδενὸς ἑτέρου συνόντος αὐτῷ·
ὡς γὰρ ἴδιον οἶκον ἐπιγνοὺς, εἶχε λοιπὸν τὸν τόπον ἐκεῖνον.

Αὐτοί τε οἱ Σαρακηνοὶ, θεωρήσαντες τὴν Ἀντωνίου προθυμίαν, ἐξεπίτηδες ἐκείνην τὴν ὁδὸν διήρχοντο, καὶ χαίροντες ἔφερον ἄρτους αὐτῷ·
εἶχε δὲ καὶ τὴν ἀπὸ τῶν φοινίκων ὀλίγην τινὰ τότε καὶ εὐτελῆ παραμυθίαν.

Μετὰ δὲ ταῦ τα, μαθόντες οἱ ἀδελφοὶ τὸν τόπον, ὡς τέκνα, πατρὸς μνημονεύοντες, ἐφρόντιζον ἀποστέλλειν αὐτῷ·
ἀλλ' ὁρῶν ὁ Ἀντώνιος, ὅτι προφάσει τοῦ ἄρτου σκύλλονταί τινες ἐκεῖ, καὶ κάματον ὑπομένουσι·
φειδόμενος καὶ ἐν τούτῳ τῶν μοναχῶν, ἐβουλεύσατο καθ' ἑαυτὸν, καὶ τῶν εἰσερχομένων τινὰς πρὸς αὐτὸν ἠξίωσε κομίσαι αὐτῷ δίκελλαν, καὶ πέλεκυν, καὶ σῖτον ὀλίγον.

Ὡς δὲ ἐκομίσθη ταῦτα, διοδεύσας τὴν περὶ τὸ ὄρος γῆν, βραχύτατόν τινα τόπον εὑρὼν ἐπιτήδειον, ἐγεώργησε·
καὶ τὸν ἐκ τοῦ ὕδατος ποτισμὸν ἀφθόνως ἔχων, ἔσπειρε.

Καὶ κατ' ἐνιαυτὸν τοῦτο ποιῶν, εἶχεν ἐκεῖθεν τὸν ἄρτον·
χαίρων, ὅτι μηδενὶ διὰ τοῦτο γενήσεται ὀχληρὸς, καὶ ὅτι ἐν πᾶσιν ἑαυτὸν ἀβαρῆ φυλάττει.

Ἀλλὰ μετὰ ταῦτα βλέπων πάλιν τινὰς ἐρχομένους, ἐγεώργησε καὶ ὀλιγοστὰ λάχανα, ἵνα ὁ εἰσερχόμενος ἔχῃ τι νὰ παραμυθίαν ὀλίγην τοῦ καμάτου τῆς καλεπῆς ἐκείνης ὁδοῦ.

Τὴν μὲν οὖν ἀρχὴν τὰ ἐν τῇ ἐρήμῳ θηρία  προφάσει τοῦ ὕδατος ἐρχόμενα, πολλάκις ἔβλαπτον αὐτοῦ τὸν σπόρον καὶ τὴν γεωργίαν·
αὐτὸς δὲ χαριέντως κρατήσας ἓν τῶν θηρίων, ἔλεγε τοῖς πᾶσι·
∆ιὰ τί με βλάπτετε, μηδὲν ἐμοῦ βλάπτοντος ὑμᾶς;
Ἀπέλθετε, καὶ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου μηκέτι ἐγγίσητε τοῖς ὧδε.

Καὶ ἐξ ἐκείνου λοιπὸν, ὥσπερ φοβηθέντα τὴν παραγγελίαν, οὐκ ἔτι τῷ τόπῳ ἤγγισαν.

Αὐτὸς μὲν οὖν μόνος ἦν εἰς τὸ ἔσω ὄρος, ταῖς εὐχαῖς καὶ τῇ ἀσκήσει σχολάζων·
οἱ δὲ ἀδελφοὶ οἱ διακονοῦντες αὐτῷ, ἠξίωσαν αὐτὸν, ἵνα διὰ μηνῶν εἰσερχόμενοι κομίζωσιν αὐτῷ ἐλαίας καὶ ὄσπριον καὶ ἔλαιον·
γέρων γὰρ λοιπὸν ἦν.

Ἐκεῖ τοίνυν ἀναστρεφόμενος, ὅσας ὑπέμεινε πάλας, κατὰ τὸ γεγραμμένον, οὐ πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τοὺς ἀντικειμένους δαίμονας, ἐκ τῶν εἰσερχομένων πρὸς αὐτὸν ἔγνωμεν.

Καὶ γὰρ κἀκεῖ θορύβων, καὶ φωνῶν πολλῶν, καὶ κτύπων, ὡς ὅπλων ἤκουον·
τό τε ὄρος νυκτὸς πλῆρες θηρίων γενόμενον ἔβλεπον·
ἐθεώρουν δὲ καὶ αὐτὸν ὡς πρὸς βλεπομένους μαχόμενον, καὶ εὐχόμενον κατ' αὐτῶν.

Καὶ τοὺς μὲν ἐρχομένους πρὸς αὐτὸν παρεθάῤῥυνεν, αὐτὸς δὲ ἠγωνίζετο κάμπτων τὰ γόνατα καὶ προσευχόμενος τῷ Κυρίῳ.

Καὶ ἦν ἀληθῶς θαύματος ἄξιον, ὅτι, μόνος ἐν τοιαύτῃ ἐρήμῳ ὢν, οὔτε δαιμόνων ἐφισταμένων ἐπτοεῖτο, οὔτε, τοσούτων ὄντων ἐκεῖ θηρίων τετραπόδων καὶ ἑρπετῶν, ἐφοβεῖτο τούτων τὴν ἀγριότητα·
ἀλλ' ἀληθῶς, κατὰ τὸ γεγραμμένον, πεποιθὼς ἦν ἐπὶ Κύριον ὡς ὄρος Σιὼν, ἀσάλευτον ἔχων καὶ ἀκύμαντον τὸν νοῦν·
ὥστε μᾶλλον τοὺς δαίμονας φεύγειν, καὶ τὰ θηρία τὰ ἄγρια, ὡς γέγραπται, εἰρηνεύειν πρὸς αὐτόν.

Ὁ μὲν οὖν διάβολος, ὡς ψάλλει ∆αβὶδ, παρετηρεῖτο τὸν Ἀντώνιον, καὶ ἔτριζε κατ' αὐτοῦ τοὺς ὀδόντας·
ὁ δὲ Ἀντώνιος παρεκαλεῖτο παρὰ τοῦ Σωτῆρος, ἀβλαβὴς διαμένων ἀπὸ τῆς ἐκείνου πανουργίας καὶ τῆς ποικίλης μεθοδείας.

Ἀγρυπνοῦντι τοίνυν αὐτῷ νυκτὸς ἐπαφῆκε θηρία·
καὶ σχεδὸν ἐν ἐκείνῃ τῇ ἐρήμῳ πᾶσαι αἱ ὕαιναι, ἐξελθοῦσαι τῶν φωλεῶν, περιεκύκλωσαν, καὶ μέσος ἦν αὐτός·
χαινούσης δὲ, καὶ δάκνειν ἑκάστης ἀπειλούσης, συνεὶς τὴν τοῦ ἐχθροῦ τέχνην, εἶπε πάσαις αὐταῖς·
Εἰ μὲν ἐξουσίαν ἐλάβετε κατ' ἐμοῦ, ἕτοιμός εἰμι βρωθῆναι παρ' ὑμῶν·
εἰ δὲ παρὰ δαιμόνων ὑπεβλήθητε, μὴ μέλλετε, ἀλλ' ἀναχωρεῖτε·
Χριστοῦ γὰρ δοῦλός εἰμι.

Ταῦτα τοῦ Ἀντωνίου λέγοντος, ἔφυγον ἐκεῖναι, ὡς ὑπὸ μάστιγος τοῦ λόγου, διωκόμεναι.

Εἶτα μεθ' ἡμέρας ὀλίγας, ὡς εἰργάζετο (ἔμελε γὰρ αὐτῷ καὶ κοπιᾷν), ἐπιστάς τις τῇ θύρᾳ, εἷλκε τὴν σειρὰν τοῦ ἔργου·
σπυρίδας γὰρ ἔῤῥαπτε, καὶ ταύτας τοῖς εἰσερχομένοις ἀντὶ τῶν κομιζομένων αὐτῷ ἐδίδου.

Ἀναστὰς δὲ, εἶδε θηρίον, ἀνθρώπῳ μὲν ἐοικὸς ἕως τῶν μηρῶν, τὰ δὲ σκέλη καὶ τοὺς πόδας ὁμοίους ἔχον ὄνῳ.

Καὶ ὁ μὲν Ἀντώνιος μόνον ἑαυτὸν ἐσφράγισε, καὶ εἶπε·
Χριστοῦ δοῦλός εἰμι·
εἰ ἀπεστάλης κατ' ἐμοῦ, ἰδοὺ πάρειμι.

Τὸ δὲ θηρίον σὺν τοῖς ἑαυτοῦ δαίμοσιν οὕτως ἔφυγεν, ὡς ὑπὸ τῆς ὀξύτητος πεσεῖν καὶ ἀποθανεῖν.

Ὁ δὲ τοῦ θηρίου θάνατος πτῶμα τῶν δαιμόνων ἦν.

Πάντα γὰρ ἐσπούδαζον ποιεῖν, ἵνα καταγάγωσιν αὐτὸν ἐκ τῆς ἐρήμου, καὶ οὐκ ἴσχυσαν.

Ἀξιωθεὶς δέ ποτε παρὰ τῶν μοναχῶν κατελθεῖν πρὸς αὐτοὺς, καὶ ἐπισκέψασθαι διὰ χρόνου αὐτούς τε καὶ τοὺς τόπους, ὥδευσε σὺν τοῖς μοναχοῖς τοῖς ἀπαντήσασι·
κάμηλος δὲ ἐβάσταζε αὐτοῖς τοὺς ἄρτους καὶ τὸ ὕδωρ.

Ἄνυδρος γὰρ ἡ ἔρημός ἐστιν ἐκείνη πᾶσα, καὶ οὐκ ἔστιν ὕδωρ πότιμον ὅλως, εἰ μὴ ἐν ἐκείνῳ τῷ ὄρει μόνῳ, ὅθεν καὶ ὑδρεύσαντο, ἐν ᾧ καὶ τὸ μοναστήριόν ἐστιν αὐτοῦ.

Λείψαντος τοίνυν τοῦ ὕδατος ἐν τῇ ὁδῷ, καὶ καύματος ὄντος σφοδροτάτου, πάντες ἔμελλον κινδυνεύειν.

Περιελθόντες γὰρ τοὺς τόπους, καὶ μὴ εὑρόντες ὕδωρ, οὐδὲ περιπατεῖν ἐδύναντο λοιπὸν, ἀλλὰ κατέκειντο χαμαὶ, τήν τε κάμηλον ἀφῆκαν ἀπελθεῖν, ἀπογνόντες ἑαυτῶν.

Ὁ δὲ γέρων, ὁρῶν πάντας κινδυνεύοντας, πάνυ λυπηθεὶς καὶ στενάξας, ὀλίγον ἀπ' αὐτῶν ἀπελθὼν, καὶ  κλίνας τὰ γόνατα, καὶ τὰς χεῖρας ἐκτείνας, προσηύχετο·
καὶ εὐθὺς ἐποίησεν ὁ Κύριος ὕδωρ ἐξελθεῖν, ἔνθα προσευχόμενος εἱστήκει·
καὶ οὕτως πιόντες οἱ πάντες, ἀνέπνευσαν·
καὶ τοὺς ἀσκοὺς πλήσαντες, ἐζήτησαν τὴν κάμηλον, καὶ εὗρον·
συνέβη γὰρ τὸ σχοινίον εἴς τινα λίθον περιειληθῆναι, καὶ οὕτω κατασχεθῆναι.

Ἀγαγόντες τοίνυν καὶ ποτίσαντες, ἐπέθηκαν ἐπ' αὐτὴν τοὺς ἀσκοὺς καὶ διώδευσαν ἀβλαβεῖς.

Ὡς δὲ ἦλθεν εἰς τὰ ἔξω μοναστήρια, πάντες ὡς πατέρα βλέποντες κατησπάζοντο.

Καὶ αὐτὸς δὲ, ὥσπερ ἐφόδια φέρων ἀπὸ τοῦ ὄρους, ἐξένιζεν αὐτοὺς τοῖς λόγοις, καὶ μετεδίδου τῆς ὠφελίας.

Πάλιν τε ἦν χαρὰ ἐν τοῖς ὄρεσι, καὶ ζῆλος προκοπῆς, καὶ παράκλησις διὰ τῆς ἐν ἀλλήλοις πίστεως.

Ἔχαιρεν οὖν καὶ αὐτὸς, βλέπων τήν τε τῶν μοναχῶν προθυμίαν, καὶ τὴν ἀδελφὴν γηράσασαν ἐν παρθενίᾳ, καθηγουμένην τε καὶ αὐτὴν ἄλλων παρθένων.

Μεθ' ἡμέρας τοίνυν εἰσῆλθε πάλιν εἰς τὸ ὄρος·
καὶ τότε λοιπὸν πολλοὶ πρὸς αὐτὸν εἰσήρχοντο·
καὶ ἄλλοι πάσχοντες ἐτόλμησαν εἰσελθεῖν·
Πρὸς μὲν οὖν πάντας τοὺς εἰσερχομένους πρὸς αὐτὸν μοναχοὺς, τοῦτο συνεχῶς εἶχε τὸ παράγγελμα, πιστεύειν εἰς τὸν Κύριον, καὶ ἀγαπᾷν αὐτὸν, φυλάττειν τε ἑαυτοὺς ἀπὸ ῥυπαρῶν λογισμῶν καὶ σαρκικῶν ἡδονῶν, καὶ, ὡς ἐν ταῖς Παροιμίαις γέγραπται, μὴ ἀπατᾶσθαι χορτασίᾳ κοιλίας·
φεύγειν τε κενοδοξίαν, καὶ εὔχεσθαι συνεχῶς, ψάλλειν τε πρὸ ὕπνου καὶ μεθ' ὕπνον, καὶ
 ἀποστηθίζειν τὰ ἐν ταῖς Γραφαῖς παραγγέλματα, καὶ μνημονεύειν τῶν πράξεων τῶν ἁγίων, πρὸς τὸ τῷ ζήλῳ τούτων ῥυθμίζεσθαι τὴν ψυχὴν ὑπομιμνησκομένην ἐκ τῶν ἐντολῶν.

Μάλιστα δὲ συνεβούλευε τὸ τοῦ Ἀποστόλου ῥητὸν συνεχῶς μελετᾷν·
Ὁ ἥλιος μὴ ἐπιδυέτω ἐπὶ τῷ παροργισμῷ ὑμῶν·
καὶ τοῦτο κοινῶς περὶ πάσης ἐντολῆς εἰρῆσθαι νομίζειν, ἵνα μὴ  ἐπὶ μόνῳ παροργισμῷ, ἀλλὰ μηδὲ ἐπὶ ἄλλῃ ἁμαρτίᾳ ἡμῶν ὁ ἥλιος ἐπιδύνῃ·
καλὸν γὰρ καὶ ἀναγκαῖον, μήτε τὸν ἥλιον περὶ ἡμερινῆς κακίας, μήτε τὴν σελήνην περὶ νυκτερινῆς ἁμαρτίας, ἢ ὅλως ἐνθυμήσεως, καταγινώσκειν ἡμῶν.

Ἵν' οὖν τοῦτο ἡμῖν περισώζηται, καλὸν ἀκοῦσαι τοῦ Ἀποστόλου καὶ φυλάξαι·
φησὶ γάρ·
Ἑαυτοὺς ἀνακρίνετε, καὶ ἑαυτοὺς δοκιμάζετε.

Καθ' ἡμέραν τοίνυν τῶν ἡμερινῶν καὶ τῶν νυκτερινῶν πράξεων τὸν λόγον ἕκαστος παρ' ἑαυτῷ λαμβανέτω·
καὶ, εἰ μὲν ἥμαρτε, παυέσθω·
εἰ δὲ μὴ ἥμαρτε, μὴ καυχάσθω·
ἀλλ' ἐπιμενέτω τῷ καλῷ, καὶ μὴ ἀμελείτω, μηδὲ κατακρινέτω τὸν πλησίον, μηδὲ δικαιούτω ἑαυτὸν, ὡς εἶπεν ὁ μακάριος ἀπόστολος Παῦλος, ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ Κύριος, ὁ τὰ κρυπτὰ ἐρευνῶν.

Πολλάκις γὰρ καὶ ἑαυτοὺς, ἐν οἷς πράττομεν, λανθάνομεν·
καὶ ἡμεῖς μὲν οὐκ οἴδαμεν, ὁ δὲ Κύριος καταλαμβάνει πάντα.

Αὐτῷ οὖν τὸ κρῖμα διδόντες, ἀλλήλοις συμπάσχωμεν, καὶ ἀλλήλων μὲν τὰ βάρη βαστάζωμεν, ἑαυτοὺς δὲ ἀνακρίνωμεν, καὶ ἃ ὑστεροῦμεν, ἀναπληροῦν σπουδάζωμεν.

Ἔστω δὲ καὶ αὕτη πρὸς ἀσφάλειαν τοῦ μὴ ἁμαρτάνειν παρατήρησις·
Ἕκαστος τὰς πράξεις καὶ τὰ κινήματα τῆς ψυχῆς, ὡς μέλλοντες ἀλλήλοις ἀπαγγέλλειν, σημειώμεθα καὶ γράφωμεν·
καὶ θαῤῥεῖτε, ὅτι, πάντως αἰσχυνόμενοι γνωσθῆναι, παυσόμεθα τοῦ ἁμαρτάνειν, καὶ ὅλως τοῦ ἐνθυμεῖσθαί τι φαῦλον.

Τίς γὰρ ἁμαρτάνων θέλει βλέπεσθαι;
ἢ τίς ἁμαρτήσας, οὐ μᾶλλον ψεύδεται, λανθάνειν θέλων;
Ὥσπερ οὖν βλέποντες ἀλλήλους, οὐκ ἂν πορνεύσαιμεν, οὕτως, ἐὰν ὡς ἀπαγγέλλοντες ἀλλήλοις τοὺς λογισμοὺς γράφωμεν, μᾶλλον τηρήσομεν ἑαυτοὺς ἀπὸ λογισμῶν ῥυπαρῶν, αἰσχυνόμενοι γνωσθῆναι.

Ἔστω οὖν ἡμῖν τὸ γράμμα ἀντὶ ὀφθαλμῶν τῶν συνασκητῶν·
ἵνα, ἐρυθριῶντες γράφειν ὡς τὸ βλέπεσθαι, μήθ' ὅλως ἐνθυμηθῶμεν τὰ φαῦλα·
οὕτω  δὲ τυποῦντες ἑαυτοὺς, δυνησόμεθα δουλαγωγεῖν τὸ σῶμα, καὶ ἀρέσκειν μὲν τῷ Κυρίῳ, πατεῖν δὲ τὰς τοῦ ἐχθροῦ μεθοδείας.

Ταῦτα μὲν τοῖς ἀπαντῶσι παρήγγελλε·
τοῖς δὲ πάσχουσι συνέπασχε καὶ συνηύχετο·
πολλάκις τε καὶ ἐν πολλοῖς ὁ Κύριος ἐπήκουεν αὐτοῦ·
καὶ οὔτε ἐπακουόμενος ἐκαυχᾶτο, οὔτε μὴ ἐπακουόμενος ἐγόγγυζεν·
ἀλλ' ἀεὶ μὲν αὐτὸς ηὐχαρίστει τῷ Κυρίῳ, τοὺς δὲ πάσχοντας παρεκάλει μακροθυμεῖν, καὶ εἰδέναι, ὅτι οὔτε αὐτοῦ, οὔθ' ὅλως ἀνθρώπων ἐστὶν ἡ θεραπεία, ἀλλὰ μόνον τοῦ Θεοῦ τοῦ ποιοῦντος, ὅτε θέλει, καὶ οἷς βούλεται.

Οἱ οὖν πάσχοντες ὡς θεραπείαν ἐδέχοντο καὶ τοὺς λόγους τοῦ γέροντος, μανθάνοντες καὶ αὐτοὶ μὴ ὀλιγωρεῖν, μακροθυμεῖν δὲ μᾶλλον·
καὶ οἱ θεραπευόμενοι δὲ ἐδιδάσκοντο μὴ τῷ Ἀντωνίῳ εὐχαριστεῖν, ἀλλὰ τῷ Θεῷ μόνῳ.

Εἷς γοῦν Φρόντων καλούμενος, ἀπὸ Παλατίου τυγχάνων, καὶ πάθος ἔχων δεινὸν, τήν τε γὰρ γλῶτταν ἑαυτοῦ κατήσθιε, καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἔμελλε βλάπτεσθαι, εἰσελθὼν εἰς τὸ ὄρος, ἠξίου τὸν Ἀντώνιον εὔξεσθαι περὶ αὐτοῦ.

Ὁ δὲ εὐξάμενος, ἔλεγε τῷ Φρόντωνι·
Ἄπελθε, καὶ θεραπεύῃ.

Τοῦ δὲ βιασαμένου, καὶ μείναντος ἔνδον ἡμέρας, ἐπέμενε λέγων ὁ Ἀντώνιος·
Οὐ δυνήσῃ μένων ὧδε θεραπευθῆναι.

Ἔξελθε, καὶ φθάσας εἰς τὴν Αἴγυπτον, ὄψει τὸ γινόμενον εἰς σὲ σημεῖον.

Πιστεύσας ἐκεῖνος ἐξῆλθε·
καὶ ὡς μόνον εἶδε τὴν Αἴγυπτον, πέπαυτο τοῦ πάθους, καὶ γέγονεν ὑγιὴς ὁ ἄνθρωπος κατὰ τὸν λόγον Ἀντωνίου, ὃν εὐξάμενος ἔμαθε παρὰ τοῦ Σωτῆρος.

Παρθένος δέ τις ἀπὸ Βουσίρεως τῆς Τριπόλεως πάθος εἶχε δεινὸν καὶ λίαν αἰσχρόν.

Τά τε γὰρ δάκρυα αὐτῆς, καὶ αἱ μύξαι, καὶ τὰ ἐκ τῶν ὤτων ὑγρὰ πίπτοντα χαμαὶ, σκώληκες εὐθὺς ἐγίνοντο·
ἦν δὲ καὶ τὸ σῶμα παραλελυμένη, καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἶχεν οὐ κατὰ φύσιν.

Ταύτης οἱ γονεῖς μαθόντες ἀπερχομένους πρὸς τὸν Ἀντώνιον μοναχοὺς, πιστεύσαντες τῷ Κυρίῳ τῷ τὴν αἱμοῤῥοοῦσαν θεραπεύσαντι, ἠξίωσαν μετὰ τῆς θυγατρὸς συνοδεῦσαι τούτοις.

Τῶν δὲ ἀνασχομένων, οἱ μὲν γονεῖς μετὰ τῆς παιδὸς ἔμειναν ἔξω τοῦ ὄρους παρὰ Παφνουτίῳ τῷ ὁμολογητῇ καὶ μοναχῷ·
οἱ δὲ εἰσῆλθον, καὶ μόνον ὡς ἠθέλησαν ἀπαγγεῖλαι περὶ τῆς παρθένου, ἔφθασεν αὐτοὺς αὐτὸς, καὶ διηγήσατο τό τε πάθος τῆς παιδὸς, καὶ πῶς συνώδευσεν αὐτοῖς.

Εἶτα τούτων ἀξιούντων ἐπιτραπῆναι κἀκείνους εἰσελθεῖν, τοῦτο μὲν οὐκ ἐπέτρεψεν, εἶπε δέ·
Ὑπάγετε, καὶ εὑρήσετε αὐτὴν, εἰ μὴ ἀπέθανε, τεθεραπευμένην.

Οὐ γὰρ ἐμόν ἐστι τοῦτο κατόρθωμα, ἵνα καὶ πρὸς ἐμὲ τὸν οἰκτρὸν ἄνθρωπον ἔλθῃ·
ἀλλὰ τοῦ Σωτῆρός ἐστιν ἡ θεραπεία, τοῦ ποιοῦντος ἐν παντὶ τόπῳ τὸ ἔλεος αὐτοῦ τοῖς ἐπικαλουμένοις αὐτόν.

Κἀκείνῃ τοίνυν ἐπένευσεν ὁ Κύριος εὐξαμένῃ, κἀμοὶ δεδήλωκεν ἡ αὐτοῦ φιλανθρωπία, ὅτι τὸ πάθος ἐκεῖ οὔσης τῆς παιδὸς θεραπεύσει.

Γέγονε γοῦν τὸ θαῦμα, καὶ ἐξελθόντες εὗρον τοὺς γονεῖς χαίροντας, καὶ τὴν παῖδα λοιπὸν ὑγιαίνουσαν.

Εἰσερχομένων δὲ δύο ἀδελφῶν τινων, καὶ λείψαντος ἐν τῇ ὁδῷ τοῦ ὕδατος, ὁ μὲν εἷς ἀπέθανεν, ὁ δὲ ἕτερος ἔμελλε·
μηκέτι γοῦν ἰσχύων ὁδεύειν, ἔκειτο καὶ αὐτὸς ἐπὶ τῆς γῆς τεθνήξεσθαι προσδοκῶν.

Ὁ δὲ Ἀντώνιος, καθήμενος ἐν τῷ ὄρει, φωνήσας δύο μοναχοὺς (συνέβη γὰρ ἐκεῖ τούτους εἶναι), ἤπειγε λέγων·
Λάβετε κεράμιον ὕδατος, καὶ δράμετε τὴν ἐπ' Αἴγυπτον ὁδόν·
δύο γὰρ ἐρχομένων, ὁ μὲν εἷς ἄρτι τετελεύτηκεν, ὁ δὲ ἕτερος μέλλει, ἐὰν μὴ σπεύσητε.

Τοῦτο γὰρ εὐχομένῳ μοι νῦν πεφανέρωται.

Ἐλθόντες τοίνυν οἱ μοναχοὶ, εὗρον τὸν μὲν κείμενον νεκρὸν, καὶ ἔθαψαν, τὸν δὲ ἕτερον ἀνεκτήσαντο τῷ ὕδατι, καὶ ἀπήγαγον πρὸς τὸν γέροντα·
ἦν γὰρ τὸ διάστημα ἡμέρας ὁδός.

Ἐὰν δὲ ζητήσῃ τις, διὰ τί μὴ πρὸ τοῦ τελευτῆσαι τὸν ἄλλον οὐκ εἴρηκεν·
οὐκ ὀρθῶς ζητεῖ τοῦτο λέγων.

Οὐ γὰρ ἦν Ἀντωνίου τὸ  τοῦ θανάτου κρῖμα, ἀλλὰ τοῦ Θεοῦ, τοῦ καὶ περὶ ἐκείνου κρίναντος, καὶ περὶ τούτου ἀποκαλύψαντος.

Μόνον δὲ Ἀντωνίου τοῦτο θαῦμα ἦν, ὅτι ἐν τῷ ὄρει καθήμενος, εἶχε τὴν μὲν καρδίαν νήφουσαν, τὸν δὲ Κύριον δεικνύοντα αὐτῷ τὰ μακράν.

Καὶ γάρ ποτε πάλιν, καθήμενος ἐν τῷ ὄρει καὶ ἀναβλέψας, εἶδεν ἐν τῷ ἀέρι ἀναγόμενόν τινα, πολλήν τε τῶν ἀπαντώντων γινομένην τὴν χαράν.

Εἶτα θαυμάζων καὶ μακαρίζων τὸν τοιοῦτον χορὸν, ηὔχετο μαθεῖν, τί ἂν εἴη τοῦτο.

Καὶ εὐθὺς ἦλθεν αὐτῷ φωνὴ, ταύτην εἶναι τοῦ Ἀμοῦν τὴν ψυχὴν, τοῦ ἐν τῇ Νιτρίᾳ μοναχοῦ.

Ἦν δὲ οὗτος ἕως γήρως ἀσκητὴς διαμείνας.

Καὶ τὸ διάστημα δὲ τὸ ἀπὸ Νιτρίας ἕως τοῦ ὄρους, ἔνθα ἦν ὁ Ἀντώνιος, ἡμερῶν ἐστι δεκατριῶν.

Οἱ τοίνυν ὄντες μετὰ Ἀντωνίου, βλέποντες τὸν γέροντα θαυμάζοντα, ἠξίωσαν μαθεῖν·
καὶ ἤκουσαν, ὅτι ἄρτι τετελεύτηκεν ὁ Ἀμοῦν.

Ἦν γὰρ γνώριμος, διὰ τὸ πυκνότερον αὐτὸν ἐκεῖ παραγίνεσθαι, καὶ πολλὰ καὶ δι' αὐτοῦ σημεῖα γεγενῆσθαι·
ἐξ ὧν ἔν ἐστι τοῦτο·
Ποτὲ χρείας γενομένης παρελθεῖν αὐτὸν τὸν ποταμὸν τὸν λεγόμενον Λύκον (ἦν δὲ τότε πλημμύρα τῶν ὑδάτων), ἠξίωσε τὸν σὺν αὐτῷ Θεόδωρον μακρὰν ἀπ' αὐτοῦ γενέσθαι, ἵνα μὴ ἀλλήλους ἴδωσι γυμνοὺς, ἐν τῷ διανήχεσθαι τὸ ὕδωρ.

Εἶτα ἀπελθόντος τοῦ Θεοδώρου, ᾐσχύνετο πάλιν καὶ ἑαυτὸν ἰδεῖν γυμνόν.

Ἕως τοίνυν ᾐσχύνετο, καὶ ἐφρόντιζεν, ἐξαίφνης ἀπηνέχθη εἰς τὸ πέραν.

Ὁ οὖν Θεόδωρος, καὶ αὐτὸς ἀνὴρ εὐλαβὴς, ἐγγίσας καὶ ἑωρακὼς αὐτὸν προλαβόντα, καὶ μήθ' ὅλως ὕδατι βραχέντα, ἠξίου μαθεῖν τὸν τρόπον τοῦ περάματος.

Ὡς δὲ ἑώρα μὴ θέλοντα εἰπεῖν αὐτὸν, διισχυρίζετο, κατέχων αὐτοῦ τοὺς πόδας, μὴ πρότερον ἐξαφεῖναι, πρὶν ἂν μάθῃ παρ' αὐτοῦ.

Βλέπων τοιγαροῦν ὁ Ἀμοῦν τὸ φιλόνεικον τοῦ Θεοδώρου, μάλιστα καὶ διὰ τὸν λόγον, ὃν εἶπεν, ἀπῄτησε καὶ αὐτὸς μηδενὶ λέγειν αὐτὸν ἕως θανάτου αὐτοῦ·
καὶ οὕτως ἀπήγγειλε, βεβαστάχθαι καὶ τεθεῖσθαι αὐτὸν εἰς τὸ πέραν·
μήτε δὲ περιπεπατηκέναι εἰς τὸ ὕδωρ, μήθ' ὅλως εἶναι τοῦτο δυνατὸν ἀνθρώποις, εἰ μὴ μόνῳ τῷ Κυρίῳ, καὶ οἷς ἂν  αὐτὸς ἐπιτρέψῃ, ὡς τῷ μεγάλῳ ἀποστόλῳ Πέτρῳ πεποίηκεν.

Ὁ μὲν οὖν Θεόδωρος μετὰ θάνατον τοῦ Ἀμοῦν διηγήσατο τοῦτο·
οἱ δὲ μοναχοὶ, οἷς εἶπεν ὁ Ἀντώνιος περὶ τοῦ θανάτου τοῦ Ἀμοῦν, ἐσημειώσαντο τὴν ἡμέραν·
καὶ ἀνελθόντων τῶν ἀδελφῶν ἀπὸ τῆς Νιτρίας μετὰ τριάκοντα ἡμέρας, ἐπύθοντο, καὶ ἔγνωσαν ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ καὶ τῇ ὥρᾳ κεκοιμῆσθαι τὸν Ἀμοῦν, ἐν ᾗ τὴν ψυχὴν εἶδεν ἀναφερομένην ὁ γέρων αὐτοῦ.

Καὶ πάνυ καὶ οὗτοι κἀκεῖνοι τὸ καθαρὸν τῆς ψυχῆς ἐθαύμαζον Ἀντωνίου, πῶς τὸ ἀπὸ διαστήματος ἡμερῶν δεκατριῶν γενόμενον παρ' αὐτὰ μεμάθηκε, καὶ τὴν ψυχὴν εἶδεν ἀναγομένην.

Καὶ μὴν καὶ Ἀρχέλαός ποτε ὁ κόμης, εὑρὼν αὐτὸν ἐν τῷ ὄρει τῷ ἔξω, προσεύξασθαι μόνον ἠξίωσεν αὐτὸν περὶ Πολυκρατείας τῆς ἐν Λαοδικείᾳ θαυμαστῆς καὶ Χριστοφόρου παρθένου.

Ἔπασχε γὰρ ἐκείνη δεινῶς τὸν στόμαχον καὶ τὸ πλευρὸν ἀπὸ τῆς ἄγαν ἀσκήσεως, καὶ ὅλη ἦν ἀσθενὴς τῷ σώματι.

Ὁ μὲν οὖν Ἀντώνιος ηὔχετο·
ὁ δὲ κόμης ἐσημειώσατο τὴν ἡμέραν, ἐν ᾗ γέγονεν ἡ εὐχή·
καὶ ἀπελθὼν εἰς τὴν Λαοδίκειαν, εὗρεν ὑγιῆ τὴν παρθένον.

Πυνθανόμενος δὲ, πότε καὶ ποίᾳ ἡμέρᾳ πέπαυται τῆς ἀσθενείας, προήνεγκε τὸν χάρτην, ἐν ᾧ τὸν χρόνον τῆς εὐχῆς ἔγραψε·
καὶ μαθὼν, ἔδειξε καὶ αὐτὸς εὐθὺς τὴν ἐν τῷ χάρτῃ γραφήν·
καὶ πάντες ἐθαύμασαν ἐπιγνόντες, ὅτι τότε πέπαυκεν ὁ Κύριος αὐτὴν τῶν πόνων, ὅτε ἦν εὐχόμενος ὁ Ἀντώνιος καὶ παρακαλῶν τὴν ἀγαθότητα τοῦ Σωτῆρος περὶ αὐτῆς.

Καὶ περὶ τῶν ἐρχομένων δὲ πρὸς αὐτὸν πολλάκις προέλεγε πρὸ ἡμερῶν, ἦν δὲ ὅτε καὶ πρὸ μηνὸς, καὶ τὴν αἰτίαν, δι' ἣν ἤρχοντο·
οἱ μὲν γὰρ ἕνεκα τοῦ μόνον ἰδεῖν αὐτὸν ἤρχοντο, οἱ δὲ δι' ἀσθένειαν, καὶ ἄλλοι πάσχοντες ὑπὸ δαιμόνων.

Καὶ πάντες οὐ σκυλμὸν οὐδὲ ζημίαν ἡγοῦντο τὸν κόπον τῆς ὁδοῦ·
ἀνέκαμπτε γὰρ ἕκαστος αἰσθόμενος τῆς ὠφελείας.

Τοιαῦτα δὲ λέγων καὶ βλέπων, ἠξίου μηδένα θαυμάζειν αὐτὸν ἐν τούτῳ·
ἀλλὰ μᾶλλον θαυμάζειν τὸν Κύριον, ὅτι ἀνθρώποις ἡμῖν οὖσιν ἐχαρίσατο κατὰ δύναμιν γινώσκειν αὐτόν.

 Κατελθὼν δέ ποτε πάλιν εἰς τὰ ἔξω μοναστήρια, καὶ ἀξιωθεὶς εἰς πλοῖον εἰσελθεῖν, καὶ εὔξασθαι μετὰ μοναχῶν, μόνος αὐτὸς ἀντελάβετο δεινῆς δυσωδίας καὶ πάνυ πικρᾶς.

Τῶν δὲ ἐν τῷ πλοίῳ λεγόντων, ἰχθὺν εἶναι καὶ τάριχον ἐν τῷ πλοίῳ, καὶ τούτων εἶναι τὴν ὀσμὴν, αὐτὸς ἄλλην ἔλεγεν εἶναι τὴν δυσωδίαν·
ἔτι δὲ αὐτοῦ λέγοντος, νεώτερός τις ἔχων δαίμονα, ὃς προεισελθὼν ἐκρύπτετο ἐν τῷ πλοίῳ, εὐθὺς ἀνέκραξεν.

Ἐπιτιμηθεὶς δὲ ὁ δαίμων ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐξῆλθε·
καὶ ὁ μὲν ἄνθρωπος γέγονεν ὑγιής·
πάντες δὲ ἔγνωσαν, ὅτι τοῦ δαίμονος ἦν ἡ δυσωδία.

Καὶ ἄλλος δέ τις τῶν ἐπιφανῶν ἦλθεν ἔχων δαίμονα πρὸς αὐτόν.

Ἦν δὲ ὁ δαίμων ἐκεῖνος οὕτω δεινὸς, ὡς τὸν ἐνεργούμενον μὴ γινώσκειν, εἰ πρὸς Ἀντώνιον ᾔει·
ἀλλὰ καὶ τοῦ σώματος αὐτοῦ τὰ περιττὰ κατήσθιεν.

Οἱ μὲν οὖν ἀγαγόντες αὐτὸν, παρεκάλουν τὸν Ἀντώνιον
 εὔξασθαι ὑπὲρ αὐτοῦ·
ὁ δὲ Ἀντώνιος συμπαθὼν τῷ νεανίσκῳ, ηὔχετο·
καὶ τὴν νύκτα πᾶσαν συνηγρύπνησεν αὐτῷ.

Καὶ ὁ μὲν νεανίσκος, ἐξαίφνης ἐπελθὼν τῷ Ἀντωνίῳ περὶ τὴν ἕω, ὤθησεν αὐτόν·
τῶν δὲ σὺν ἐκείνῳ ἐλθόντων ἀγανακτούντων, ἔφη ὁ Ἀντώνιος·
Μὴ χαλεπαίνετε τῷ νεανίσκῳ·
οὐ γὰρ αὐτός ἐστιν, ἀλλ' ὁ ἐν αὐτῷ δαίμων·
ἐπιτιμηθεὶς δὲ, καὶ κελευσθεὶς ἐλαθῆναι εἰς ἀνύδρους τόπους, ἐμάνη, καὶ τοῦτο πεποίηκε.

∆οξάζετε οὖν τὸν Κύριον·
τὸ γὰρ οὕτως αὐτὸν ὁρμῆσαι κατ' ἐμοῦ σημεῖον ὑμῖν γέγονε τῆς τοῦ δαίμονος ἐξόδου.

Ταῦτα τοῦ Ἀντωνίου εἰπόντος, εὐθὺς ὁ νεανίσκος γέγονεν ὑγιής·
καὶ λοιπὸν σωφρονήσας, ἔγνω, ὅπου τε ἦν, καὶ κατησπάζετο τὸν γέροντα εὐχαριστῶν τῷ Θεῷ.

Πολλά τε ἄλλα τοιαῦτα συμφώνως καὶ ὁμαλῶς εἰρήκασι περὶ αὐτοῦ πλεῖστοι τῶν μοναχῶν δι' αὐτοῦ γεγενῆσθαι.

Οὐκ ἔτι δὲ ταῦτα θαυμαστὰ τοσοῦτον, ὅσον τὰ ἄλλα θαυμασιώτερα μᾶλλον φαίνεται.

Μέλλων γὰρ ἐσθίειν ποτὲ, καὶ ἀναστὰς εὔξασθαι περὶ τὴν ἐννάτην ὥραν, ᾔσθετο ἑαυτὸν ἁρπαγέντα τῇ διανοίᾳ·
καὶ, τὸ παράδοξον, ἑστὼς ἔβλεπεν ἑαυτὸν ὥσπερ ἔξωθεν ἑαυτοῦ γινόμενον, καὶ ὡς εἰς τὸν ἀέρα ὁδηγούμενον ὑπό τινων·
εἶτα πικροὺς καὶ δεινούς τινας ἑστῶτας ἐν τῷ  ἀέρι καὶ θέλοντας αὐτὸν κωλῦσαι ὥστε μὴ διαβῆναι.

Τῶν δὲ ὁδηγούντων ἀντιμαχομένων, ἀπῄτουν ἐκεῖνοι λόγον, εἰ μὴ ὑπεύθυνος αὐτοῖς εἴη.

Θελόντων τοίνυν συνᾶραι λόγον ἀπὸ τῆς γεννήσεως αὐτοῦ, ἐκώλυον οἱ τὸν Ἀντώνιον ὁδηγοῦντες, λέγοντες ἐκείνοις·
Τὰ μὲν ἀπὸ τῆς γεννήσεως αὐτοῦ ὁ Κύριος ἀπήλειψεν·
ἐξ οὗ δὲ γέγονε μοναχὸς, καὶ ἐπηγγείλατο τῷ Θεῷ, ἐξέστω λόγον ποιῆσαι.

Τότε κατηγορούντων, καὶ μὴ ἐλεγχόντων, ἐλευθέρα γέγονεν αὐτῷ καὶ ἀκώλυτος ἡ ὁδός·
καὶ εὐθὺς εἶδεν ἑαυτὸν ὥσπερ ἐρχόμενον καὶ πρὸς ἑαυτὸν ἑστῶτα, καὶ πάλιν ἦν ὅλως Ἀντώνιος.

Τότε τοῦ μὲν φαγεῖν αὐτὸς ἐπιλαθόμενος, ἔμεινε τὸ λοιπὸν τῆς ἡμέρας καὶ δι' ὅλης τῆς νυκτὸς στενάζων καὶ εὐχόμενος.

Ἐθαύμαζε γὰρ βλέπων πρὸς πόσους ἡμῖν ἐστιν ἡ πάλη, καὶ διὰ πόσων πόνων ἔχει τις διαβῆναι τὸν ἀέρα·
καὶ ἐμνημόνευεν, ὅτι τοῦτό ἐστιν ὃ ἔλεγεν ὁ Ἀπόστολος·
Κατὰ τὸν ἄρχοντα τῆς ἐξουσίας τοῦ ἀέρος.

Ἐν τούτῳ γὰρ ὁ ἐχθρὸς ἔχει τὴν ἐξουσίαν, ἐν τῷ μάχεσθαι καὶ πειράζειν διακωλύειν τοὺς διερχομένους.

∆ι' ὃ καὶ μάλιστα παρῄνει·
Ἀναλάβετε τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ, ἵνα δυνηθῆτε ἀντιστῆναι ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ πονηρᾷ·
ἵνα μηδὲν ἔχων λέγειν περὶ ἡμῶν φαῦλον ὁ ἐχθρὸς καταισχυνθῇ.

Ἡμεῖς δὲ, τοῦτο μαθόντες, μνημονεύωμεν τοῦ Ἀποστόλου λέγοντος·
Εἴτε ἐν σώματι, οὐκ οἶδα·
εἴτε ἐκτὸς τοῦ σώματος, οὐκ οἶδα·
ὁ Θεὸς οἶδεν.

Ἀλλ' ὁ μὲν Παῦλος ἕως τρίτου οὐρανοῦ ἡρπάγη, καὶ ἀκούσας ἄῤῥητα ῥήματα κατῆλθεν·
ὁ δὲ Ἀντώνιος ἕως τοῦ ἀέρος ἑαυτὸν εἶδε φθάσαντα, καὶ ἀγωνισάμενον ἕως ἐλεύθερος φανῇ.

Εἶχε δὲ καὶ τοῦτο πάλιν χάρισμα.

Ἐν γὰρ τῷ ὄρει κατὰ μόνας καθήμενος, εἴ ποτέ τι πρὸς ἑαυτὸν ζητῶν ἠπόρει, τοῦτο αὐτῷ παρὰ τῆς Προνοίας εὐχομένῳ ἀπεκαλύπτετο.

Καὶ ἦν, κατὰ τὸ γεγραμμένον, θεοδίδακτος γενόμενος ὁ μακάριος.

Μετὰ ταῦτα γοῦν διαλέξεως αὐτῷ ποτε γενομένης πρός τινας εἰσελθόν  τας πρὸς αὐτὸν, περὶ τῆς διαγωγῆς τῆς ψυχῆς, καὶ ποῖος μετὰ ταῦτα αὐτῇ τόπος ἔσται, τῇ ἑξῆς νυκτὶ καλεῖ τις αὐτὸν ἄνωθεν, λέγων·
Ἀντώνιε, ἀναστὰς ἔξελθε, καὶ βλέπε.

Ἐξελθὼν τοίνυν, (ᾔδει γὰρ τίσιν ὑπακούειν ὀφείλει·) καὶ ἐθεώρησέ τινα μακρὸν ἀνα βλέψας, ἀειδῆ καὶ φοβερὸν, ἑστῶτα καὶ φθάνοντα μέχρι τῶν νεφελῶν, καὶ ἀναβαίνοντάς τινας ὥσπερ ἐπτερωμένους·
κἀκεῖνον ἐκτείνοντα τὰς χεῖρας·
καὶ τοὺς μὲν κωλυομένους παρ' αὐτοῦ, τοὺς δὲ ὑπεριπταμένους, καὶ διελθόντας λοιπὸν, ἀμερίμνως ἀνάγεσθαι.

Ἐπὶ μὲν οὖν τοῖς τοιούτοις ἔτριζε τοὺς ὀδόντας ὁ μακρὸς ἐκεῖνος·
ἐπὶ δὲ τοῖς ἀποπίπτουσιν, ἔχαιρε.

Καὶ εὐθὺς πρὸς Ἀντώνιον ἐγένετο φωνή·
Νόει τὸ βλεπόμενον·
καὶ διανοιχθείσης αὐτοῦ τῆς διανοίας, ἐνενόει τῶν ψυχῶν εἶναι τὴν πάροδον, καὶ τὸν ἑστῶτα μακρὸν εἶναι τὸν ἐχθρὸν τὸν φθονοῦντα τοῖς πιστοῖς·
καὶ τοὺς μὲν ὑπευθύνους αὐτῷ κρατοῦντα καὶ κωλύοντα διελθεῖν, τοὺς δὲ μὴ πεισθέντας αὐτῷ μὴ δυνάμενον κρατεῖν ὡς ὑπερβαίνοντας.

Τοῦτο πάλιν ἑωρακὼς, καὶ ὥσπερ ὑπομιμνησκόμενος, μᾶλλον ἠγωνίζετο προκόπτειν τοῖς ἔμπροσθεν καθ' ἡμέραν.

Ταῦ τα δὲ οὐχ ἑκὼν ἀπήγγελλεν αὐτός·
ἐν δὲ τῷ χρονίζειν ἐν ταῖς εὐχαῖς καὶ καθ' ἑαυτὸν θαυμάζειν, πυνθανομένων τῶν συνόντων καὶ θλιβόντων αὐτὸν, ἠναγκάζετο λέγειν, ὡς πατὴρ οὐ δυνάμενος κρύπτειν τοῖς τέκνοις·
ἀλλὰ καὶ ἡγούμενος, ὅτι τὸ μὲν αὐτοῦ σύνειδός ἐστι καθαρὸν, ἐκείνοις δὲ τὸ διήγημα γίνεται πρὸς ὠφέλειαν, μανθάνουσι τῆς ἀσκήσεως εἶναι καρπὸν ἀγαθὸν, τῶν τε πόνων πολλάκις παραμύθιον γίνεσθαι τὰς ὀπτασίας.

Πρὸς δὲ καὶ τὸ ἦθος ἀνεξίκακος ἦν, καὶ τὴν ψυχὴν ταπεινόφρων·
τοιοῦτος γὰρ ὢν, τόν τε κανόνα τῆς Ἐκκλησίας ὑπερφυῶς ἐτίμα, καὶ πάντα κληρικὸν τῇ τιμῇ προηγεῖσθαι ἤθελεν ἑαυτοῦ.

Τοῖς μὲν γὰρ ἐπισκόποις καὶ πρεσβυτέροις οὐκ ᾐδεῖτο κλῖναι τὴν κεφαλήν·
διάκονος δὲ εἴ ποτε πρὸς αὐτὸν ὠφελείας χάριν ἀπήντα, τὰ μὲν πρὸς ὠφέλειαν διελέγετο·
τὰ δὲ τῆς εὐχῆς αὐτῷ παρεχώρει, οὐκ αἰδούμενος μανθάνειν καὶ αὐτός.

Καὶ γὰρ πολλάκις ἐπυνθάνετο, καὶ  ἠξίου παρὰ τῶν συνόντων ἀκούειν·
καὶ ὡμολόγει ὠφελεῖσθαι, εἴ τι χρήσιμόν τις ἔλεγε.

Καὶ μὴν καὶ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ χάριν εἶχε πολλὴν καὶ παράδοξον.

Εἶχε δὲ καὶ τοῦτο τὸ χάρισμα παρὰ τοῦ Σωτῆρος·
εἰ γὰρ μετὰ τοῦ πλήθους τῶν μοναχῶν παρῆν, καὶ τοῦτον ἰδεῖν τις ἐβούλετο μὴ πρότερον γινώσκων, προσελθὼν εὐθὺς, τοὺς μὲν ἄλλους ὑπερέβαινε, πρὸς αὐτὸν δὲ ἔτρεχεν, ὡς ὑπὸ τῶν ὄψεων αὐτοῦ ἑλκόμενος.

Οὐχ ὕψει δὲ, οὐδὲ τῷ πλάτει διέφερε τῶν ἄλλων, ἀλλὰ τῇ τῶν ἠθῶν καταστάσει, καὶ τῇ τῆς ψυχῆς καθαρότητι.

Ἀθορύβου γὰρ οὔσης τῆς ψυχῆς, ἀταράχους εἶχε καὶ τὰς ἔξωθεν αἰσθήσεις·
ὡς ἀπὸ τῆς χαρᾶς τῆς ψυχῆς ἱλαρὸν ἔχειν καὶ τὸ πρόσωπον, καὶ ἀπὸ τῶν τοῦ σώματος κινημάτων αἰσθέσθαι καὶ νοεῖν τὴν τῆς ψυχῆς κατάστασιν, κατὰ τὸ γεγραμμένον·
Καρδίας εὐφραινομένης, θάλλει πρόσωπον·
ἐν δὲ λύπαις οὔσης, σκυθρωπάζει.

Οὕτως Ἰακὼβ ἐπέγνω τὸν Λάβαν ἐπιβουλὴν ἐνθυμούμενον, καί φησι πρὸς τὰς γυναῖκας·
Οὐκ ἔστι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρὸς ὑμῶν ὡς χθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν·
οὕτως ὁ Σαμουὴλ ἐπέγνω τὸν ∆αβίδ·
χαροποιοὺς γὰρ εἶχε τοὺς ὀφθαλμοὺς, καὶ τοὺς ὀδόντας ὡς γάλα λευκούς.

Οὕτως καὶ ὁ Ἀντώνιος ἐπιγινώσκετο·
οὐδέποτε γὰρ ἐταράττετο, γαληνιώσης αὐτοῦ τῆς ψυχῆς·
οὐδέποτε σκυθρωπὸς ἐγίνετο, χαιρούσης αὐτοῦ τῆς διανοίας.

Καὶ τῇ πίστει δὲ πάνυ θαυμαστὸς ἦν καὶ εὐσεβής.

Οὔτε γὰρ Μελετιανοῖς τοῖς σχισματικοῖς ποτε κεκοινώνηκεν, εἰδὼς αὐτῶν τὴν ἐξ ἀρχῆς πονηρίαν καὶ ἀποστασίαν·
οὔτε Μανιχαίοις, ἢ ἄλλοις τισὶν αἱρετικοῖς ὡμίλησε φιλικὰ, ἢ μόνον ἄχρι νουθεσίας τῆς εἰς εὐσέβειαν μεταβολῆς·
ἡγούμενος καὶ παραγγέλλων τὴν τούτων φιλίαν καὶ ὁμιλίαν βλάβην καὶ ἀπώλειαν εἶναι ψυχῆς.

Οὕτω γοῦν καὶ τὴν τῶν Ἀρειανῶν αἵρεσιν ἐβδελύσσετο, παρήγγελλέ τε πᾶσι μήτε ἐγγίζειν αὐτοῖς, μήτε τὴν κακοπιστίαν αὐτῶν ἔχειν.

Ἀπελθόντας γοῦν ποτέ τινας πρὸς αὐτὸν τῶν Ἀρειομανιτῶν, ἀνακρίνας καὶ μαθὼν ἀσεβοῦντας,  ἐδίωξεν ἀπὸ τοῦ ὅρους, λέγων ὄφεων ἰοῦ χείρονας εἶναι τοὺς λόγους αὐτῶν.

Καὶ ψευσαμένων δέ ποτε τῶν Ἀρειανῶν, ὡς ἐκείνοις τὰ αὐτὰ φρονοῦντος, ἠγανάκτει καὶ ἐθυμοῦτο κατ' ἐκείνων.

Εἶτα παρακληθεὶς παρά τε τῶν ἐπισκόπων καὶ τῶν ἀδελφῶν πάντων, κατῆλθεν ἀπὸ τοῦ ὄρους·
καὶ εἰσελθὼν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τοὺς Ἀρειανοὺς ἀπεκήρυξεν·
αἵρεσιν ἐσχάτην λέγων εἶναι ταύτην, καὶ πρόδρομον τοῦ Ἀντιχρίστου.

Ἐδίδασκέ τε τὸν λαὸν μὴ εἶναι κτίσμα τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, μηδὲ ἐξ οὐκ ὄντων γεγενῆσθαι·
ἀλλ' ὅτι ἀΐδιός ἐστι τῆς τοῦ Πατρὸς οὐσίας Λόγος καὶ Σοφία.

∆ι' ὃ καὶ ἀσεβές ἐστι λέγειν·
Ἦν ὅτε οὐκ ἦν·
ἦν γὰρ ἀεὶ ὁ Λόγος συνυπάρχων τῷ Πατρί·
ὅθεν μηδὲ μίαν ἔχετε κοινωνίαν πρὸς τοὺς ἀσεβεστάτους Ἀρειανούς·
Οὐδεμία γὰρ κοινωνία φωτὶ πρὸς σκότος.

Ὑμεῖς μὲν γὰρ εὐσεβοῦντες Χριστιανοί ἐστε·
ἐκεῖνοι δὲ, κτίσμα λέγοντες τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς Υἱὸν τοῦ Θεοῦ καὶ Λόγον, οὐδὲν διαφέρουσιν ἐθνικῶν, λατρεύοντες τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα Θεόν.

Πιστεύσατε δὲ, ὅτι καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις πᾶσα ἀγανακτεῖ κατ' αὐτῶν·
ὅτι τὸν κτίστην καὶ Κύριον τοῦ παντὸς, ἐν ᾧ τὰ πάντα γέγονε, τοῦτον τοῖς γενητοῖς συναριθμοῦσιν.

Οἱ μὲν οὖν λαοὶ πάντες ἔχαιρον ἀκούοντες παρὰ τοῦ τοιούτου ἀνδρὸς ἀναθεματιζομένην τὴν χριστομάχον αἵρεσιν·
οἱ δὲ τῆς πόλεως πάντες συνέτρεχον ἰδεῖν τὸν Ἀντώνιον.

Ἕλληνές τε καὶ αὐτοὶ οἱ λεγόμενοι αὐτῶν ἱερεῖς, εἰς τὸ Κυριακὸν ἤρχοντο λέγοντες·
Ἀξιοῦμεν ἰδεῖν τὸν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον·
πάντες γὰρ αὐτὸν οὕτως ἐκάλουν.

Καὶ γὰρ κἀκεῖ πολλοὺς δι' αὐτοῦ ἐκαθάρισεν ὁ Κύριος ἀπὸ δαιμόνων, καὶ βλαβέντας τὴν διάνοιαν ἰάσατο.

Πολλοὶ δὲ καὶ Ἕλληνες ἠξίουν κἂν μόνον ἅπτεσθαι τοῦ γέροντος, πιστεύοντες ὠφελεῖσθαι.

Ἀμέλει τοσοῦτοι γεγόνασι Χριστιανοὶ ἐν ταῖς ὀλίγαις ἡμέραις ἐκείναις, ὅσους ἄν τις εἶδεν ἐνιαυτῷ γενομένους.

Εἶτα, τινῶν νομιζόντων ἐκ τῶν ὄχλων αὐτὸν ταράττεσθαι, καὶ διὰ τοῦτο ἀποτρεπόντων ἀπ' αὐτοῦ πάντας, αὐτὸς οὐ ταραττόμενος ἔλεγε, μὴ πλείους εἶναι τούτους ἐκείνων, μεθ' ὧν ἐν τῷ ὄρει παλαίομεν δαιμόνων.

Ὅτε δὲ ἀπεδήμει, καὶ προεπέμπομεν αὐτὸν, ὡς ἐφθάσαμεν εἰς τὴν πύλην, ὄπισθέν τις ἐβόα γυνή·
Μεῖνον, ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, ἡ θυγάτηρ μου δεινῶς ὑπὸ δαίμονος ἐνοχλεῖται·
μεῖνον, παρακαλῶ, μὴ κἀγὼ κινδυνεύσω τρέχουσα.

Ἀκούσας ὁ γέρων, καὶ ἀξιωθεὶς παρ' ἡμῶν, θέλων ἔμεινεν.

Ὡς δὲ ἤγγισεν ἡ γυνὴ, ἡ μὲν παῖς ἔῤῥιπτο χαμαί·
τοῦ δὲ Ἀντωνίου προσευξαμένου, καὶ τὸν Χριστὸν ὀνομάσαντος, ἠγέρθη ἡ παῖς ὑγιὴς, ἐξελθόντος τοῦ ἀκαθάρτου δαίμονος.

Ἥ τε μήτηρ εὐλόγει τὸν Θεὸν, καὶ πάντες ηὐχαρίστουν.

Καὶ αὐτὸς δὲ ἔχαιρεν ἀποδημῶν, ὡς εἰς τὸν ἴδιον οἶκον, εἰς τὸ ὄρος.

Καὶ φρόνιμος δὲ ἦν λίαν·
καὶ τὸ θαυμαστὸν, ὅτι, γράμματα μὴ μαθὼν, ἀγχίνους ἦν καὶ συνετὸς ἄνθρωπος.

Ποτὲ γοῦν φιλόσοφοι δύο ἦλθον πρὸς αὐτὸν Ἕλληνες, νομίζοντες δύνασθαι τὸν Ἀντώνιον πειράσαι·
ἦν δὲ ἐν τῷ ὄρει τῷ ἔξω·
ὁ δὲ ἐκ τοῦ προσώπου συνεὶς τοὺς ἀνθρώπους, ἐξελθὼν πρὸς αὐτοὺς, ἔφη δι' ἑρμηνέως·
Τί τοσοῦτον ἐσκύλητε, ὦ φιλόσοφοι, πρὸς μωρὸν ἄνθρωπον;
Τῶν δὲ εἰπόντων, μὴ εἶναι μωρὸν αὐτὸν, ἀλλὰ καὶ μάλα φρόνιμον, ἔφη πρὸς αὐτούς·
Εἰ μὲν πρὸς μωρὸν ἤλθετε, περιττὸς ὑμῶν ὁ κάματος·
εἰ δὲ νομίζετέ με φρόνιμον εἶναι, γίνεσθε ὡς ἐγώ·
δεῖ γὰρ τὰ καλὰ μιμεῖσθαι.

Καὶ εἰ μὲν ἐγὼ πρὸς ὑμᾶς ἠρχόμην, ἐμιμησάμην ἂν ὑμᾶς·
εἰ δὲ ὑμεῖς πρὸς ἐμὲ, γίνεσθε ὡς ἐγώ·
Χριστιανὸς γάρ εἰμι.

Οἱ δὲ θαυμάζοντες ἀνεχώρουν ἔβλεπον γὰρ καὶ δαίμονας φοβουμένους τὸν Ἀντώνιον.

 Ἄλλων δὲ πάλιν τοιούτων ἀπαντησάντων πρὸς αὐτὸν ἐν τῷ ὄρει τῷ ἔξω, καὶ νομιζόντων χλευάζειν, ὅτι μὴ μεμάθηκε γράμματα, λέγει πρὸς αὐτοὺς ὁ Ἀντώνιος·
Ὑμεῖς δὲ τί λέγετε;
Τί πρῶτόν ἐστι, νοῦς ἢ γράμματα;
 καὶ τί τίνος αἴτιον, ὁ νοῦς τῶν γραμμάτων, ἢ τὰ γράμματα τοῦ νοῦ;
Τῶν δὲ εἰ πόντων πρῶτον εἶναι τὸν νοῦν, καὶ τῶν γραμμάτων εὑρέτην·
ἔφη ὁ Ἀντώνιος·
Ὧ τοίνυν ὁ νοῦς ὑγιαίνει, τούτῳ οὐκ ἀναγκαῖα τὰ γράμματα.

Τοῦτο καὶ τοὺς παρόντας καὶ αὐτοὺς ἐξέπληξεν.

Ἀπῆλθον οὖν θαυμάζοντες, ὅτι τοσαύτην ἔβλεπον ἐν ἰδιώτῃ σύνεσιν·
καὶ γὰρ οὐχ ὡς ἐν ὄρει τραφεὶς, κἀκεῖ γέρων γενόμενος, ἄγριον εἶχε τὸ ἦθος·
ἀλλὰ καὶ χαρίεις ἦν καὶ πολιτικός.

Τὸν δὲ λόγον εἶχεν ἠρτυμένον τῷ θείῳ ἅλατι·
ὥστε μηδένα φθονεῖν, χαίρειν δὲ μᾶλλον ἐπ' αὐτῷ πάντας τοὺς ἐρχομένους πρὸς αὐτόν.

Ἀμέλει μετὰ ταῦτα πάλιν ἐλθόντων ἑτέρων τινῶν·
ἦσαν δὲ οὗτοι τῶν παρ' Ἕλλησι δοκούντων εἶναι σοφῶν·
καὶ ἀπαιτούντων αὐτὸν λόγον περὶ τῆς καθ' ἡμᾶς ἐν Χριστῷ πίστεως·
ἐπιχειρούντων δὲ συλλογίζεσθαι περὶ τοῦ κηρύγματος τοῦ θείου σταυροῦ, καὶ βουλομένων χλευάζειν·
ὀλίγον ἐπισχὼν ὁ Ἀντώνιος, καὶ πρῶτον οἰκτείρας αὐτοὺς ἐπὶ τῇ ἀγνωσίᾳ, ἔλεγε δι' ἑρμηνέως, τοῦ καλῶς τὰ ἐκείνου διερμηνεύοντος·
Τί κάλλιόν ἐστι, σταυρὸν ὁμολογεῖν, ἢ μοιχείας καὶ παιδοφθορίας προσάπτειν τοῖς παρ' ὑμῖν λεγομένοις θεοῖς;
Τὸ μὲν γὰρ παρ' ἡμῶν λεγόμενον ἀνδρίας ἐστὶ τεκμήριον, καὶ καταφρονήσεως θανάτου γνώρισμα·
τὰ δὲ ὑμέτερα ἀσελγείας ἐστὶ πάθη.

Ἔπειτα τί βέλτιόν ἐστι, λέγειν, ὅτι ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος οὐκ ἐτράπη·
ἀλλ' ὁ αὐτὸς ὢν, ἐπὶ σωτηρίᾳ καὶ εὐεργεσίᾳ τῶν ἀνθρώπων ἀνείληφε σῶμα ἀνθρώπινον, ἵνα, τῇ ἀνθρωπίνῃ γενέσει κοινωνήσας, ποιήσῃ τοὺς ἀνθρώπους κοινωνῆσαι θείας καὶ νοερᾶς φύσεως·
ἢ ἐν ἀλόγοις ἐξομοιοῦν τὸ Θεῖον, καὶ διὰ τοῦτο σέβειν  τετράποδα, καὶ ἑρπετὰ, καὶ ἀνθρώπων εἰκόνας;
Ταῦτα γὰρ ὑμῶν ἐστι τῶν σοφῶν τὰ σεβάσματα.

Πῶς δὲ χλευάζειν τολμᾶτε ἡμᾶς, λέγοντας τὸν Χριστὸν ἄνθρωπον πεφανερῶσθαι·
ὅπου γε ὑμεῖς, ἐκ τοῦ οὐρανοῦ τὴν ψυχὴν χωρίζοντες, φάσκετε πεπλανῆσθαι αὐτὴν καὶ πεπτωκέναι ἀπὸ τῆς ἁψίδος τῶν οὐρανῶν εἰς σῶμα·
καὶ εἴθε εἰς ἀνθρώπινον μόνον, καὶ μὴ εἰς τετράποδα καὶ ἑρπετὰ μεταβαίνειν καὶ μεταπίπτειν.

Ἡ μὲν γὰρ ἡμετέρα πίστις ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων τὴν τοῦ Χριστοῦ παρουσίαν λέγει·
ὑμεῖς δὲ πλανᾶσθε, ὅτι περὶ ἀγεννήτου ψυχῆς ἐξηγεῖσθε.

Καὶ ἡμεῖς μὲν τὸ δυνατὸν καὶ φιλάνθρωπον τῆς Προνοίας φρονοῦμεν, ὅτι καὶ τοῦτο οὐκ ἀδύνατον ἦν τῷ Θεῷ·
ὑμεῖς δὲ, εἰκόνα τοῦ νοῦ τὴν ψυχὴν λέγοντες, πτώματα προσάπτετε αὐτῇ, καὶ τρεπτὴν αὐτὴν μυθολογεῖτε·
καὶ λοιπὸν καὶ αὐτὸν τὸν νοῦν διὰ τὴν ψυχὴν τρεπτὸν εἰσάγετε.

Ὁποία γὰρ ἦν ἡ εἰκὼν, τοιοῦτον ἀνάγκη κἀκεῖνον εἶναι, οὗ ἐστιν ἡ εἰκών.

Ὅτ' ἂν δὲ περὶ τοῦ νοῦ τοιαῦτα νομίζετε, ἐνθυμεῖσθε, ὅτι καὶ εἰς αὐτὸν τὸν Πατέρα τοῦ νοῦ βλασφημεῖτε.

Περὶ δὲ τοῦ σταυροῦ τί βέλτιον ἂν εἴποιτε, ἐπιβουλῆς ἐπαγομένης παρὰ πονηρῶν ὑπομένειν σταυρὸν, καὶ μὴ πτήσσειν τὸν ὅπως δήποτε θάνατον ἐπαγόμενον·
ἢ πλάνας Ὀσίριδος καὶ Ἴσιδος, καὶ ἐπιβουλὰς Τυφῶνος, καὶ Κρόνου φυγὴν, καὶ τέκνων καταπόσεις, καὶ πατροκτονίας μυθολογεῖν;
Ταῦτα γὰρ ὑμῶν ἐστι τὰ σοφά.

Πῶς δὲ, χλευάζοντες τὸν σταυρὸν, οὐ θαυμάζετε τὴν ἀνάστασιν;
Οἱ γὰρ τοῦτο εἰπόντες κἀκεῖνο ἔγραψαν.

Ἢ διὰ τί, μνημονεύοντες τοῦ σταυροῦ, σιωπᾶτε περὶ τῶν ἐγερθέντων νεκρῶν, καὶ τῶν ἀναβλεψάντων τυφλῶν, καὶ τῶν θεραπευθέντων παραλυτικῶν, τῶν τε καθαρισθέντων λεπρῶν  καὶ τῆς ἐπὶ τὴν θάλασσαν πεζοπορίας, τῶν τε ἄλλων σημείων καὶ τεραστίων, ἅπερ οὐκέτι ἄνθρωπον, ἀλλὰ Θεὸν δείκνυσι τὸν Χριστόν;
Πάνυ μοι δοκεῖτε ἀδικεῖν ἑαυτοὺς, καὶ μὴ γνησίως ἐντετυχηκέναι ταῖς Γραφαῖς ἡμῶν.

Ἀλλ' ἐντυγχάνετε μὲν ὑμεῖς, καὶ βλέπετε, ὅτι ἃ πεποίηκεν ὁ Χριστὸς, Θεὸν αὐτὸν ἀποδεικνύουσιν, ἐπιδημήσαντα ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων.

Εἴπατε δὲ καὶ ὑμεῖς ἡμῖν τὰ ὑμέτερα.

Τί δ' ἂν εἴποιτε περὶ τῶν ἀλόγων, ἢ ἀλογίαν καὶ ἀγριότητα;
Ἐὰν δὲ, ὡς ἀκούω, θελήσητε λέγειν μυθικῶς λέγεσθαι ταῦτα παρ' ὑμῖν·
καὶ ἀλληγορεῖτε ἁρπαγὴν Κόρης εἰς τὴν γῆν, καὶ Ἡφαίστου χωλότητα εἰς τὸ πῦρ, καὶ Ἥραν εἰς τὸν ἀέρα, καὶ Ἀπόλλωνα εἰς τὸν ἥλιον, καὶ Ἄρτεμιν μὲν εἰς τὴν σελήνην, τὸν δὲ Ποσειδῶνα εἰς τὴν θάλασσαν·
οὐδὲν ἧττον αὐτὸν οὐ Θεὸν σέβεσθε, ἀλλὰ τῇ κτίσει λατρεύετε παρὰ τὸν τὰ πάντα κτίσαντα Θεόν.

Εἰ γὰρ, ὅτι καλὴ ἡ κτίσις, τοιαῦτα συνεθήκατε·
ἀλλ' ἔδει μέχρι τοῦ θαυμάσαι μόνον ὑμᾶς γενέσθαι, καὶ μὴ θεοποιῆσαι τὰ ποιήματα·
ἵνα μὴ τὴν τοῦ ∆ημιουργοῦ τιμὴν τοῖς γενητοῖς παρέχητε.

Ἐπεὶ ὥρα ὑμᾶς καὶ τοῦ ἀρχιτέκτονος τὴν τιμὴν εἰς τὴν ὑπ' αὐτοῦ γενομένην οἰκίαν μεταφέρειν, ἢ τὴν τοῦ στρατηγοῦ εἰς τὸν στρατιώτην.

Τί τοίνυν πρὸς ταῦτα λέγετε, ἵνα γνῶμεν, εἰ ἄξιόν τι χλεύης ὁ σταυρὸς ἔχει;
Ἐκείνων δὲ διαπορούντων, καὶ στρεφομένων ὧδε κἀκεῖσε, μειδιάσας ὁ Ἀντώνιος ἔφη πάλιν δι' ἑρμηνέως·
Ταῦτα μὲν καὶ ἀπ' αὐτῆς τῆς ὄψεως ἔχει τὸν ἔλεγχον·
ἐπειδὴ δὲ μᾶλλον ὑμεῖς τοῖς ἀποδεικτικοῖς λόγοις ἐπερείδεσθε, καὶ ταύτην ἔχοντες τὴν τέχνην, βούλεσθε καὶ ἡμᾶς μὴ ἄνευ τῆς διὰ τῶν λόγων ἀποδείξεως θεοσεβεῖν·
εἴπατε πρῶτον ὑμεῖς, τὰ πράγματα, καὶ μάλιστα ἡ περὶ τοῦ Θεοῦ γνῶσις,  πῶς ἀκριβῶς διαγινώσκεται, δι' ἀποδείξεως λόγων, ἢ δι' ἐνεργείας πίστεως;
καὶ τί πρεσβύτερόν ἐστιν, ἡ δι' ἐνεργείας πίστις, ἢ ἡ διὰ λόγων ἀπόδειξις;

Τῶν δὲ ἀποκριναμένων, πρεσβυτέραν εἶναι τὴν δι' ἐνεργείας πίστιν, καὶ ταύτην εἶναι τὴν ἀκριβῆ γνῶσιν·
ἔφη ὁ Ἀντώνιος·

Καλῶς εἴπατε·
ἡ μὲν γὰρ πίστις ἀπὸ διαθέσεως ψυχῆς γίνεται·
ἡ δὲ διαλεκτικὴ ἀπὸ τέχνης τῶν συντιθέντων ἐστίν.

Οὐκοῦν οἷς πάρεστιν ἡ διὰ πίστεως ἐνέργεια, τούτοις οὐκ ἀναγκαία, ἢ τάχα καὶ περιττὴ ἡ διὰ λόγων ἀπόδειξις.

Καὶ γὰρ ὅπερ ἡμεῖς ἐκ πίστεως νοοῦμεν, τοῦτο ὑμεῖς διὰ λόγων κατασκευάζειν πειρᾶσθε·
καὶ πολλάκις οὐδὲ φράσαι ἃ νοοῦμεν δύνασθε·
ὥστε βελτίων καὶ ὀχυρωτέρα ἡ διὰ πίστεως ἐνέργεια τῶν σοφιστικῶν ὑμῶν συλλογισμῶν.

Ἡμεῖς τοίνυν οἱ Χριστιανοὶ οὐκ ἐν σοφίᾳ λόγων Ἑλληνικῶν ἔχομεν τὸ μυστήριον·
ἀλλ' ἐν δυνάμει πίστεως ἐπιχορηγουμένης ἡμῖν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ παρὰ Θεοῦ.

Καὶ ὅτι ἀληθής ἐστιν ὁ λόγος, ἰδοὺ νῦν, μὴ μαθόντες ἡμεῖς γράμματα, πιστεύομεν εἰς τὸν Θεὸν, ἐπιγινώσκοντες διὰ τῶν ποιημάτων αὐτοῦ τὴν εἰς πάντα πρόνοιαν.

Καὶ ὅτι ἐνεργής ἐστιν ἡ πίστις ἡμῶν, ἰδοὺ νῦν ἡμεῖς ἐπερειδόμεθα τῇ πίστει τῇ εἰς τὸν Χριστὸν, ὑμεῖς δὲ σοφιστικαῖς λογομαχίαις.

Καὶ τὰ μὲν παρ' ὑμῖν τῶν εἰδώλων φάσματα καταργεῖται, ἡ δὲ παρ' ἡμῖν πίστις ἐπεκτείνεται πανταχοῦ.

Καὶ ὑμεῖς μὲν συλλογιζόμενοι καὶ σοφιζόμενοι, οὐ μεταπείθετε ἀπὸ Χριστιανισμοῦ εἰς Ἑλληνισμόν·
ἡμεῖς δὲ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν διδάσκοντες, ψιλοῦμεν ὑμῖν τὴν δεισιδαιμονίαν, ἐπιγινωσκόντων πάντων τὸν Χριστὸν εἶναι Θεὸν, καὶ τοῦ Θεοῦ Υἱόν.

Καὶ ὑμεῖς μὲν τῇ καλλιεπείᾳ οὐκ ἐμποδίζετε τὴν τοῦ Χριστοῦ διδασκαλίαν·
ἡμεῖς δὲ, ὀνομάζοντες τὸν ἐσταυρωμένον Χριστὸν, πάντας διώκομεν δαίμονας, οὓς ὑμεῖς φοβεῖσθε ὡς θεούς.

Καὶ ἔνθα τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ γίνεται, ἀσθενεῖ μὲν μαγεία, οὐκ ἐνεργεῖ δὲ φαρμακεία.

Εἴπατε γοῦν, ποῦ νῦν ὑμῶν τὰ μαντεῖα;
ποῦ αἱ τῶν Αἰγυπτίων ἐπαοιδαί;
ποῦ τῶν μάγων αἱ φαντασίαι;
πότε ταῦτα πάντα πέπαυται καὶ ἠσθένησεν, εἰ μὴ ὅτε ὁ τοῦ Χριστοῦ σταυρὸς γέγονεν;
Ἆρα οὖν ἄξιος οὗτος χλεύης, ἢ μᾶλλον τὰ καταργούμενα παρ' αὐτοῦ καὶ ἐλεγχόμενα ἀσθενῆ;
Καὶ γὰρ καὶ τοῦτο θαυμαστόν ἐστιν·
ὅτι τὰ μὲν ὑμέτερα οὐδέποτε ἐδιώχθη, ἀλλὰ καὶ παρὰ ἀνθρώπων κατὰ πόλιν τιμᾶται·
οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ διώκονται, καὶ μᾶλλον τὰ παρ' ἡμῖν ὑπὲρ τὰ ὑμέτερα ἀνθεῖ καὶ πληθύνει.

Καὶ τὰ μὲν ὑμέτερα εὐφημούμενα καὶ περικλειόμενα διαφθείρεται·
ἡ δὲ τοῦ Χριστοῦ πίστις καὶ ἡ διδασκαλία, χλευαζομένη παρ' ὑμῶν, καὶ διωχθεῖσα παρὰ βασιλέων πολλάκις, πεπλήρωκε τὴν οἰκουμένην.

Πότε γὰρ οὕτω θεογνωσία ἐξέλαμψεν;
ἢ πότε οὕτω σωφροσύνη καὶ ἀρετὴ παρθενίας ἐφάνη;
ἢ πότε οὕτως ὁ θάνατος κατεφρονήθη, εἰ μὴ ὅτε ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ γέγονε;
Τοῦτο δὲ οὐδεὶς ἀμφιβάλλει βλέπων τοὺς μάρτυρας διὰ τὸν Χριστὸν καταφρονοῦντας τοῦ θανάτου, βλέπων τὰς τῆς Ἐκκλησίας παρθένους διὰ τὸν Χριστὸν καθαρὰ καὶ ἀμίαντα τὰ σώματα φυλαττούσας.

Καὶ ἔστι μὲν ἱκανὰ ταῦτα τεκμήρια δεῖξαι τὴν κατὰ Χριστὸν πίστιν μόνην ἀληθῆ εἶναι εἰς θεοσέβειαν.

Ἰδοὺ ἀκμὴν ὑμεῖς ἀπιστεῖτε ζητοῦντες τοὺς ἐκ τῶν λόγων συλλογισμούς.

Ἡμεῖς μὲν οὐκ ἐν πειθοῖς σοφίας Ἑλληνικῆς λόγοις, ὡς εἶπεν ὁ διδάσκαλος ἡμῶν, ἀποδείκνυμεν·
τῇ δὲ πίστει πείθομεν ἐναργῶς προλαμβανούσῃ τὴν ἐκ τῶν λόγων κατασκευήν.

Ἰδοὺ πάρεισιν ὧδε ὑπὸ δαιμόνων πάσχοντες·
ἦσαν δέ τινες ἐλθόντες πρὸς αὐτὸν ὑπὸ δαιμόνων ἐνοχλούμενοι, καὶ παραγαγὼν αὐτοὺς εἰς τὸ μέσον, ἔφη·
Ἢ ὑμεῖς τοῖς συλλογισμοῖς αὐτῶν, καὶ ᾗ ἂν βούλησθε τέχνῃ ἢ μαγείᾳ, ἐπικαλούμενοι τὰ εἴδωλα ἑαυτῶν, καθαρίσατε αὐτούς·
ἢ, εἰ μὴ δύνασθε, κατάθεσθε τὴν πρὸς ἡμᾶς μάχην, καὶ ὄψεσθε τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ τὴν δύναμιν.

Καὶ ταῦτα εἰπὼν, ἐπεκαλέσατο τὸν Χριστὸν, ἐσφράγισέ τε τοὺς πάσχοντας τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ δεύτερον καὶ τρίτον.

Καὶ εὐθὺς  ἔστησαν οἱ ἄνθρωποι ὁλόκληροι, σωφρονοῦντες καὶ εὐχαριστοῦντες τῷ Κυρίῳ λοιπόν.

Καὶ οἱ μὲν λεγόμενοι φιλόσοφοι ἐθαύμαζον, καὶ ἀληθῶς ἐξεπλήττοντο ἐπὶ τῇ συνέσει τοῦ ἀνδρὸς, καὶ τῷ γενομένῳ σημείῳ·
ὁ δὲ Ἀντώνιος ἔφη,

Τί θαυμάζετε ἐπὶ τούτῳ;
οὐκ ἐσμὲν ἡμεῖς οἱ ποιοῦντες, ἀλλ' ὁ Χριστός ἐστιν, ὁ διὰ τῶν εἰς αὐτὸν πιστευόντων ταῦτα ποιῶν.

Πιστεύσατε οὖν καὶ ὑμεῖς·
καὶ ὄψεσθε, ὅτι οὐ τέχνη λόγων τὰ παρ' ἡμῖν ἐστιν, ἀλλὰ πίστις δι' ἀγάπης τῆς εἰς τὸν Χριστὸν ἐνεργουμένης·
ἥντινα ἐὰν σχοίητε καὶ ὑμεῖς, οὐκέτι τὰς διὰ λόγων ἀποδείξεις ζητήσετε·
ἀλλ' αὐτάρκη τὴν εἰς τὸν Χριστὸν πίστιν ἡγήσεσθε.

Ταῦτα τοῦ Ἀντωνίου τὰ ῥήματα·
ἐκεῖνοι δὲ καὶ ἐν τούτῳ θαυμάζοντες, ἀνεχώρουν, κατασπαζόμενοι αὐτὸν, καὶ ὁμολογοῦντες ὠφελεῖσθαι παρ' αὐτοῦ.

Ἔφθασε δὲ καὶ μέχρι βασιλέων ἡ περὶ Ἀντωνίου φήμη.

Ταῦτα γὰρ μαθόντες Κωνσταντῖνος ὁ Αὔγουστος, καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ Κωνστάντιος καὶ Κώνστας οἱ Αὔγουστοι, ἔγραφον αὐτῷ ὡς πατρὶ, καὶ ηὔχοντο λαμβάνειν ἀντίγραφα παρ' αὐτοῦ.

Ἀλλ' οὔτε τὰ γράμματα περὶ πολλοῦ τινος ἐποιεῖτο, οὔτε ἐπὶ ταῖς ἐπιστολαῖς ἐγεγήθει·
ὁ αὐτὸς δὲ ἦν, οἷος καὶ πρὸ τοῦ γράφειν αὐτῷ τοὺς βασιλέας.

Ὅτε δὲ ἐκομίζετο αὐτῷ τὰ γράμματα, ἐκάλει τοὺς μοναχοὺς, καὶ ἔλεγε·

Μὴ θαυμάζετε, εἰ γράφει βασιλεὺς πρὸς ἡμᾶς, ἄνθρωπος γάρ ἐστιν·
ἀλλὰ μᾶλλον θαυμάζετε, ὅτι ὁ Θεὸς τὸν νόμον ἀνθρώποις ἔγραψε, καὶ διὰ τοῦ ἰδίου Υἱοῦ λελάληκεν ἡμῖν.

Ἐβούλετο μὲν οὖν μὴ δέχεσθαι τὰς ἐπιστολὰς, λέγων οὐκ εἰδέναι πρὸς τὰ τοιαῦτα, ἀντιγράφειν·
προτραπεὶς δὲ παρὰ τῶν μοναχῶν, ὅτι Χριστιανοί εἰσιν οἱ βασιλεῖς, καὶ ἵνα μὴ ὡς προῤῥιφέν τες σκανδαλισθῶσιν, ἐπέτρεπεν ἀναγινώσκεσθαι.

Καὶ ἀντέγραφεν, ἀποδεχόμενος μὲν αὐτοὺς, ὅτι τὸν Χρι στὸν προσκυνοῦσι, συνεβούλευε δὲ τὰ εἰς σωτηρίαν·

καὶ μὴ μεγάλα ἡγεῖσθαι τὰ παρόντα, ἀλλὰ μᾶλλον μνημονεύειν τῆς μελλούσης  κρίσεως, καὶ εἰδέναι, ὅτι  ὁ Χριστὸς μόνος ἀληθὴς καὶ αἰώνιός ἐστι βασιλεύς.

Φιλανθρώπους τε αὐτοὺς εἶναι ἠξίου, καὶ φροντίζειν τοῦ δικαίου καὶ τῶν πτωχῶν.

Κἀκεῖνοι δεχόμενοι ἔχαιρον.

Οὕτω παρὰ πᾶσιν ἦν προσφιλὴς, καὶ πάντες ἔχειν αὐτὸν ἠξίουν πατέρα.

Τοιοῦτος δὴ οὖν γινωσκόμενος, καὶ οὕτω πρὸς τοὺς ἀπαντῶντας ἀποκρινόμενος, ὑπέστρεφε πάλιν εἰς τὸ ἔνδον ὄρος.

Καὶ τῆς μὲν συνήθους ἀσκήσεως εἴχετο·
πολλάκις δὲ μετὰ τῶν εἰσερχομένων πρὸς αὐτὸν καθεζόμενος, καὶ περιπατῶν, ἀπηνεοῦτο, ὡς ἐν τῷ ∆ανιὴλ γέγραπται.

Καὶ αὐτὸς μὲν μεθ' ὥρας ὡμίλει τὰ ἀκόλουθα τοῖς συνοῦσιν ἀδελφοῖς αὐτῷ·
οἱ δὲ συνόντες ᾐσθάνοντό τινα θεωρίαν αὐτὸν βλέπειν.

Καὶ γὰρ καὶ τὰ ἐν Αἰγύπτῳ γινόμενα πολλάκις, ἐν τῷ ὄρει τυγχάνων ἔβλεπε καὶ διηγήσατο Σαραπίωνι τῷ ἐπισκόπῳ, ἔνδον ὄντι καὶ βλέποντι τὸν Ἀντώνιον ἀσχοληθέντα τῇ ὀπτασίᾳ.

Ποτὲ γοῦν καθεζόμενος καὶ ἐργαζόμενος, ὥσπερ ἐν ἐκστάσει γέγονε, καὶ πολὺς ἦν ἐν τῇ θεωρίᾳ στενάζων.

Εἶτα μεθ' ὥραν στραφεὶς πρὸς τοὺς συνόντας, ἐστέναζε, καὶ ἔντρομος γενόμενος, ηὔχετο, καὶ κάμπτων τὰ γόνατα, διέμενεν ἐπὶ πολύ.

Καὶ ἀναστὰς ἔκλαιεν ὁ γέρων.

Ἔντρομοι τοίνυν γενόμενοι οἱ συνόντες, καὶ πάνυ φοβηθέντες, ἠξίουν μαθεῖν παρ' αὐτοῦ·
καὶ πολὺ διώχλησαν ἕως βιασθεὶς εἴπῃ.

Ὁ δὲ καὶ οὕτω μέγα στενάξας·

Ὦ τέκνα, βέλτιον, ἔλεγεν, ἀποθανεῖν, πρὸ τοῦ γενέσθαι τὰ τῆς θεωρίας.

Τῶν δὲ πάλιν ἀξιούντων, δακρύσας ἔλεγε·

Μέλλει τὴν Ἐκκλησίαν ὀργὴ καταλαμβάνειν, καὶ μέλλει παραδίδοσθαι ἀνθρώποις ὁμοίοις ἀλόγοις κτήνεσιν.

Εἶδον γὰρ τὴν τράπεζαν τοῦ Κυριακοῦ, καὶ περὶ αὐτὴν ἑστῶτας ἡμιόνους κύκλῳ πανταχόθεν, καὶ λακτίζοντας τὰ ἔνδον οὕτως, ὡς ἂν ἀτάκτως  σκιρτώντων κτηνῶν γένοιτο λακτίσματα.

Πάντως δὲ ᾔσθεσθε, φησὶ, πῶς ἐστέναζον·
ἤκουσα γὰρ φωνῆς λεγούσης·
Βδελυχθήσεται τὸ θυσιαστήριόν μου.

Ταῦτα εἶδεν ὁ γέρων·
καὶ μετὰ δύο ἔτη γέγονεν ἡ νῦν ἔφοδος τῶν Ἀρειανῶν, καὶ ἡ ἁρπαγὴ τῶν ἐκκλησιῶν, ὅτε καὶ τὰ σκεύη μετὰ βίας ἁρπάσαντες, δι' ἐθνικῶν ἐποίουν βαστάζεσθαι·
ὅτε καὶ τοὺς ἐθνικοὺς ἀπὸ τῶν ἐργαστηρίων ἠνάγκαζον συνάγεσθαι μετ' αὐτῶν·
καὶ παρόντων αὐτῶν ἔπραττον ἐπὶ τῆς τραπέζης ὡς ἤθελον.

Τότε πάντες ἡμεῖς ἐπέγνωμεν, ὅτι τὰ λακτίσματα τῶν ἡμιόνων ταῦτα προεμήνυε τῷ Ἀντωνίῳ, ἃ νῦν οἱ Ἀρειανοὶ ἀλόγως πράττουσιν ὡς τὰ κτήνη.

Ὡς δὲ ταύτην εἶδε τὴν θεωρίαν, τοὺς συνόντας παρεκάλεσε, λέγων·
Μὴ ἀθυμεῖτε, τέκνα·
ὥσπερ γὰρ ὠργίσθη ὁ Κύριος, οὕτω πάλιν ἰάσεται.

Καὶ πάλιν ταχέως ἀπολήψεται τὸν ἑαυτῆς κόσμον ἡ Ἐκκλησία, καὶ συνήθως ἀναλάμψει·
καὶ ὄψεσθε τοὺς διωχθέντας ἀποκαθισταμένους, καὶ τὴν μὲν ἀσέβειαν πάλιν εἰς τοὺς ἰδίους φωλεοὺς ἀναχωροῦσαν, τὴν δὲ εὐσεβῆ πίστιν παῤῥησιαζομένην μετὰ πάσης ἐλευθερίας πανταχοῦ·
μόνον μὴ μιάνητε ἑαυτοὺς μετὰ τῶν Ἀρειανῶν.

Οὐκ ἔστι γὰρ τῶν ἀποστόλων αὕτη ἡ διδασκαλία, ἀλλὰ τῶν δαιμόνων, καὶ τοῦ πατρὸς αὐτῶν τοῦ διαβόλου·
καὶ μᾶλλον ἄγονος, καὶ ἄλογος, καὶ διανοίας ἐστὶν οὐκ ὀρθῆς, ὡς ἡ τῶν ἡμιόνων ἀλογία.

Τοιαῦτα μὲν τὰ τοῦ Ἀντωνίου.

Οὐ δεῖ δὲ ἡμᾶς ἀπιστεῖν, εἰ δι' ἀνθρώπου τοσαῦτα γέγονε θαύματα.

Τοῦ γὰρ Σωτῆρός ἐστιν ἐπαγγελία, λέγοντος·
Ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ·
Μετάβηθι ἐντεῦθεν, καὶ μεταβήσεται·
καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν.

Καὶ πάλιν·
Ἀμὴν, ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐάν τι αἰτήσητε τὸν Πατέρα ἐν τῷ ὀνόματί μου, δώσει ὑμῖν.

Αἰτεῖτε, καὶ λήψεσθε.

Καὶ αὐτός ἐστιν ὁ τοῖς μαθηταῖς λέγων, καὶ πᾶσι τοῖς πιστεύουσιν εἰς αὐτόν·

Ἀσθενοῦντας θεραπεύετε·
δαίμονας ἐκβάλλετε·
δωρεὰν ἐλάβετε, δωρεὰν δότε.

Οὐ προστάττων γοῦν ἐθεράπευεν ὁ Ἀντώνιος, ἀλλ' εὐχόμενος καὶ τὸν Χριστὸν ὀνομάζων·
ὡς πᾶσι φανερὸν γενέσθαι, ὅτι οὐκ ἦν αὐτὸς ὁ ποιῶν, ἀλλ' ὁ Κύριος, δι' Ἀντωνίου φιλανθρωπευόμενος, καὶ θεραπεύων τοὺς πάσχοντας.

Ἀντωνίου δὲ μόνον ἡ εὐχὴ καὶ ἡ ἄσκησις, ἧς ἕνεκεν ἐν τῷ ὄρει καθήμενος, ἔχαιρε μὲν τῇ τῶν θείων θεωρίᾳ, ἐλυπεῖτο δὲ διοχλούμενος ὑπὸ πολλῶν καὶ ἑλκόμενος εἰς τὸ ὄρος τὸ ἔξω.

Καὶ γὰρ καὶ δικασταὶ πάντες ἠξίουν ἀπὸ τοῦ ὄρους αὐτὸν κατέρχεσθαι, ἐπεὶ μὴ δυνατὸν ἦν αὐτοὺς εἰσελθεῖν ἐκεῖ, διὰ τοὺς ἀκολουθοῦντας τῶν δικαζομένων.

Ἠξίουν δὲ ὅμως, ἵνα ἔλθῃ καὶ μόνον αὐτὸν ἴδωσιν·
αὐτὸς μὲν οὖν ἐξετρέπετο καὶ παρῃτεῖτο τὰς πρὸς τούτους ὁδούς οἱ δὲ ἐπέμενον, καὶ μᾶλλον τοὺς ὑπευθύνους ὄντας ὑπὸ στρατιώτας προσέπεμπον·
ἵνα κἂν διὰ τὴν ἐκείνων πρόφασιν κατέλθῃ.

Πάσχων οὖν ἀνάγκην, καὶ ὁρῶν αὐτοὺς ὀδυρομένους, ἤρχετο μὲν εἰς τὸ ὄρος τὸ ἔξω·
οὐκ ἀνωφελὴς δὲ πάλιν ἦν ὁ σκυλμὸς αὐτοῦ·
πολλοῖς μὲν γὰρ εἰς ὄνησιν ἐγίνετο, καὶ εἰς εὐεργεσίαν ἡ ἄφιξις αὐτοῦ.

Τοὺς δὲ δικαστὰς ὠφέλει, συμβουλεύων πάντων μᾶλλον προκρίνειν τὸ δίκαιον·
καὶ φοβεῖσθαι τὸν Θεὸν, καὶ εἰδέναι, ὅτι οἵῳ κρίματι κρίνουσι, κριθήσονται.

Πλὴν τὴν ἐν τῷ ὄρει διατριβὴν πάντων μᾶλλον ἠγάπα.

Ποτὲ οὖν βίαν τοιαύτην παθὼν παρὰ τῶν χρείαν ἐχόντων, καὶ τοῦ στρατηλάτου διὰ πολλῶν ἀξιώσαντος αὐτὸν κατελθεῖν·
ἐλθὼν, καὶ ὁμιλήσας ὀλίγα, τὰ εἰς σωτηρίαν φθάνοντα, καὶ περὶ τῶν δεομένων, ἠπείγετο.

Τοῦ δὲ λεγομένου δουκὸς ἀξιοῦντος αὐτὸν ἐμβραδύνειν, ἔλεγε μὴ δύνασθαι χρονίζειν μετ' αὐτῶν, καὶ παραδείγματι χαρίεντι τοῦτον ἔπειθε λέγων·

Ὥσπερ οἱ ἰχθύες ἐγχρονίζοντες τῇ ξηρᾷ γῇ τελευτῶσιν, οὕτως οἱ μοναχοὶ βραδύνοντες μεθ' ὑμῶν, καὶ παρ' ὑμῖν ἐκδιατρίβοντες ἐκλύονται.

∆εῖ οὖν, ὥσπερ τὸν ἰχθὺν εἰς τὴν θάλασσαν, οὕτως ἡμᾶς εἰς τὸ ὄρος ἐπείγεσθαι·
μήποτε ἐμβραδύνοντες,  ἐπιλαθώμεθα τῶν ἔνδον.

Ἀκούσας δὲ ὁ στρατηλάτης ταῦτα παρ' αὐτοῦ, καὶ ἕτερα πολλὰ, θαυμάσας, ἔλεγεν, ἀληθῶς εἶναι τοῦτον δοῦλον τοῦ Θεοῦ·
πόθεν γὰρ ἰδιώτῃ τοιοῦτος καὶ τοσοῦτος νοῦς, εἰ μὴ ἦν ἀγαπώμενος ὑπὸ τοῦ Θεοῦ;
Εἷς δέ τις στρατηλάτης, Βαλάκιος δὲ ἦν ὄνομα αὐτῷ, πικρῶς ἐδίωκεν ἡμᾶς τοὺς Χριστιανοὺς διὰ τὴν ὑπὲρ τῶν δυσωνύμων Ἀρειανῶν σπουδήν.

Καὶ ἐπειδὴ τοσοῦτον ἦν ὠμὸς, ὡς καὶ παρθένους τύπτειν, καὶ μονάζοντας γυμνοῦν καὶ μαστίζειν·
ἀποστέλλει πρὸς αὐτὸν ὁ Ἀντώνιος, καὶ γράφει τοιοῦτον ἔχουσαν νοῦν ἐπιστολήν·

Ὁρῶ ὀργὴν ἐπερχομένην ἐπὶ σέ·
παῦσαι οὖν διώκων Χριστιανοὺς, μή ποτέ σε ἡ ὀργὴ καταλάβῃ·
μέλλει γὰρ ἤδη ἐπὶ σὲ ἔρχεσθαι.

Ὁ δὲ Βαλάκιος, γελάσας, τὴν μὲν ἐπιστολὴν ἔῤῥιψε χαμαὶ, πτύσας εἰς αὐτὴν, τοὺς δὲ κομίσαντας ὕβρισε, παραγγείλας ἀπαγγέλλειν Ἀντωνίῳ ταῦτα·
Ἐπειδὴ φροντίζεις περὶ τῶν μοναχῶν, ἤδη καί σε μετελεύσομαι.

Καὶ οὐ παρῆλθον ἡμέραι πέντε, καὶ κατέλαβεν αὐτὸν ἡ ὀργή.

Εἰς γὰρ τὴν πρώτην μονὴν Ἀλεξανδρείας τὴν λεγομένην Χαιρέου ἐξῆλθεν αὐτός τε ὁ Βαλάκιος καὶ Νεστόριος ὁ ἔπαρχος τῆς Αἰγύπτου, καὶ ἀμφότεροι μὲν ἐπεκαθέζοντο ἵπποις·
ἦσαν δὲ οὗτοι ἴδιοι τοῦ Βαλακίου, καὶ πραότεροι πάντων τῶν τρεφομένων παρ' αὐτῷ.

Ἀλλὰ μήπω φθασάντων αὐτῶν εἰς τὸν τόπον, ἤρξαντο παίζειν, ὡς εἰώθασι, πρὸς ἀλλήλους·
καὶ ἐξαίφνης ὁ πραότερος, ᾧ ἐπεκαθέζετο Νεστόριος, δήγματι τὸν Βαλάκιον καταβαλὼν ἐπέπεσεν αὐτῷ·
καὶ οὕτω τοῖς ὀδοῦσιν ἐσπάραξε τὸν μηρὸν αὐτῷ, ὡς εὐθὺς μὲν ἀπενεχθῆναι εἰς τὴν πόλιν, ἐν τρισὶ δὲ ἡμέραις ἀποθανεῖν·
καὶ πάντας θαυμάζειν, ὅτι ἃ προείρηκεν ὁ Ἀντώνιος, ταχέως πεπλήρωται.

Οὕτω μὲν οὖν τοῖς πικροτέροις παρῄνει·
τοὺς δὲ ἄλλους τοὺς πρὸς αὐτὸν ἀπαντῶντας οὕτως ἐνουθέτει, ὡς ἐπιλανθάνεσθαι παρ' αὐτὰ τοῦ δικάζειν, καὶ μακαρίζειν τοὺς ἀναχωροῦντας ἀπὸ τοῦ βίου τούτου.

Οὕτω δὲ τῶν ἀδικουμένων προΐστατο, ὡς  νομίζειν μὴ ἄλλους, ἀλλ' αὐτὸν εἶναι τὸν πάσχοντα.

Οὕτω δὲ πάλιν πρὸς ὠφέλειαν πᾶσιν ἦν ἱκανὸς, ὡς πολλοὺς στρατευομένους, καὶ τῶν τὰ πολλὰ κεκτημένων, ἀποτίθεσθαι τὰ τοῦ βίου βάρη, καὶ λοιπὸν γίνεσθαι μοναχούς.

Καὶ ὅλως ὥσπερ ἰατρὸς ἦν δοθεὶς παρὰ τοῦ Θεοῦ τῇ Αἰγύπτῳ.

Τίς γὰρ λυπούμενος ἀπήντα, καὶ οὐχ ὑπέστρεφε χαίρων;
τίς ἤρχετο θρηνῶν διὰ τοὺς αὐτοῦ τεθνηκότας, καὶ οὐκ εὐθέως ἀπετίθετο τὸ πένθος;
τίς ὀργιζόμενος ἤρχετο, καὶ οὐκ εἰς φιλίαν μετεβάλλετο;
τίς πένης ἀκηδιῶν ἀπήντα, καὶ ἀκούων αὐτοῦ καὶ βλέπων αὐτὸν, οὐ κατεφρόνει τοῦ πλούτου, καὶ παρεμυθεῖτο τὴν πενίαν;
τίς μοναχὸς, ὀλιγωρήσας, καὶ ἐλθὼν πρὸς αὐτὸν, οὐ μᾶλλον ἰσχυρότερος ἐγένετο;
τίς νεώτερος ἐλθὼν εἰς τὸ ὄρος, καὶ θεωρήσας Ἀντώνιον, οὐκ εὐθέως ἐξηρνεῖτο τὰς ἡδονὰς, καὶ ἠγάπα σωφροσύνην;
τίς ἤρχετο πρὸς αὐτὸν ὑπὸ δαίμονος πειραζόμενος, καὶ οὐκ ἀνεπαύετο;
τίς δὲ ἐν λογισμοῖς ἐνοχλούμενος ἤρχετο, καὶ οὐκ ἐγαληνία τῇ διανοίᾳ;
Καὶ γὰρ καὶ τοῦτο ἦν μέγα τῆς ἀσκήσεως τοῦ Ἀντωνίου, ὅτι, καθὰ προεῖπον, χάρισμα διακρίσεως πνευμάτων ἔχων, ἐπεγίνωσκεν αὐτῶν τὰ κινήματα·
καὶ πρὸς ὅ τις αὐτῶν εἶχε τὴν σπουδὴν καὶ τὴν ὁρμὴν, τοῦτο οὐκ ἠγνόει.

Καὶ οὐ μόνον αὐτὸς οὐκ ἐπαίζετο παρ' αὐτῶν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐνοχλουμένους ἐν λογισμοῖς παρακαλῶν ἐδίδασκε, πῶς ἂν δύναιντο τὰς ἐκείνων ἐπιβουλὰς ἀνατρέπειν·
διηγούμενος τῶν ἐνεργούντων τὰς ἀσθενείας καὶ τὰς πανουργίας.

Ἕκαστος γοῦν, ὥσπερ ἐπαλιφεὶς παρ' αὐτοῦ, κατήρχετο καταθαῤῥῶν τῶν νοημάτων τοῦ διαβόλου καὶ τῶν δαιμόνων αὐτοῦ.

Πόσαι δὲ καὶ μνηστῆρας ἔχουσαι παρθένοι, καὶ μόνον ἀπὸ τοῦ πέραν ἰδοῦσαι τὸν Ἀντώνιον, ἔμειναν τῷ Χριστῷ παρθένοι;
Ἤρχοντο δὲ καὶ ἀπὸ τῶν ἔξω μερῶν πρὸς αὐτόν.

Καὶ αὐτοὶ μετὰ πάντων τὴν ὠφέλειαν ἐσχηκότες ὑπέστρεφον, ὡς παρὰ πατρὸς προπεμπόμενοι.

Ἀμέλει κοιμηθέντος αὐτοῦ, πάντες, ὡς ὀρφανοὶ γενόμενοι πατρὸς, μόνῃ τῇ ἐκείνου μνήμῃ παρακαλοῦσιν ἑαυτοὺς, κατέχοντες ἅμα τὰς νουθεσίας καὶ τὰς παραινέσεις αὐτοῦ.

Οἷον δὲ καὶ τὸ τέλος αὐτῷ τοῦ βίου γέγονεν, ἄξιον κἀμὲ μνημονεῦσαι, καὶ ὑμᾶς ἀκοῦσαι ποθοῦντας·
καὶ τοῦτο γὰρ αὐτοῦ ζηλωτὸν γέγονε.

Κατὰ τὸ εἰωθὸς ἐπεσκέπτετο τοὺς μοναχοὺς τοὺς ἐν τῷ ὄρει τῷ ἔξω, καὶ προσμαθὼν παρὰ τῆς Προνοίας περὶ τῆς ἑαυτοῦ τελευτῆς, ἐλάλει τοῖς ἀδελφοῖς λέγων·
Ταύτην ὑμῶν τὴν ἐπίσκεψιν ὑστέραν ποιοῦμαι, καὶ θαυμάζω, εἰ πάλιν ἑαυτοὺς ἐν τῷ βίῳ τούτῳ θεωρήσομεν.

Καιρός ἐστι κἀμὲ λοιπὸν ἀναλῦσαι·
εἰμὶ γὰρ ἐγγὺς ἐτῶν πέντε καὶ ἑκατόν.

Οἱ μὲν οὖν ἀκούσαντες, ἔκλαιον, καὶ περιεπτύσσοντο καὶ κατεφίλουν τὸν γέροντα·
ὁ δὲ, ὡς ἀπὸ ἀλλοτρίας εἰς ἰδίαν ἀπαίρων πόλιν, χαίρων διελέγετο·
καὶ παρήγγελλεν αὐτοῖς μὴ ὀλιγωρεῖν ἐν τοῖς πόνοις, μηδὲ ἐκκακεῖν ἐν τῇ ἀσκήσει·
ἀλλ' ὡς καθ' ἡμέραν ἀποθνήσκοντας ζῇν·
καὶ καθὰ προεῖπον σπουδάζειν τὴν ψυχὴν φυλάττειν ἀπὸ ῥυπαρῶν λογισμῶν·
καὶ τὸν ζῆλον ἔχειν πρὸς τοὺς ἁγίους, μὴ ἐγγίζειν δὲ Μελετιανοῖς τοῖς σχισματικοῖς·
οἴδατε γὰρ αὐτῶν τὴν πονηρὰν καὶ βέβηλον προαίρεσιν·
μηδὲ κοινωνίαν ἔχειν τινὰ πρὸς τοὺς Ἀρειανούς·
καὶ γὰρ καὶ ἡ τούτων ἀσέβεια πᾶσιν ἔκδηλός ἐστι.

Μηδ' ἂν θεωρήσητε προϊσταμένους αὐτῶν τοὺς δικαστὰς, ταράττεσθε·
παύσεται γὰρ, καὶ θνητὴ καὶ πρὸς ὀλίγον ἐστὶν αὐτῶν ἡ φαντασία.

Καθαροὺς οὖν ἑαυτοὺς μᾶλλον ἀπὸ τούτων φυλάττετε, καὶ τηρεῖτε τήν τε τῶν
 Πατέρων παράδοσιν, καὶ προηγουμένως τὴν εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν εὐσεβῆ πίστιν, ἣν ἐκ τῶν Γραφῶν μὲν μεμαθήκατε, παρ' ἐμοῦ δὲ πολλάκις ὑπεμνήσθητε.

Τῶν δὲ ἀδελφῶν βιαζομένων μεῖναι αὐτὸν παρ' αὐτοῖς, κἀκεῖ τελειωθῆναι, οὐκ ἠνέσχετο διὰ πολλὰ μὲν, ὡς αὐτὸς καὶ σιωπῶν ἐνέφαινε, καὶ διὰ τοῦτο δὲ μάλιστα·
οἱ Αἰγύπτιοι τὰ τῶν τελευτώντων σπουδαίων σώματα, καὶ μάλιστα τῶν ἁγίων μαρτύρων, φιλοῦσι μὲν θάπτειν καὶ περιελίσσειν ὀθονίοις·
μὴ κρύπτειν δὲ ὑπὸ γῆν, ἀλλ' ἐπὶ σκιμποδίων τιθέναι, καὶ φυλάττειν ἔνδον παρ' ἑαυτοῖς·
νομίζοντες ἐν τούτῳ τιμᾷν τοὺς ἀπελθόντας.

Ὁ δὲ Ἀντώνιος πολλάκις περὶ τούτου καὶ ἐπισκόπους ἠξίου παραγγέλλειν τοῖς λαοῖς·
ὁμοίως δὲ καὶ λαϊκοὺς ἐνέτρεπε, καὶ γυναιξὶν ἐπέπληττε, λέγων, μήτε νόμιμον, μήτε ὅλως ὅσιον εἶναι τοῦτο.

Καὶ γὰρ τὰ τῶν πατριαρχῶν καὶ τὰ τῶν προφητῶν σώματα μέχρι νῦν σώζεται εἰς μνήματα·
καὶ αὐτὸ δὲ τὸ τοῦ Κυρίου σῶμα εἰς μνημεῖον ἐτέθη, λίθος τε ἐπιτεθεὶς ἔκρυψεν αὐτὸ, ἕως ἀνέστη τριήμερον.

Καὶ ταῦτα λέγων, ἐδείκνυε παρανομεῖν τὸν μετὰ θάνατον μὴ κρύπτοντα τὰ σώματα τῶν τελευτώντων, κἂν ἅγια τυγχάνῃ.

Τί γὰρ μεῖζον ἢ ἁγιώτερον τοῦ Κυριακοῦ σώματος;
Πολλοὶ οὖν, ἀκούσαντες, ἔκρυψαν ὑπὸ γῆν λοιπὸν, καὶ ηὐχαρίστουν τῷ Κυρίῳ, καλῶς διδαχθέντες.

Αὐτὸς δὲ, τοῦτο γινώσκων, καὶ φοβούμενος μὴ καὶ τὸ αὐτοῦ ποιήσωσιν οὕτως σῶμα, ἤπειξεν ἑαυτὸν, συνταξάμενος τοῖς ἐν τῷ ἔξω ὄρει μοναχοῖς·
καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ ἔνδον ὄρος, ἔνθα καὶ μένειν εἰώθει, μετὰ μῆνας ὀλίγους ἐνόσησε·
καὶ καλέσας τοὺς συνόντας αὐτῷ (δύο δὲ ἦσαν, οἵτινες καὶ ἔμειναν ἔνδον, δέκα καὶ πέντε ἔτη ἀσκούμενοι, καὶ ὑπηρετοῦντες αὐτῷ διὰ τὸ γῆρας), ἔλεγε πρὸς αὐτούς·
Ἐγὼ μὲν, ὡς γέγραπται, τὴν ὁδὸν τῶν πατέρων πορεύομαι·
ὁρῶ γὰρ ἐμαυτὸν καλούμενον ὑπὸ τοῦ Κυρίου·
ὑμεῖς δὲ νήφετε, καὶ τὴν πολυχρόνιον ὑμῶν ἄσκησιν μὴ ἀπολέσητε·
ἀλλ' ὡς νῦν ἀρχὴν ἔχοντες, σπουδάσατε τηρεῖν τὴν προθυμίαν ἑαυτῶν.

Οἴδατε τοὺς ἐπιβουλεύοντας δαίμονας, οἴδατε πῶς ἄγριοι μὲν εἰσὶν, ἀσθενεῖς δὲ τῇ δυνάμει.

Μὴ οὖν φοβηθῆτε αὐτοὺς, ἀλλὰ μᾶλλον τὸν Χριστὸν ἀεὶ ἀναπνέετε, καὶ τούτῳ πιστεύετε·
καὶ ὡς καθ' ἡμέραν ἀποθνήσκοντες ζήσατε, προσέχοντες ἑαυτοῖς, καὶ μνημονεύοντες ὧν ἠκούσατε παρ' ἐμοῦ παραινέσεων.

Καὶ μηδεμία ἔστω ὑμῖν κοινωνία πρὸς τοὺς σχισματικοὺς, μήθ' ὅλως πρὸς τοὺς αἱρετικοὺς Ἀρειανούς.

Οἴδατε γὰρ  πῶς κἀγὼ τούτους ἐξετρεπόμην διὰ τὴν χριστομάχον αὐτῶν καὶ ἑτερόδοξον αἵρεσιν.

Σπουδάσατε δὲ μᾶλλον καὶ ὑμεῖς ἀεὶ συνάπτειν ἑαυτοὺς, προηγουμένως μὲν τῷ Κυρίῳ, ἔπειτα δὲ τοῖς ἁγίοις·
ἵνα μετὰ θάνατον ὑμᾶς εἰς τὰς αἰωνίους σκηνὰς, ὡς φίλους καὶ γνωρίμους, δέξωνται καὶ αὐτοί.

Ταῦτα λογίζεσθε, ταῦτα φρονεῖτε·
καὶ εἰ μέλει ὑμῖν περὶ ἐμοῦ, καὶ μνημονεύετε ὡς περὶ πατρὸς, μὴ ἀφεῖτέ τινας τὸ σῶμά μου λαβεῖν εἰς Αἴγυπτον, μήπως ἐν τοῖς οἴκοις ἀπόθωνται·
τούτου γὰρ χάριν εἰσῆλθον εἰς τὸ ὄρος, καὶ ἦλθον ὧδε.

Οἴδατε δὲ καὶ πῶς ἀεὶ ἐνέτρεπον τοὺς τοῦτο ποιοῦντας, καὶ παρήγγελλον παύσασθαι τῆς τοιαύτης συνηθείας.

Θάψατε οὖν τὸ ἡμέτερον ὑμεῖς, καὶ ὑπὸ γῆν κρύψατε·
καὶ ἔστω τὸ παρ' ἐμοῦ ῥῆμα φυλαττόμενον παρ' ὑμῖν, ὥστε μηδένα γινώσκειν τὸν τόπον, πλὴν ὑμῶν μόνων.

Ἐγὼ γὰρ ἐν τῇ ἀναστάσει τῶν νεκρῶν ἀπολήψομαι παρὰ τοῦ Σωτῆρος ἄφθαρτον αὐτό.

∆ιέλετε δέ μου τὰ ἐνδύματα·
καὶ Ἀθανασίῳ μὲν τῷ ἐπισκόπῳ δότε τὴν μίαν μηλωτὴν, καὶ ὃ ὑπεστρωννυόμην ἱμάτιον, ὅπερ αὐτὸς μέν μοι καινὸν δέδωκε, παρ' ἐμοὶ δὲ πεπαλαίωται·
καὶ Σαραπίωνι δὲ τῷ ἐπισκόπῳ δότε τὴν ἑτέραν μηλωτήν·
καὶ ὑμεῖς ἔχετε τὸ τρίχινον ἔνδυμα.

Καὶ λοιπὸν σώζεσθε, τέκνα·
ὁ γὰρ Ἀντώνιος μεταβαίνει, καὶ οὐκ ἔτι μεθ' ὑμῶν ἐστι.

Ταῦτα εἰπὼν, καὶ ἀσπασαμένων ἐκείνων αὐτὸν, ἐξάρας τοὺς πόδας, καὶ ὥσπερ φίλους ὁρῶν τοὺς ἐλθόντας ἐπ' αὐτὸν, καὶ δι' αὐτοὺς περιχαρὴς γενόμενος, ἐφαίνετο γὰρ ἀνακείμενος ἱλαρῷ τῷ προσώπῳ, ἐξέλιπε, καὶ προσετέθη πρὸς τοὺς πατέρας.

Κἀκεῖνοι λοιπὸν, καθὰ δέδωκεν αὐτοῖς ἐντολὰς, θάψαντες καὶ εἱλίξαντες, ἔκρυψαν ὑπὸ γῆν αὐτοῦ τὸ σῶμα, καὶ οὐδεὶς οἶδε τέως, ποῦ κέκρυπται, πλὴν μόνων αὐτῶν τῶν δύο.

Καὶ τῶν λαβόντων δὲ ἕκαστος τὴν μηλωτὴν τοῦ μακαρίου Ἀντωνίου, καὶ τὸ τετριμμένον παρ' αὐτοῦ ἱμάτιον, ὥς τι μέγα χρῆμα φυλάττει.

Καὶ γὰρ καὶ βλέπων αὐτὰ, ὡς Ἀντώνιόν ἐστι θεωρῶν·
καὶ περιβαλλόμενος δὲ αὐτὰ, ὡς τὰς νουθεσίας αὐτοῦ βαστάζων ἐστὶ μετὰ χαρᾶς.

Τοῦτο τῆς ἐν σώματι ζωῆς Ἀντωνίου τὸ τέλος, κἀκείνη τῆς ἀσκήσεως ἀρχή.

Καὶ εἰ καὶ μικρὰ ταῦτα πρὸς τὴν ἀρετὴν ἐκείνου, ἀλλ' ἀπὸ τούτων λογίζεσθε καὶ ὑμεῖς, ὁποῖος ἦν ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος Ἀντώνιος, ὁ ἐκ νεωτέρου μέχρι τῆς τοσαύτης ἡλικίας ἴσην τηρήσας τὴν προθυμίαν τῆς ἀσκήσεως·
καὶ μήτε διὰ τὸ γῆρας ἡττηθεὶς πολυτελείᾳ τροφῆς, μήτε δι' ἀτονίαν τοῦ ἑαυτοῦ σώματος ἀλλάξας τὸ σχῆμα τοῦ ἐνδύματος, ἢ νιψάμενος κἂν τοὺς πόδας ὕδατι·
καὶ ὅμως ἐν πᾶσι διέμεινεν ἀβλαβής.

Καὶ γὰρ καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀσινεῖς καὶ ὁλοκλήρους εἶχε, βλέπων καλῶς·
καὶ τῶν ὀδόντων οὐδὲ εἷς ἐξέπεσεν αὐτοῦ·
μόνον δὲ ὑπὸ τὰ οὖλα τετριμμένοι ἐγεγόνεισαν, διὰ τὴν πολλὴν ἡλικίαν τοῦ γέροντος.

Καὶ τοῖς ποσὶ δὲ καὶ ταῖς χερσὶν ὑγιὴς διέμεινε, καὶ ὅλως πάντων τῶν ποικίλῃ τροφῇ καὶ λουτροῖς καὶ διαφόροις ἐνδύμασι χρωμένων φαιδρότερος μᾶλλον αὐτὸς ἐφαίνετο, καὶ πρὸς ἰσχὺν προθυμότερος.

Καὶ τὸ πανταχοῦ δὲ τοῦτον διαβεβοῆσθαι, καὶ θαυμάζεσθαι μὲν παρὰ πάντων, ποθεῖσθαι δὲ καὶ παρὰ τῶν μὴ ἑωρακότων αὐτὸν, τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς θεοφιλοῦς αὐτοῦ ψυχῆς ἐστι γνώρισμα.

Οὐ γὰρ ἐκ συγγραμμάτων, οὐδὲ ἐκ τῆς ἔξωθεν σοφίας, οὐδὲ διά τινα τέχνην, διὰ δὲ μόνην θεοσέβειαν ὁ Ἀντώνιος ἐγνωρίσθη.

Τοῦτο δὲ ὡς Θεοῦ δῶρον οὐκ ἄν τις ἀρνήσαιτο.

Πόθεν γὰρ εἰς τὰς Σπανίας καὶ εἰς τὰς Γαλλίας, πῶς εἰς τὴν Ῥώμην καὶ τὴν Ἀφρικὴν, ἐν ὄρει κεκρυμμένος καὶ καθήμενος ἠκούσθη, εἰ μὴ ὁ Θεὸς ἦν, ὁ πανταχοῦ τοὺς ἑαυτοῦ γνωρίζων ἀνθρώπους, ὁ καὶ Ἀντωνίῳ τοῦτο κατὰ τὴν ἀρχὴν ἐπαγγειλάμενος;
Κἂν γὰρ αὐτοὶ κεκρυμμένως πράττωσι, κἂν λανθάνειν ἐθέλωσιν·
ἀλλ' ὁ Κύριος αὐτοὺς ὡς λύχνους δείκνυσι πᾶσιν, ἵνα καὶ οὕτως οἱ ἀκούοντες γινώσκωσι δυνατὰς εἶναι τὰς ἐντολὰς εἰς τὸ κατορθοῦν, καὶ ζῆλον τῆς ἐπ' ἀρετὴν ὁδοῦ λαμβάνωσι.

Ταῦτα τοίνυν τοῖς μὲν ἄλλοις ἀδελφοῖς ἀνάγνωτε, ἵνα μάθωσιν ὁποῖος ὀφείλει τῶν μοναχῶν ὁ  βίος εἶναι, καὶ πεισθῶσιν, ὅτι ὁ Κύριος καὶ Σωτὴρ ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς τοὺς δοξάζοντας αὐτὸν δοξάζει, καὶ τοὺς δουλεύοντας αὐτῷ μέχρι τέλους οὐ μόνον εἰς τὴν βασιλείαν ἄγει τῶν οὐρανῶν, ἀλλὰ καὶ ἐνταῦθα κρυπτομένους, καὶ σπουδάζοντας ἀναχωρεῖν, φανεροὺς καὶ διαβοήτους διά τε τὴν ἀρετὴν αὐτῶν καὶ τὴν τῶν ἄλλων ὠφέλειαν πανταχοῦ ποιεῖ.

Ἐὰν δὲ χρεία γένηται, καὶ τοῖς ἐθνικοῖς ἀνάγνωτε·
ἵνα κἂν οὕτως ἐπιγνῶσιν, ὅτι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς οὐ μόνον ἐστὶ Θεὸς καὶ τοῦ Θεοῦ Υἱός·
ἀλλ' ὅτι καὶ οἱ τούτῳ γνησίως λατρεύοντες, καὶ πιστεύοντες εἰς αὐτὸν εὐσεβῶς, τοὺς δαίμονας, οὓς αὐτοὶ οἱ Ἕλληνες νομίζουσιν εἶναι θεοὺς, τούτους οἱ Χριστιανοὶ ἐλέγχουσιν, οὐ μόνον μὴ εἶναι θεοὺς, ἀλλὰ καὶ πατοῦσι καὶ διώκουσιν, ὡς πλάνους καὶ φθορέας τῶν ἀνθρώπων τυγχάνοντας, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Ἀμήν.

 

---

^{Πηγή: Μετάφρασις: Παυσανίου Κουτλεμάνη
Πατερικαί Ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς»
Θεσσαλονίκη 1976}

1. Ὁ Ἀντώνιος ὡς πρὸς τὴν καταγωγὴν ἦτο Αἰγύπτιος. Οἱ γονεῖς του ἦσαν ἀρχοντικῆς καταγωγῆς καὶ κάτοχοι ἀρκετῆς περιουσίας. Καὶ ἐφ᾽ ὅσον σὰν Χριστιανοὶ αὐτοί, χριστιανικῶς ἀνετρέφετο καὶ αὐτός. Καὶ ἐνόσω μὲν το ἀκόμη νήπιον ἐμεγάλωνε κοντὰ εἰς τοὺς γονεῖς του, καὶ πέραν ἀπὸ αὐτοὺς καὶ τὸ σπίτι τίποτε ἄλλο δὲν ἐγνώριζεν. Ὅταν ὅμως ἐμεγάλωσε καὶ ἔγινε νέος καὶ ἐψήλωσεν εἰς τὸ ἀνάστημα, γράμματα μὲν δὲν ἐπεθύμησε νὰ μάθῃ, διότι ἤθελε ν᾿ ἀποφύγη τὴν συναναστροφὴν μὲ τὰ ἄλλα παιδιά, ὅλος δὲ ὁ πόθος του το, συμφώνως μὲ ἐκεῖνο ποὺ ἐγράφη διὰ τὸν Ἰακώβ, νὰ παραμείνη εἰς τὸ σπίτι του ἀγύμναστος. Ἐπήγαινεν ὅμως μαζὶ μὲ τοὺς γονεῖς του εἰς τὴν ἐκκλησίαν καί, ἐνῷ ἦτο παιδὶ δὲν ἐβαρύνετο νὰ πηγαίνη εἰς τὴν ἐκκλησίαν, οὔτε καθὼς ἐμεγάλωνεν εἰς τὴν ἡλικίαν τὴν περιεφρόνει. Ἀντιθέτως καὶ εἰς τοὺς γονεῖς ὑπήκουε καὶ εἰς τὰ ἀναγνώσματα ἐπρόσεχε καὶ τὴν ὠφέλειαν ποὺ προήρχετο ἀπὸ αὐτὰ τὴν ἐφύλασσε µέσα του, οὔτε δὲ πάλιν ὡς παιδὶ μὲ ἱκανὴν περιουσίαν ἠνώχλει τοὺς γονεῖς του διὰ νὰ τοῦ παρέχουν φαγητὰ διαφόρων εἰδῶν καὶ πλούσια, οὔτε τὰς εὐχαριστήσεις ποὺ προήρχοντο ἀπὸ αὐτὰ ἐπεδίωκεν, ἀλλ᾽ ἠρκεῖτο μόνον εἰς ὅσα φαγητὰ εὕρισκε καὶ τίποτε περισσότερον δὲν ἐζήτει.

2. Μετὰ τὸν θάνατον τῶν γονέων του ἔμεινε μόνος του μὲ μίαν πολὺ μικροτέραν ἀδελφήν του. Ἦτο τότε δέκα ὀκτώ ἕως εἴκοσι ἐτῶν περίπου καὶ ἐφρόντιζεν ὁ ἴδιος διὰ τὸ σπίτι καὶ τὴν ἀδελφήν του. Δὲν ἐπέρασαν ὅμως ἀκόμη ἕξι μῆνες ἀπὸ τὸν θάνατον τῶν γονέων του καὶ πηγαίνοντας κατὰ τὴν συνήθειάν του εἰς τὴν ἐκκλησίαν, συνεκέντρωσε τὸν νοῦν του, καὶ καθὼς ἐβάδιζεν ἐσκέπτετο, πῶς οἱ μὲν ἀπόστολοι ἐγκατέλειψαν τὰ πάντα καὶ ἠκολούθησαν τὸν Σωτῆρα, οἱ δὲ Χριστιανοὶ τῶν Πράξεων ἐπώλουν τὰ ὑπάρχοντά των καὶ τὰ ἔφερον καὶ τὰ ἄφηναν εἰς τὰ πόδια τῶν ἀποστόλων διὰ νὰ τὰ μοιράσουν ἐκεῖνοι εἰς τοὺς πτωχούς καὶ ποία καὶ πόση ἀμοιβὴ τοὺς ἀναμένει εἰς τοὺς οὐρανούς. Ἐνῷ λοιπὸν ἐσκέπτετο αὐτά, εἰσῆλθεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν καὶ συνέπεσε τὴν στιγμὴν ἐκείνην νὰ διαβάζεται τὸ εὐαγγέλιον· ἤκουσε τότε τὸν Κύριον νὰ λέγη εἰς τὸν πλούσιον· «Ἐὰν θέλης νὰ εἶσαι τέλειος πήγαινε καὶ πώλησε ὅλα τὰ ὑπάρχοντά σου καὶ τὰ μοίρασε εἰς τοὺς πτωχοὺς καὶ ἔλα ἀκολούθησέ µε καὶ θά ἔχης θησαυροὺς εἰς τοὺς οὐρανούς».
Ὁ δὲ Ἀντώνιος, σὰν νὰ εἶχεν ἀπὸ τὸν Θεὸν τὸ χάρισμα νά ἐνθυμῆται τοὺς ἁγίους καὶ σὰν νὰ ἀνεγνώσθη δι' αὐτὸν καὶ μόνον τὸ εὐαγγελικὸν ἀνάγνωσμα, ἐβγῆκεν ἀμέσως ἀπὸ τὴν ἐκκλησίαν, καὶ τὰ μὲν κτήματα ποὺ εἶχεν ἀπὸ τοὺς προγόνους του, (καλλιεργήσιμα χωράφια εὔφορα καὶ πολὺ καλά εἶχε περίπου τριακόσια), τὰ ἐχάρισεν εἰς τοὺς συγχωριανούς του, διά νὰ μὴ ἐνοχλήσουν εἰς τίποτε οὔτε αὐτὸν οὔτε τὴν ἀδελφήν του· τὰ ἄλλα δὲ ὅσα κινητά εἶχαν τὰ ἐπώλησεν ὅλα, καὶ ἀφοῦ συνεκέντρωσε χρήματα ἀρκετά, τὰ ἔδωκεν εἰς τοὺς πτωχούς. Ἐκράτησε μόνον ὀλίγα διὰ τὴν ἀδελφήν του.

3. Ὅταν δὲ εἰσῆλθε καὶ πάλιν εἰς τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἤκουσεν εἰς τὸ εὐαγγελικὸν ἀνάγνωσμα νὰ λέγῃ ὁ Κύριος «Μὴ μεριμνήσετε διὰ τὴν αὔριον», δὲν ἄντεξε νὰ περιμένῃ ἀκόμη, καὶ ἀφοῦ ἐξῆλθεν, ἐμοίρασε καὶ ἐκεῖνα εἰς τοὺς πτωχούς. Τὴν δὲ ἀδελφήν του τὴν ἐνεπιστεύθη εἰς γνωστὰς καὶ ἐμπίστους παρθένους, καὶ ἀφοῦ τὴν παρέδωκεν εἰς τὸ παρθεναγωγεῖον διὰ νὰ ἀνατρέφεται, ἤρχισεν ὁ ἴδιος νὰ ἀσκητεύῃ εἰς τὸ ἑξῆς πλησίον τῆς οἰκίας του, αὐτοσυγκεντρωνόμενος καὶ ζῶν μὲ καρτερικὴν ὑπομονήν. Καὶ τοῦτο διότι τότε δὲν ὑπῆρχον ἀκόμη εἰς τὴν Αἴγυπτον μόνιμα μοναστήρια καὶ κανεὶς μοναχὸς δὲν ἐγνώριζεν ἀκόμη τὴν μακρινὴν ἔρημον. Ἀλλ´ ὁ καθένας ποὺ ἤθελε νὰ αὐτοσυγκεντρωθῆ, ἠσκήτευε μόνος του ὄχι πολὺ μακρυὰ ἀπὸ τὸ χωρίον του. Τὴν ἐποχὴν λοιπὸν ἐκείνην εἰς τὸ γειτονικὸν χωρίον ἦτο ἕνας γέρων, ὁ ὁποῖος ἠσκήτευεν ἀπὸ τὴν νεανικήν του ἡλικίαν. Ὅταν τὸν εἶδεν ὁ Ἀντώνιος ἤναψε µέσα του ἱερὸς ζῆλος. Καὶ εἰς τὴν ἀρχὴν λοιπὸν ἔμενε καὶ αὐτὸς εἰς πλησίον τοῦ χωρίου του τόπους . Καὶ ἀπὸ ἐκεῖ, ὅταν ἤκουεν ὅτι κάπου ὑπῆρχε κάποιος σπουδαῖος ἀσκητής, ἐπήγαινε καὶ τὸν ἀνεζήτει, ὅπως ἡ σοφὴ μέλισσα. Καὶ δὲν ἐπέστρεφεν εἰς τὸν τόπον του, ἐὰν πρῶτον δὲν τὸν ἔβλεπε, καὶ ἀφοῦ ἀπεκόμιζεν ἀπὸ αὐτὸν κάποιο πνευματικὸν ἐφόδιον, χρήσιμον εἰς τὸν δρόμον τῆς ἀρετῆς, ἐπανήρχετο εἰς τὸν τόπον του. Ἐνῷ λοιπὸν διήρχετο τὰς πρώτας ἡμέρας τῆς ἀσκήσεώς του ἐκεῖ, ἐσυλλογίζετο καλῶς πῶς νὰ μὴ ἀσχολῆται πλέον μὲ τὰ οἰκογενειακὰ θέματα, οὔτε νὰ θυμᾶται τοὺς συγγενεῖς του, ἀλλὰ πῶς νὰ συγκεντρώση ὅλον του τὸν πόθον καὶ ὅλον του τὸν ζῆλον εἰς τὴν ἔντασιν τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς. Εἰργάζετο λοιπὸν χειρωνακτικῶς, διότι ἤκουσεν· Αὐτὸς ποὺ δὲν ἐργάζεται οὔτε καὶ νὰ τρώγη. Καὶ ἕνα μέρος τῶν ἀγαθῶν τῆς ἐργασίας του διέθετε διὰ τὴν διατροφήν του, τὸ δὲ ὑπόλοιπον ἐμοίραζεν εἰς τοὺς πτωχούς. Προσηύχετο δὲ συνεχῶς, διότι εἶχε μάθει ὅτι κατ' ἰδίαν «πρέπει νὰ προσευχώμεθα ἀκαταπαύστως». Καὶ ἐπρόσεχε τόσον πολὺ εἰς τὴν ἀνάγνωσιν τῆς Γραφῆς, ὥστε τίποτα νὰ μὴ τοῦ ξεφεύγη ἀπὸ ὅσα ἀνεγιγνώσκοντο, ἀλλὰ νὰ τὰ συγκρατῇ ὅλα καὶ νὰ χρησιμοποιῇ εἰς τὸ ἑξῆς τὴν μνήμην του ἀντὶ βιβλίων.

4. Ἔτσι λοιπὸν γυμνάζων ὁ Ἀντώνιος τὸν ἑαυτόν του, ἦτο ἀγαπητὸς ἀπὸ ὅλους. Ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ἔκαμνεν εἰλικρινῆ ὑπακοὴν εἰς τοὺς σοβαροὺς ἀσκητάς, τοὺς ὁποίους ἐπεσκέπτετο καὶ ἐφήρμοζεν εἰς τὸν ἑαυτόν του τὰ πλεονεκτήματα τοῦ ζήλου καὶ τῆς ἀσκήσεως τοῦ καθενός. Δηλαδή, ἄλλου μὲν ἀσκητοῦ ἔβλεπε τὸν χαριτωμένον χαρακτῆρα, ἄλλου δὲ τὴν κλίσιν δι ἐκτενεῖς προσευχάς. Ἄλλου ἔβλεπε τὴν πραότητα καὶ ἄλλου τὴν φιλανθρωπίαν. Ἔδιδε προσοχήν τόσον εἰς ἐκεῖνον ποὺ ἔκαμνεν ἀγρυπνίας, ὅσον καὶ εἰς ἐκεῖνον ποὺ ἠγάπα τὴν μάθησιν καὶ τὰ γράμματα. Ἐπίσης ἄλλον μὲν ἐθαύμαζε διὰ τὴν ὑπομονήν, ἄλλον δὲ διὰ τὰς νηστείας καὶ τὴν σκληραγωγίαν. Καὶ τοῦ μὲν ἑνὸς ἔβλεπε προσεκτικά τὴν πραότητα, ἄλλου δὲ τὴν μακροθυμίαν. Τέλος ὅλων μαζὶ τῶν μοναχῶν ὑπεγράμμιζε τὴν εὐσέβειαν πρὸς τὸν Χριστὸν καὶ τὴν μεταξύ των ἀγάπην. Καὶ ἔτσι ἐπέστρεφε γεμᾶτος ἀπὸ ἐντυπώσεις εἰς τὸν ἰδικόν του τόπον, ὅπου ἦτο τὸ ἀσκητήριόν του, καὶ ἐν συνεχείᾳ ἀνεπόλει αὐτὰ εἰς τὴν σκέψιν του καὶ ἐφρόντιζε νὰ τὰ ἐφαρμόζῃ ὅλα εἰς τὸν ἑαυτόν του. Καὶ πράγματι, πρὸς τοὺς συνομηλίκους του μοναχοὺς δὲν ἡμιλλᾶτο εἰς τίποτε ἄλλο, παρὰ μόνον εἰς τὸ πῶς νὰ μὴ φαίνεται ὑποδεέστερος ἐκείνων εἰς τὰς ἀρετάς. Καὶ τὸ ἔκαμνεν αὐτὸ ἔτσι, ὥστε νὰ μὴ λυπῆ κανένα ἐξ αὐτῶν, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνοι νὰ χαίρουν µαζί του διὰ τὴν προσπάθειάν του αὐτήν. Ὅλοι λοιπὸν οἱ συγχωριανοί του καὶ οἱ ἐρασταὶ τοῦ καλοῦ μὲ τοὺς ὁποίους συνανεστρέφετο, ὅταν τὸν ἔβλεπαν νὰ ζῆ κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπον, τὸν ὠνόμαζαν φίλον τοῦ Θεοῦ, καὶ ἄλλοι μὲν τὸν ἐχαιρετοῦσαν σὰν παιδί των, ἄλλοι δὲ σὰν ἀδελφόν των.

5. Ἀλλ᾽ ὁ μισόκαλος καὶ φθονερὸς διάβολος δὲν ὑπέφερε νὰ βλέπη εἰς τὸν νέον αὐτὸν τόσον καλὸν φρόνημα. Ἀλλ´ ὅ,τι εἶχεν εἰς τὸ σχέδιόν του νὰ κάµῃ γενικῶς, ἐπιχειρεῖ εἰδικῶς νὰ τὸ ἐφαρμόσῃ καὶ ἐναντίον αὐτοῦ. Εἰς τὴν ἀρχὴν λοιπὸν τὸν ἐπείραζε διὰ νὰ τὸν γκρεμίσῃ ἀπὸ τὴν ἀσκητικὴν ζωήν, ψιθυρίζοντας εἰς αὐτὸν τὴν ἀνάμνησιν τῶν κτημάτων του, τὴν φροντίδα ὑπὲρ τῆς ἀδελφῆς του, τὴν ἀγάπην τῶν συγγενῶν, τὴν ἀγάπην τῶν χρημάτων, τὴν φιλοδοξίαν, τὴν ποικίλην ἡδονὴν τῶν φαγητῶν καὶ τὰς ἄλλας ἀνέσεις τῆς ζωῆς· τέλος δὲ τὰς δυσκολίας ποὺ παρουσιάζει ἡ ἀρετὴ καὶ ὅτι ἀπαιτεῖται μεγάλος μόχθος διὰ τὴν ἀπόκτησιν αὐτῆς. Ἀκόμη τοῦ προέβαλλε τὴν ἀδυναμίαν τοῦ σώματος καὶ ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μακρά καὶ γενικῶς προεκάλει πολὺν συσκότισιν λογισμῶν εἰς τὴν σκέψιν του, μὲ τὴν πρόθεσιν νὰ τὸν ἀποσπάσῃ ἀπὸ τὴν ὀρθὴν προαίρεσιν.
Ὅταν ὅμως ὁ ἐχθρὸς εἶδε τὸν ἑαυτόν του ἀνίσχυρον πρὸ τοῦ ζήλου τοῦ Ἀντωνίου καὶ μᾶλλον νὰ νικᾶται ἀπὸ τὴν σταθερότητα ἐκείνου, καὶ ν᾿ ἀνατρέπωνται τὰ σχέδιά του μὲ τὴν μεγάλην πίστιν, καὶ νὰ συντρίβωνται μὲ τὰς συνεχεῖς προσευχὰς τοῦ Ἀντωνίου, τότε λοιπόν, ἔχων πεποίθησιν εἰς τὰ ὅπλα ποὺ «εὑρίσκονται κάτω ἀπὸ τὸν ὀμφαλὸν τῆς κοιλίας»· καὶ καυχώμενος δι᾽ αὐτὰ (διότι αὐτὰ εἶναι αἱ πρῶται παγίδες ποὺ στήνει ἐναντίον τῶν νέων ἀσκητῶν), πλησιάζει ἐχθρικῶς κατὰ τοῦ νέου. Καὶ κατὰ τὴν νύκτα μὲν τοῦ ἐδημιούργει θόρυβον, κατὰ τὴν ἡμέρα δὲ ἠνώχλει αὐτὸν ἔτσι, ὥστε καὶ ἐκεῖνοι ποὺ τὸν ἔβλεπαν νὰ ἀντιλαμβάνωνται τὴν πάλην ποὺ ἐγίνετο μεταξὺ τῶν δύο. Διότι ὁ μὲν διάβολος τοῦ ὑπέβαλλεν αἰσχροὺς λογισμούς, ὁ δὲ Ἀντώνιος μὲ τὰς προσευχὰς τοὺς ἀπέκρουε. Καὶ ὁ μὲν τὸν προέτρεπε γαργαλιστικῶς, ὁ δὲ κατακόκκινος ἐκ τῆς ἐντροπῆς, μὲ τὴν πίστιν, τὰς προσευχὰς καὶ τὰς νηστείας ἠσφάλιζε καλῶς τὸ σῶμα του. Καὶ ὁ μὲν διάβολος δὲν τὸ εἶχε τίποτε ὁ ἄθλιος νὰ ἐμφανίζεται τὴν νύκτα ὡς γυναῖκα καὶ νὰ μιμῆται ὅλα τὰ γυναικεῖα φερσίματα, μόνον καὶ μόνον διὰ νὰ γελάση τὸν Ἀντώνιον. Ἐκεῖνος ὅμως, σκεπτόμενος τὸν Χριστὸν καὶ τὴν εὐγενικήν του ἰδιότητα ὡς χριστιανοῦ, τὴν ὁποίαν ὤφειλεν εἰς Αὐτόν, σκεπτόμενος ἀκόμη ὅτι ἡ ψυχὴ εἶναι ἄϋλος, ἔσβηνε τὸ ἀναμμένον κάρβουνον τῆς διαβολικῆς ἀπάτης. Ἄλλοτε πάλιν, ὁ μὲν ἐχθρὸς τοῦ ἐψιθύριζε μυστικῶς τὴν γλυκύτητα τῆς ἡδονῆς, αὐτὸς δέ, προσποιούμενος τὸν ὠργισμένον καὶ λυπημένον, ἔφερεν εἰς τὸν νοῦν του τὴν ἀπειλὴν τοῦ πυρὸς καὶ τὴν δυστυχίαν ποὺ προκαλεῖ ὁ σκώληξ, καὶ ἀντιτάσσοντας αὐτὰ διεξήρχετο τὸν πειρασμὸν τελείως ἀβλαβής. Ὅλα δὲ αὐτὰ ἐγίνοντο διὰ νὰ ἐξευτελίζεται ὁ ἐχθρός. Διότι ἐκεῖνος ποὺ ἐπίστευσεν ὅτι θὰ γίνη ἴσος μὲ τὸν Θεόν, τώρα ἐπαίζετο ἀπὸ ἕνα νεανίσκον. Καὶ ἐκεῖνος ποὺ ἐκαυχᾶτο ὅτι ἐξουσιάζει τοὺς ἀνθρώπους, κατενικᾶτο ἀπὸ ἄνθρωπον ποὺ ἔφερε σῶμα, διότι τὸν ἐνίσχυεν ὁ Κύριος, ὁ ὁποῖος ἐφόρεσε σάρκα πρὸς χάριν μας καὶ κατήγαγε μὲ τὸ σῶμα του τὴν ἀποφασιστικὴν κατὰ τοῦ διαβόλου νίκην, ὥστε ὁ κάθε ἄνθρωπος ποὺ ἀγωνίζεται πραγματικῶς νὰ λέγῃ: «Ὄχι ἐγώ, ἀλλ᾽ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ποὺ εἶναι μαζί µου».

6. Τέλος λοιπόν, ἐπειδὴ ὁ δράκων (διάβολος) δὲν κατώρθωσε νὰ νικήσῃ τὸν Ἀντώνιον οὔτε καὶ μὲ τὸν τρόπον αὐτόν, ἀλλὰ καὶ ἔβλεπε νὰ ἀποβάλλεται ἀπὸ τὴν καρδίαν του, τρίζοντας τὰ δόντια του σὰν τρελλός, ὅπως ἔχει γραφῆ, τέτοιος ποὺ εἶναι εἰς τὸν νοῦν, τέτοιος κατόπιν, μαῦρο ἀραπάκι, ἐμφανίζεται εἰς τὴν φαντασίαν αὐτοῦ. Καὶ ὡς κόλαξ, δὲν ἐπετίθετο πλέον μὲ λογισμούς, διότι ἀπεμακρύνθη ὁ πονηρός, ἀλλ᾽ ἐχρησιμοποίει εἰς τὸ ἑξῆς ἀνθρωπίνην λαλιὰν καὶ ἔλεγε· Πολλοὺς βεβαίως ἠπάτησα καὶ πάρα πολλοὺς ἐνίκησα, ἀλλὰ τώρα, ὅπως εἰς τοὺς περισσοτέρους ἔτσι καὶ ἐναντίον σου ἐπετέθην καὶ κατὰ τῆς ἀσκήσεώς σου, ἀλλὰ ἐνικήθην. Ὅταν, ἐν συνεχείᾳ, τὸν ἠρώτησεν ὁ Ἀντώνιος: Ποῖος εἶσαι σὺ ποὺ εἶσαι δίπλα µου καὶ λέγεις αὐτὰ τὰ λόγια; Ἀμέσως ἐκεῖνος ἔβγαλεν ἀπαισίας φωνάς· Ἐγὼ εἶμαι ὁ φίλος τῆς πορνείας, ἐγὼ ἀνέλαβα τὸ ἔργον νὰ στήνω παγίδας πορνείας καὶ νὰ προκαλῶ γαργαλισμοὺς εἰς τοὺς νέους, καὶ πνεῦμα πορνείας μὲ ἔχουν ὀνομάσει. Πόσους ἀνθρώπους ποὺ ἤθελαν νὰ ζήσουν μὲ ἐγκράτειαν τοὺς ἠπάτησα; Πόσους ποὺ ἐφύλασσον ἐγκράτειαν τοὺς ἔπεισα μὲ γαργαλιστικὰς προτροπὰς νὰ ἁμαρτήσουν; Ἐγὼ εἶμαι ἐκεῖνος, ἐξ αἰτίας τοῦ ὁποίου καὶ ὁ προφήτης κατηγορεῖ τοὺς Ἰσραηλίτας ποὺ ἔπεσαν καὶ λέγει: «Πνεῦμα πορνείας σᾶς ἐπλάνησε», διότι ἐξ αἰτίας µου εἶχαν ὑποκύψει ἐκεῖνοι. Ἐγὼ εἶμαι ἐκεῖνος, ποὺ ὅσας φορὰς σὲ ἠνώχλησα, τόσας φορὰς καὶ ἐνικήθην ἀπὸ σέ. Ὁ δὲ Ἀντώνιος, ἀφοῦ ηὐχαρίστησε τὸν Κύριον καὶ ἐφέρετο μὲ παρρησίαν ἐναντίον του, λέγει εἰς αὐτόν: Εἶσαι λοιπὸν ἄξιος πάσης περιφρονήσεως· ἄλλωστε εἶσαι σκοτεινὸς εἰς τὸν νοῦν καὶ ἀνίσχυρος ὅσον ἕνα μικρὸ παιδί. Δὲν πρόκειται λοιπὸν ν᾿ ἀσχοληθῶ πλέον µαζί σου· «Διότι ὁ Κύριος εἶναι βοηθός µου καὶ ἐγὼ θὰ περιφρονήσω τοὺς ἐχθρούς µου» . Ὅταν ἤκουσεν αὐτὰ ὁ σκοτεινὸς ἐκεῖνος, ἔφυγεν ἀμέσως μὲ πνιγμένας φωνὰς ἀπὸ τὸν φόβον, καὶ δὲν ἐτόλμησεν οὔτε καὶ νὰ πλησιάσῃ τὸν ἄνδρα.

7. Αὐτὸς ὑπῆρξεν ὁ πρῶτος ἆθλος τοῦ Ἀντωνίου κατὰ τοῦ διαβόλου, ἢ μᾶλλον τὸ κατόρθωμα τοῦτο ἔγινε διὰ τοῦ Ἀντωνίου, ἀλλ᾽ ἦτο τοῦ Σωτῆρος, ὁ ὁποῖος «Κατεδίκασε τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί, διὰ νὰ ἐκπληρωθῇ ἡ ἀπαίτησις τοῦ νόμου εἰς ἡμᾶς, εἰς τοὺς ὁποίους ἡ ζωὴ δὲν εἶναι ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν τῆς σαρκός, ἀλλ᾽ ὑπὸ τὴν καθοδήγησιν τοῦ Πνεύματος». Ἀλλ´ οὔτε καὶ ὁ Ἀντώνιος ἐδείκνυεν ἀδράνειαν καὶ ἀμέλειαν ἔναντι τοῦ ἑαυτοῦ του, ἐπειδὴ ἐνίκησε τὸν διάβολον, οὔτε καὶ ὁ ἐχθρὸς ἔπαυσε νὰ τοῦ στήνη ἐνέδρας, ἐπειδὴ ἐνικήθη. Διότι περιεφέρετο καὶ πάλιν πέριξ αὐτοῦ ὥς λέων, προσπαθῶν νὰ εὕρῃ κάποιαν ἀφορμὴν ἐναντίον του. Ἀλλ´ ὁ Ἀντώνιος, ἐπειδὴ εἶχε μάθει ἀπὸ τὴν Γραφὴν ὅτι τὰ πονηρὰ σχέδια τοῦ διαβόλου εἶναι πολλά, ἔκαμνεν αὐστηρὰν ἄσκησιν, διότι ἐσκέπτετο ὅτι, ἐὰν ὁ διάβολος δὲν κατώρθωσε νὰ ἀπατήσῃ τὴν καρδίαν του μὲ κάποιαν ἡδονὴν τοῦ σώματος, πάντως θὰ προσπαθήση μὲ ἄλλην μέθοδον νὰ τοῦ στήση ἐνέδραν, καθ᾽ ὅσον ὁ δαίμων εἶναι φίλος τῆς ἁμαρτίας. Συνεχῶς καὶ περισσότερον λοιπὸν ἐσκληραγώγει καὶ ὑπεδούλωνε τὸ σῶμα, φοβούμενος μήπως, ἐνῷ εἰς ἄλλα ἐνίκησεν, εἰς ἄλλα παρασυρθῇ. Ἀποφασίζει λοιπὸν νὰ συνηθίση τὸν ἑαυτόν του εἰς σκληροτέρας ἀσκήσεις. Καὶ πολλοὶ μὲν ἐθαύμαζον, αὐτὸς δὲ εὐχαρίστως ὑπέμενε τὸν κόπον τῆς ἀσκήσεως, διότι ἡ ψυχική του προθυμία, ἐπειδὴ παρέμεινε σταθερὰ ἐπὶ πολὺν χρόνον, ἤδη ἐπαγίωνεν εἰς αὐτὸν καλὴν συνήθειαν, ὥστε καὶ μικρὰν ἀφορμὴν ἐὰν ἐλάμβανεν ἀπὸ τοὺς ἄλλους, νὰ δεικνύῃ μεγάλον ζῆλον εἰς αὐτό. Διότι ἠγρύπνει τόσον, ὥστε συχνὰ νὰ παραμένῃ ἄϋπνος καθ' ὅλην τὴν νύκτα. Καὶ αὐτὸ δὲν τὸ ἔκαμε μίαν φοράν, ἀλλὰ τὸ ἔκαμνε πολὺ συχνὰ καὶ προεκάλει τὸν θαυμασμόν. Ἔτρωγε μίαν φορὰν τὴν ἡμέραν, μετὰ τὴν δύσιν τοῦ ἡλίου. Ἐνίοτε δὲ ἔτρωγεν ἀνὰ δύο ἡμέρας, ἀλλά πολὺ συχνὰ ἀνὰ τέσσαρας ἡμέρας. Τὸ φαγητόν του δὲ ἦτο ψωμὶ καὶ ἅλας, καὶ τὸ ποτόν του μόνον νερό. Ὅσον διὰ κρέατα καὶ τὸ κρασὶ εἶναι περιττὸν καὶ νὰ ὁμιλήσωμεν, ἀφοῦ βεβαίως τοῦτο δὲν τὸ συναντοῦσε κανεὶς οὔτε καὶ εἰς τοὺς ἄλλους περιφήμους ἀσκητάς. Εἰς τὸν ὕπνον του ἐχρησιμοποίει ψάθαν, ἀλλ´ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐκοιμᾶτο ἐπάνω εἰς τὸ χῶμα. Ἔπαυσε δὲ νὰ ἀλείφεται μὲ λάδι, διότι ἔλεγεν ὅτι οἱ νέοι ἀσκηταί, κινούμενοι ἐκ ζήλου, πρέπει νὰ ἐπιδίδωνται περισσότερον εἰς τὴν ἄσκησιν καὶ νὰ μὴ ἐπιζητοῦν ἐκεῖνα ποὺ καθιστοῦν τὸ σῶμα νωθρόν, ἀλλὰ νὰ συνηθίζουν αὐτὸ εἰς τὴν σκληραγωγίαν͵ φέροντες εἰς τὸν νοῦν των τὸν λόγον τοῦ ἀποστόλου: «Ὅταν εἶμαι ἀδύνατος, τότε εἶμαι δυνατός». Διότι ἔλεγεν, ὅτι τὸ σθένος τῆς ψυχῆς τότε εἶναι ἰσχυρόν, ὅταν ἐξασθενοῦν αἱ ἡδοναὶ τοῦ σώματος. Ἀλλ´ εἶχε πράγματι ὁ Ἀντώνιος καὶ μίαν παράξενον νοοτροπίαν· δὲν συνήθιζε νὰ μετρᾶ τὸν δρόμον τῆς ἀρετῆς, οὔτε τὴν ἀναχώρησιν ποὺ ἐγίνετο πρὸς χάριν τῆς ἀρετῆς, μὲ τὴν παρέλευσιν τοῦ χρόνου, ἀλλὰ μὲ τὸν ζῆλον καὶ τὴν προαίρεσιν. Ὁ ἴδιος λόγου χάριν ἐλησμόνει τὸ παρελθὸν καὶ ἐκοπίαζε διὰ τὴν πνευματικὴν προκοπήν περισσότερον, λὲς καὶ ἔκαμνε καθημερινῶς ἔναρξιν τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς, ὑπενθυμίζων πάντοτε εἰς τὸν ἑαυτόν του τὸν λόγον τοῦ Παύλου: «Λησμονῶ μὲν τὰ ὅσα ἔγιναν εἰς τὸ παρελθόν, ποὺ τὰ ἔχω ἀφήσει ὀπίσω µου, τρέχω δὲ διαρκῶς πρὸς ἐκεῖνα ποὺ εἶναι μπροστά μου», καὶ ἀνέφερε τὸν λόγον τοῦ προφήτου Ἠλιοῦ, ὁ ὁποῖος ἔλεγε· «Ζῆ Κύριος, εἰς τὸν ὁποῖον παρουσιάσθην ἐγὼ σήμερον ἐνώπιόν του» . Ἔβλεπε δηλαδὴ κανεὶς τὸν προφήτην Ἠλίαν ὅτι, ἂν καὶ ἔλεγε «σήμερον», δὲν ἐλογάριαζε τὸ παρελθόν, ἀλλά, ὡσὰν νὰ ἔκαμνε πάντοτε ἔναρξιν, ἐφρόντιζε νὰ παρουσιάζῃ καθημερινῶς τὸν ἑαυτόν του τέτοιον, ὁποῖος ἔπρεπε νὰ φαίνεται εἰς τὸν Θεόν, ἤτοι καθαρὸς εἰς τὴν καρδίαν καὶ ἕτοιμος νὰ ὑπακούῃ εἰς τὸ θέλημα αὐτοῦ καὶ εἰς κανένα ἄλλον.
Ἔλεγε λοιπὸν µέσα του, ὅτι πρέπει ὁ ἀσκητὴς εἰς τὴν ζωὴν τοῦ μεγάλου Ἠλιοῦ, ὡς εἰς καθρέπτην, νὰ βλέπῃ πάντοτε καθαρὰ τὸν ἰδικόν του βίον.

8. Ἀφοῦ λοιπὸν ὁ Ἀντώνιος περιεφρούρησεν ἔτσι τὸν ἑαυτόν του, ἀνεχώρησε καὶ ἐπῆγεν εἰς τὰ μνήματα, τὰ ὁποῖα εὑρίσκοντο μακρὰν τοῦ χωρίου, καὶ ἀφοῦ παρήγγειλεν εἰς κάποιον γνωστόν του νὰ τοῦ φέρῃ ψωμὶ διὰ πολλὰς ἡμέρας, εἰσῆλθεν εἰς ἕνα μνῆμα. Τότε ὁ γνωστός του ἐκεῖνος τοῦ ἔκλεισε τὴν πόρταν ἐξωτερικῶς καὶ ἔμενε µέσα μόνος του. Ὁπότε λοιπόν, μὴ ὑποφέρων τὸ πρᾶγμα αὐτὸ ὁ ἐχθρός, ἀλλὰ καὶ φοβούμενος συγχρόνως μήπως ὀλίγον κατ᾽ ὀλίγον γεμίσῃ τὴν ἔρημον μὲ ἀσκητάς, παρουσιάσθη μίαν νύκτα μὲ πλῆθος δαιμόνων καὶ τὸν κατεπλήγωσε τόσον πολύ, ὥστε νὰ πέσῃ καταγῆς ἀναίσθητος ἀπὸ τὴν κάκωσιν. Μᾶς ἐτόνιζεν ἀργότερον ὁ Ἀντώνιος, ὅτι πράγματι ἦσαν τόσον ἰσχυροὶ οἱ πόνοι, ὥστε νὰ ἰσχυρίζεται, ὅτι τὰ κτυπήματα τῶν ἀνθρώπων δὲν ἠμποροῦν ποτὲ νὰ προξενήσουν τόσον ἀνυπόφορον πόνον. Ἀλλά, κατὰ θείαν πρόνοιαν,- διότι δὲν ἐγκαταλείπει ὁ Κύριος ἐκείνους ποὺ ἐλπίζουν εἰς αὐτὸν- τὴν ἑπομένην ἡμέραν ἔρχεται ὁ γνωστός του ἐκεῖνος καὶ τοῦ φέρει τὸ ψωμί. Ὅταν ἤνοιξε τὴν πόρταν καὶ τὸν εἶδε νὰ εἶναι ξαπλωμένος κάτω εἰς τὸ χῶμα σὰν νεκρός, ἀφοῦ τὸν ἐπῆρεν εἰς τὰ χέρια του, τὸν μετέφερεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ χωρίου καὶ τὸν ἄφησε καταγῆς. Πολλοὶ τότε συγγενεῖς καὶ συγχωριανοὶ τὸν παρεστάθησαν, ὡς νὰ ἦτο ὁ Ἀντώνιος νεκρός. Κατὰ τὰ μεσάνυχτα ὅμως συνῆλθεν ὁ Ἀντώνιος καὶ ἐσηκώθη. Ὅταν δὲ εἶδεν ὅλους νὰ κοιμοῦνται καὶ μόνον ὁ γνωστός του νὰ ἀγρυπνῆ, τοῦ ἔκαμε νόημα νὰ ἔλθη πλησίον του καὶ τὸν παρεκάλεσε νὰ τὸν σηκώση καὶ πάλιν εἰς τὰ χέρια του καὶ νὰ τὸν μεταφέρη εἰς τὰ μνήματα, χωρὶς νὰ ξυπνήσῃ κανένα.

9. Τὸν μετέφερε λοιπὸν ὁ ἄνδρας ἐκεῖνος, καί, ὡς συνήθως, ἀφοῦ τοῦ ἔκλεισε τὴν πόρταν, ἔμεινε καὶ πάλιν µέσα μόνος του. Νὰ στέκεται βεβαίως ὄρθιος δὲν ἠμποροῦσε λόγῳ τῶν πληγῶν τοῦ σώματός του, ἀλλὰ ξαπλωμένος καθὼς ἦτο, προσηύχετο. Ὅταν ἐτελείωσεν ἡ προσευχή, ἐφώναζε δυνατά: Ἐδῶ εἶμαι ἐγὼ ὁ Ἀντώνιος· δὲν ἀποφεύγω τὰς πληγὰς ποὺ μοῦ προξενεῖτε. Διότι, καὶ ἐὰν περισσοτέρας ἀκόμη μοῦ προξενήσετε, «τίποτε δὲν θὰ μὲ χωρίση ἀπὸ τὴν ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ». Ἀκολούθως δὲ ἔψαλλεν ἐπὶ πλέον· «Ἐὰν παραταχθῆ ἐναντίον µου ἐχθρικὴ στρατιά, δὲν θὰ φοβηθῇ ἡ καρδία μου». Αὐτὰ λοιπὸν ἐπίστευε καὶ ἔλεγεν ὁ ἀσκητής, καὶ ὁ μισόκαλος ἐχθρὸς ἐθαύμασε, διότι ἐτόλμησε νὰ ξαναέλθῃ εἰς τὰ μνήματα καὶ ὕστερα ἀπὸ τόσας πληγάς. Ἀφοῦ δὲ συνεκέντρωσε τὰ σκυλιά του (δαιμόνια) καὶ ἐξέσπασεν ἐνώπιόν των ἀπὸ τὸ κακόν του, ἔλεγε: Βλέπετε, ὅτι οὔτε μὲ λογισμοὺς πορνείας, οὔτε μὲ κτυπήματα ἀνεχαιτίσαμεν αὐτόν. Ἀντιθέτως γίνεται καὶ θρασὺς ἀπέναντί μας. Ἂς τὸν ἐπιτεθοῦμεν λοιπὸν μὲ ἄλλον τρόπον. Καὶ εἶναι εὔκολον εἰς τὸν διάβολον νὰ λαμβάνη μορφὰς κακίας. Τότε λοιπόν, κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς νυκτὸς ἐκείνης, δημιουργοῦν τέτοιον κτύπον, ὥστε νὰ νομίζη κανείς, ὅτι ὅλος ἐκεῖνος ὁ τόπος ἐσείετο. Ἔδωκαν δὲ τὴν ἐντύπωσιν οἱ δαίμονες, ὅτι ἐτρύπησαν τοὺς τέσσαρας τοίχους τοῦ οἰκίσκου καὶ ἐφάνησαν νὰ εἰσέρχωνται ἀπὸ τὰς ὀπάς, ἀφοῦ πρῶτον μετεμορφώθησαν εἰς φανταστικὰ θηρία καὶ ἑρπετά. Ἐγέμισε τότε ἀμέσως ὅλος ὁ χῶρος ἀπὸ μορφὰς λεονταριῶν, ἀρκούδων, λεοπαρδάλεων, ταύρων καὶ φιδιῶν ἀσπίδων καὶ σκορπιῶν καὶ λύκων. Καὶ τὸ καθένα ἐξ αὐτῶν ἐνεργοῦσε κατὰ τὸν ἰδικόν του τρόπον. Τὸ λεοντάρι ἐβρυχᾶτο, θέλοντας νὰ πέση ἐπάνω του· ὁ ταῦρος ἐνόμιζες ὅτι τὸν κερατίζει· τὸ φίδι, ἐνῷ ἐσύρετο ἐπάνω εἰς τὸ χῶμα ἐναντίον του, δὲν ἐπλησίαζε κοντά του· ὁ λύκος, ἐνῷ ὡρμοῦσε, συνεκρατεῖτο· καὶ γενικῶς ὅλων μαζὶ τῶν θηρίων οἱ θόρυβοι ἦσαν φοβεροὶ καὶ ὁ θυμός των ἄγριος. Ὁ Ἀντώνιος δέ, καθ ὃν χρόνον ἐκακοποιεῖτο καὶ ἐδαγκώνετο ἀπὸ τὰ ζῶα, ἠσθάνετο μὲν ἰσχυρότερον σωματικὸν πόνον, ἀλλ᾽ ἀτρόμητος καὶ μὲ ἐντονωτέραν νηφαλιότητα, ἦτο µισοξαπλωμένος. Καὶ ἐβογγοῦσε μὲν λόγῳ τοῦ σωματικοῦ πόνου, μὲ νηφαλίαν ὅμως τὴν σκέψιν καὶ σὰν νὰ τοὺς εἰρωνεύετο ἔλεγεν: Ἐὰν εἴχατε δύναμιν πραγματικήν, ἔφθανε καὶ ἕνας μόνον ἀπὸ σᾶς νὰ ἔλθη. Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ σᾶς ἔχει ἀχρηστεύσει ὁ Κύριος, διὰ τοῦτο, ἂν καὶ προσπαθεῖτε νὰ μὲ φοβήσετε μὲ τὸ πλῆθος σας, ἐν τούτοις τὸ νὰ μιμῆσθε τὰς μορφὰς τῶν ἀλόγων θηρίων εἶναι γνώρισμα τῆς ἀδυναμίας. Παίρνοντας δὲ καὶ πάλιν θάρρος, ἐσυνέχισεν: Ἐὰν ἠμπορῆτε καὶ ἐὰν ἔχετε λάβει ἐξουσίαν ἐναντίον μου, μὴ ἀναβάλλετε, ἀλλ᾽ ἐπιτεθεῖτε. Ἐὰν ὅμως δὲν ἠμπορῆτε, τί ταράσσεσθε ἀδίκως; Διότι ἀσφάλεια καὶ τεῖχος ποὺ μᾶς προστατεύει εἶναι ἡ πίστις εἰς τὸν Κύριον. Ἀφοῦ λοιπὸν ἔκαμαν πολλὰς προσπαθείας, ἔτριζαν ἐναντίον του τὰ δόντια των, διότι μᾶλλον ἐνέπαιζαν τὸν ἑαυτόν των παρὰ ἐκεῖνον.

10. Ἀλλ´ ὁ Κύριος οὔτε εἰς τὴν δοκιμασίαν αὐτὴν ἐλησμόνησε τὸ ἡρωικὸν κατόρθωμα τοῦ Ἀντωνίου, καὶ ἔσπευσεν εἰς βοήθειάν του. Ὅταν λοιπόν ὁ Ἀντώνιος ὕψωσε τὰ μάτια του πρὸς τὰ ἐπάνω, εἶδε τὴν στέγην νὰ φαίνεται ὅτι ἀνοίγει ὀλίγον κατ' ὀλίγον καὶ νὰ κατεβαίνῃ κάποια ἀκτῖνα φωτὸς μέχρις αὐτοῦ. Οἱ δαίμονες ξαφνικά ἔγιναν ἄφαντοι καὶ ὁ πόνος τοῦ σώματος ἐσταμάτησε πάραυτα, καὶ τὸ σπίτι ἦτο καὶ πάλιν ἀκέραιον. Ὁ δὲ Ἀντώνιος, ὅταν ἀντελήφθη τὴν θείαν βοήθειαν, ἐπῆρε βαθεῖαν ἀναπνοὴν καὶ ἀφοῦ ἀνεκουφίσθη ἀπὸ τούς πόνους, ἀπηύθυνε προσευχὴν πρὸς τὴν ὀπτασίαν ποὺ τοῦ παρουσιάσθη, καὶ εἶπε: Πού ἤσουν; Διατί δὲν ἐνεφανίσθης ἀπὸ τὴν ἀρχὴν διὰ νὰ μοῦ παύσης τὰ βασανιστήρια;  Ἠκούσθη τότε μία φωνὴ νὰ τοῦ λέγη: Ἀντώνιε, ἐδῶ ἤμουν. Ἀλλ’ ἐπερίμενα νὰ ἰδῶ τὸ κατόρθωμά σου. Ἀφοῦ λοιπὸν ἄντεξες μὲ ὑπομονὴν καὶ δὲν ἐνικήθης, θὰ σοῦ εἶμαι βοηθὸς καὶ θὰ συντελέσω εἰς τὸ νὰ γίνῃς ξακουστὸς παντοῦ. Ὅταν ἤκουσεν αὐτά, ἐσηκώθη καὶ προσηύχετο. Καὶ ἔλαβε τόσας δυνάμεις, ὥστε ν᾿ ἀντιλαμβάνεται ὁ ἴδιος, ὅτι ὁπωσδήποτε εἶχε μεγαλυτέραν δύναμιν εἰς τὸ σῶμα, ἀπὸ ἐκείνην ποὺ εἶχε προηγουμένως. Ἦτο δὲ τότε τριάντα πέντε περίπου ἐτῶν.

11. Τὴν ἄλλην ἡμέραν ποὺ ἐβγῆκεν ἀπὸ τὸ μνῆμα ἦτο ἀκόμη προθυμότερος εἰς τὴν εὐσέβειαν. Ἦλθε δὲ εἰς τὸν γέροντα ἐκεῖνον τὸν ἡλικιωμένον καὶ τὸν παρεκάλεσε νὰ τὸν δεχθῆ καὶ νὰ παραμείνη µαζί του εἰς τὴν ἔρημον. Ἐπειδὴ ὅμως ἐκεῖνος ἠρνήθη, τόσον διότι ἡ ἡλικία του ἦτο περασμένη, ὅσον καὶ διότι δὲν ὑπῆρχεν ἀκόμη τέτοια συνήθεια, χωρὶς νὰ χάσῃ καιρὸν ὁ Ἀντώνιος, ἀνεχώρησε διὰ τὸ ὄρος. Ἀλλὰ καὶ πάλιν ὁ ἐχθρός, βλέποντας τὸν ζῆλον του καὶ θέλοντας νὰ τὸν ἀνακόψη, ὑπέβαλεν εἰς τὴν φαντασίαν του νὰ ἰδῆ εἰς τὸν δρόμον ἕνα μεγάλον ἀσημένιον δίσκον. Ὁ Ἀντώνιος ὅμως, ἐπειδὴ ἀντελήφθη τὸ τέχνασμα τοῦ διαβόλου, ἐσταμάτησε, καί, βλέποντας τὸν δίσκον, ἤλεγχε τὸν διάβολον ποὺ ἦτο εἰς τὸν δίσκον, λέγοντας: Πῶς εὑρέθη εἰς τὴν ἔρημον ὁ δίσκος; Ὁ δρόμος αὐτὸς δὲν εἶναι πολυσύχναστος. Δὲν ὑπάρχει οὔτε ἕνα ἴχνος πού νὰ δεικνύῃ ὅτι ἐπέρασαν ἀπ᾿ ἐδῶ ποτὲ ἄνθρωποι. Διότι, ἐὰν ὁ δίσκος ἔπιπτε κάτω, δὲν θὰ διέφευγε τῆς προσοχῆς τῶν ἀνθρώπων, ἐπειδὴ εἶναι πολὺ μεγάλος. Ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος ποὺ τὸν ἔχασεν, ἐὰν ἐπέστρεφε καὶ τὸν ἀνεζήτει, θὰ τὸν εὕρισκε, διότι ὁ τόπος εἶναι ἔρημος. Ἄρα αὐτὸ εἶναι τέχνασμα τοῦ διαβόλου. Δὲν θ’ ἀνακόψης λοιπὸν μὲ τὸ πρᾶγμα αὐτὸ τὸν ζῆλον µου, διάβολε. Ἀλλ᾽ αὐτὸς ὁ δίσκος «μαζὶ μὲ σένα νὰ χαθῆτε». Καὶ ἐνῶ ἀκόμη ἔλεγε τὸν λόγον αὐτὸν ὁ Ἀντώνιος, ἐξηφανίσθη «ὡς καπνὸς πρὸ τοῦ πυρός».

12. Ἄλλοτε πάλιν, καθὼς ἔφευγε πρὸς τὸ βουνόν, εἶδεν ὄχι πλέον φανταστικόν, ἀλλὰ πραγματικὸν χρυσάφι, πεταμένον εἰς τοὺς δρόμους. Ἀλλ’ ἐὰν τὸ χρυσάφι αὐτὸ τὸ ἔρριψεν ὁ ἐχθρός, ἢ κάποια ἄλλη ἀνωτέρα δύναμις, ἡ ὁποία ἐγύμναζε τὸν ἀθλητὴν καὶ ἀπεδείκνυεν εἰς τὸν διάβολον, ὅτι ὁ Ἀντώνιος δὲν ἐνδιαφέρεται οὔτε καὶ διὰ τὰ πραγματικά χρήματα, τὸ πρᾶγμα αὐτό, οὔτε ὁ ἴδιος μᾶς τὸ εἶπε ποτέ, οὔτε ἡμεῖς τὸ ἐμάθαμεν ἀπὸ ἄλλην πηγήν. Πάντως αὐτὸ ποὺ ἔβλεπεν ἦτο πραγματικὸν χρυσάφι. Ὁ Ἀντώνιος βεβαίως ἐθαύμασε τὴν μεγάλην ποσότητα τοῦ χρυσοῦ, ἀλλὰ τὸν ἐπήδηξε σὰν νὰ ἦτο φωτιά. Ἔτσι προσπέρασε τὸ χρυσάφι καὶ δὲν ἐγύρισεν ὀπίσω τὸ κεφάλι του καθόλου. Ἀντιθέτως μάλιστα, ἔτρεχε τόσον γρήγορα εἰς τὸν δρόμον, ὥστε ὁ τόπος ἐκεῖνος νὰ ἐξαφανισθῇ τὸ συντομώτερον ἀπὸ τὰ μάτια του καὶ νὰ τὸν λησμονήση. Ἀφοῦ λοιπὸν ἐνισχύθη πολὺ περισσότερον τὸ φρόνημά του, ἔφυγε βιαστικὰ εἰς τὸ ὄρος. Ἐκεῖ πιὸ πέρα ἀπὸ τὸν ποταμόν, εὑρῆκεν ἕνα κατάλυμα ἔρημον καὶ γεμᾶτον ἀπὸ ἑρπετά, λόγῳ τοῦ ὅτι ἦτο ἐγκαταλελειμμένον ἐπὶ πολὺν χρόνον, καὶ ἐγκατεστάθη ἐκεῖ καὶ κατῴκησε µέσα εἰς αὐτό. Τὰ ἑρπετὰ λοιπόν αὐτὰ ἔφυγαν ἀμέσως ἀπὸ τὸ κατάλυμα, λὲς καὶ τὰ κατεδίωκε κανείς. Ὁ ἴδιος δέ, ἀφοῦ ἔφραξε τὴν εἴσοδον τῆς καλύβας καὶ ἀποθήκευσε ψωμὶ δι᾽ ἕνα ἑξάμηνον-- συνηθίζουν νὰ τὸ κάμνουν αὐτὸ οἱ κάτοικοι τῶν Θηβῶν τῆς Αἰγύπτου, καὶ ἐνίοτε τὰ ψωμιά διατηροῦνται χωρὶς νὰ χαλάσουν καὶ ὁλόκληρον ἔτος--, ἔχων µέσα καὶ νερό, ἔμενε μόνος του, ὡσὰν νὰ εἶχε βυθισθῆ εἰς τὰ τρίσβαθα τῆς καλύβας. Καὶ οὔτε αὐτὸς ἐξήρχετο πρὸς ἐπίσκεψιν, οὔτε ἔβλεπε κανένα ἀπ᾿ αὐτοὺς ποὺ τὸν ἐπεσκέπτοντο, Ἔτσι λοιπὸν αὐτὸς ἐξηκολούθησε νὰ ἀσκητεύῃ ἐπὶ πολὺν χρόνον, δεχόμενος δύο φορὰς τὸν χρόνον ψωμιὰ ἀπὸ τὴν στέγην τοῦ καταλύματος.

13. Ὅσοι δὲ ἀπὸ τοὺς γνωστούς του ἤρχοντο καὶ τὸν ἐπεσκέπτοντο, ἐπειδὴ δὲν τοὺς ἐπέτρεπε νὰ εἰσέλθουν εἰς τὸ κατάλυμα καὶ διέμενον πολλὲς φορὲς ἔξω ὁλοκλήρους ἡμέρας καὶ νύκτας, ἤκουον µέσα εἰς τὸ κατάλυμα ὡσὰν νὰ ἐπροκάλουν θορύβους πλήθη ἀνθρώπων, νὰ κτυποῦν, νὰ βγάζουν φωνὰς ἀπαισίας καὶ νὰ κραυγάζουν: Φύγε ἀπὸ τὰ μέρη μας. Τί σχέσιν ἔχεις σὺ μὲ τὴν ἔρημον; Δὲν ἀντέχεις νὰ ὑποφέρῃς τὴν κακίαν μας. Οἱ ἐπισκέπται λοιπὸν ἐνόμιζαν εἰς τὴν ἀρχὴν ὅτι ἦσαν κάποιοι ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι εἶχαν εἰσέλθει εἰς τὸ κατάλυμα μὲ μίαν σκάλαν καὶ ἐμάχοντο μεταξύ των. Ὅταν ὅμως παρέσκυψαν ἀπὸ μίαν ὀπὴν τῆς πόρτας καὶ δὲν ἔβλεπαν κανένα, τότε λοιπὸν ἐσκέφθησαν, ὅτι αὐτοὶ ποὺ κάμνουν τὸν θόρυβον εἶναι δαίμονες καὶ ἐφοβήθησαν καὶ ἐζήτουν τὴν βοήθειαν τοῦ Ἀντωνίου. Ὁ δὲ Ἀντώνιος ἔδιδε μεγαλυτέραν προσοχὴν εἰς τοὺς ἐπισκέπτας ποὺ ἦσαν ἔξω καὶ ὀλιγώτερον ἐννοιάζετο διὰ τοὺς δαίμονας. Καὶ ἀφοῦ ἐπλησίασε τὴν πόρταν, παρεκάλει τοὺς ἀνθρώπους νὰ φύγουν καὶ νὰ μὴ φοβοῦνται. Διότι, ἔλεγε, οἱ δαίμονες δημιουργοῦν φαντασίαν εἰς ἐκείνους ποὺ δειλιάζουν. Σεῖς λοιπὸν ἀσφαλίσατε τοὺς ἑαυτούς σας μὲ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ καὶ φεύγετε μὲ θάρρος, καὶ ἀφῆστε αὐτοὺς νὰ ἐμπαίζουν τὸν ἑαυτόν των. Καὶ ἐκεῖνοι μὲν ἔφευγον ἠσφαλισμένοι μὲ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ, αὐτὸς δὲ παρέμενε καὶ δὲν ὑφίστατο κανένα κακὸν ἀπὸ αὐτούς, ἀλλ᾽ οὔτε καὶ ἐκουράζετο νὰ ἀγωνίζεται. Διότι ἡ ἐνίσχυσις τῆς οὐρανίας ὀπτασίας ποὺ εἶδε καὶ ἡ ἀδυναμία τῶν ἐχθρῶν, μεγάλην ἀνακούφισιν εἰς τὰς κακουχίας τοῦ παρεῖχον, καὶ τοῦ ἔδιδαν μεγαλύτερον ζῆλον. Καὶ πράγματι, οἱ γνωστοί του ἔρριπταν πρὸς τὸ μέρος του φοβισμένα βλέμματα, νομίζοντας ὅτι θὰ τὸν εὕρισκαν νεκρόν, ἀλλ᾽ ἀντὶ τούτου ἤκουον αὐτὸν νὰ ψάλλη: «Ἂς ἐγερθῇ ὁ Θεὸς καὶ ἀμέσως οἱ ἐχθροί του θὰ διασκορπισθοῦν καὶ θὰ ἐξαφανισθοῦν ἀπὸ μπροστά του ὅσοι τὸν μισοῦν. Ὅπως ἐξαφανίζεται ὁ καπνός, ἔτσι θὰ ἐξαφανισθοῦν καὶ αὐτοί. Ὅπως λειώνει τὸ κερὶ ἀπὸ τὴν φωτιάν, ἔτσι θὰ καταστραφοῦν καὶ οἱ ἁμαρτωλοί, ὅταν εὑρεθοῦν ἀντιμέτωποι τοῦ Θεοῦ». Καὶ πάλιν: «Μὲ περιεκύκλωσαν ὅλοι οἱ ἐχθρικοὶ λαοὶ καὶ μὲ τὴν ἐπίκλησιν τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου τοὺς ἀπέκρουσα».

14. Εἴκοσι περίπου ἔτη διῆλθεν ἀσκητεύων κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπον, χωρὶς νὰ ἐπισκεφθῇ κανένα καὶ χωρὶς νὰ τὸν ἐπισκέπτεται κανεὶς τακτικά. Ὕστερα ὅμως ἀπὸ τὰ ἔτη αὐτά, ἐπειδὴ πολλοὶ ἤθελαν νὰ μιμηθοῦν μὲ ζῆλον τὴν ἀσκητικὴν ζωήν του καὶ ἦλθον καὶ ἄλλοι γνωστοί του καὶ ἤνοιξαν τὴν πόρταν διὰ τῆς βίας, ὁ Ἀντώνιος, λὲς καὶ ἦτο κρυμμένος εἰς κάποιον ἀπόρρητον μέρος, ἠναγκάσθη καὶ ἐβγῆκεν ἔξω, μεμυημένος εἰς τὰ θεῖα καὶ φέροντας µέσα του τὸν Θεόν. Τότε μόνον διὰ πρώτην φορὰν ἐξῆλθεν ἀπὸ τὸ κατάλυμά του καὶ ἐνεφανίσθη εἰς τοὺς ἐπισκέπτας του. Ἐκεῖνοι δὲ ὅταν τὸν εἶδαν ἐθαύμαζαν, διότι ἔβλεπαν ὅτι τὸ σῶμα του εὑρίσκεται εἰς τὴν ἰδίαν κατάστασιν· οὔτε δηλαδὴ εἶχε παχύνει σὰν ἀγύμναστον ποὺ ἦτο, οὔτε εἶχεν ἀδυνατίσει ἀπὸ τὰς νηστείας καὶ τὴν πάλην μὲ τὰ δαιμόνια. Ἦτο πράγματι τέτοιος ἀκριβῶς, ὅπως τὸν ἐγνώριζαν καὶ πρὶν ν᾿ ἀναχωρήσῃ διὰ τὴν ἄσκησιν. Ἐπίσης καὶ ὁ ψυχικός του κόσμος ἦτο καθαρός. Οὔτε δηλαδὴ ταπεινωμένος ἦτο ἀπὸ κάποιαν ἀνίαν, οὔτε ὁ νοῦς του διασκορπισμένος ἀπὸ κάποιαν ἡδονήν, οὔτε σκυθρωπὸς ἡ γελαστός. Οὔτε ἐπίσης ὅταν εἶδε τὸν λαὸν συνεκινήθη, οὔτε ηὐχαριστεῖτο ἐπειδὴ τόσοι πολλοὶ τὸν ἠσπάζοντο· ἀλλ᾽ ἦτο πάντοτε ὁ ἴδιος, διότι ἐκυβερνᾶτο ἀπὸ τὴν λογικήν του καὶ ἡ στάσις του ἦτο φυσική. Πολλοὺς λοιπὸν ἀπὸ τοὺς ἐπισκέπτας ποὺ ἔπασχον τὰ σώματά των, ὁ Κύριος τοὺς ἐθεράπευσε δι' αὐτοῦ. Ἄλλους πάλιν τοὺς ἀπήλλαξεν ἀπὸ τὰ δαιμόνια. Ἔδιδε πολλὴν χάριν εἰς τὸν Ἀντώνιον ὁ Κύριος, ὅταν ὡμίλει, καὶ ἔτσι, ἄλλους μὲν ποὺ ἦσαν λυπημένοι τοὺς ἐπαρηγόρει, ἄλλους δὲ ποὺ ἦσαν παρεξηγημένοι μεταξύ των τοὺς συνεφιλίωνε, καὶ εἰς τὸ τέλος τοῦ λόγου του ἐτόνιζεν εἰς ὅλους, τίποτε νὰ μὴ θέτουν εἰς τὸν κόσμον αὐτὸν πιὸ πάνω ἀπὸ τὴν ἀγάπην πρὸς τὸν Χριστόν. Καθώς δὲ τοὺς ὡμίλει καὶ τοὺς προέτρεπε νὰ σκέπτονται τὰ μέλλοντα ἀγαθά καὶ τὴν ἀγάπην ποὺ ἔδειξε πρὸς τὸν ἄνθρωπον ὁ Θεός· «Ὁ ὁποῖος δὲν ἐφείσθη τὸν ἰδικόν του Υἱόν, ἀλλὰ παρέδωκεν αὐτὸν εἰς τὸν θάνατον πρὸς χάριν ὅλων μας», ἔπεισε πολλούς νὰ ἐκλέξουν καὶ ν᾿ ἀκολουθήσουν τὴν μοναχικὴν ζωὴν καὶ ἔτσι ἱδρύθησαν ἀπὸ τότε μοναστήρια καὶ εἰς τὰ βουνά, καὶ ἡ ἔρημος μετεβλήθη εἰς πόλιν κατοικουμένην ἀπὸ μοναχούς, οἱ ὁποῖοι προσῆλθον ἑκουσίως καὶ ἐμιμήθησαν ἐπακριβῶς τὴν ἀγγελικὴν ζωήν.

15. Ὅταν κάποτε παρουσιάσθη ἀνάγκη νὰ περάσῃ ὁ Ἀντώνιος τὴν διώρυγα τοῦ Ἀρσενοΐτου ---διότι ἦτο ἀνάγκη νὰ ἐπισκεφθῇ τοὺς ἀδελφούς--, ἡ διῶρυξ ἦτο γεμάτη ἀπὸ κροκοδείλους. Καὶ μόνον ποὺ προσηυχήθη, εἰσῆλθον αὐτὸς καὶ ὅλοι ὅσοι ἦσαν µαζί του µέσα εἰς τὸ νερὸ καὶ ἐπέρασαν τὸν ποταμὸν σῶοι καὶ ἀβλαβεῖς. Ὅταν ἐπέστρεψε καὶ πάλιν εἰς τὸ μοναστήρι του, συνέχισε τὴν ἰδίαν σεμνὴν καὶ τῆς νεανικῆς ἡλικίας ἄσκησίν του. Καὶ μὲ τὰς συνεχεῖς του ὁμιλίας ηὔξανε μὲν τὸν ζῆλον ἐκείνων ποὺ σὰν ἤδη μοναχοί, παρεκίνει δὲ τοὺς περισσοτέρους ἐκ τῶν ἄλλων ποὺ παρευρίσκοντο ἐκεῖ, νὰ ἀγαπήσουν μὲ πάθος τὴν ἀσκητικὴν ζωήν. Λόγῳ δὲ τῆς γλυκύτητος τῆς ὁμιλίας του πολὺ συντόμως ἱδρύθησαν πολλὰ μοναστήρια, καὶ ὅλων αὐτῶν τῶν μοναστηρίων προΐστατο αὐτὸς ὡς πνευματικὸς πατήρ.

16. Μίαν λοιπὸν ἡμέραν, ὅταν εἶχε βγεῖ ἔξω καὶ τὸν ἐπλησίασαν ὅλοι οἱ μοναχοὶ καὶ ἐζήτουν ἐπιμόνως νὰ τοὺς ὁμιλήση, ἔλεγεν εἰς αὐτοὺς εἰς τὴν αἰγυπτιακὴν γλῶσσαν τὰ ἑξῆς: Αἱ ἅγιαι Γραφαὶ εἶναι μὲν ἀρκεταὶ πρὸς διδασκαλίαν, ἀλλὰ καλὸν εἶναι καὶ ἡμεῖς νὰ στηρίζωμεν ὁ ἕνας τὸν ἄλλον εἰς τὴν πίστιν καὶ νὰ καλλωπιζώμεθα μὲ συζητήσεις πνευματικάς. Καὶ σεῖς λοιπόν, σὰν πνευματικά µου τέκνα, ἀναφέρατε εἰς τὸν πνευματικόν σας πατέρα ὅ,τι ἀπορίας ἔχετε, ἐγὼ δὲ σὰν μεγαλύτερος εἰς τὴν ἡλικίαν θὰ σᾶς ὁμιλήσω ἀπὸ ὅσα γνωρίζω καὶ ἐκ τῆς πείρας ποὺ ἔχω. Ἂς ὑπάρχη λοιπὸν κοινή δι' ὅλους ἡ ἑξῆς μέριμνα, ὅτι δηλαδή, ἀφοῦ ἔχομεν ἀρχίσει νὰ ζοῦμε τὴν ἀσκητικὴν ζωήν, νὰ μὴ ἐπιστρέψωμεν καὶ πάλιν εἰς τὴν κοσμικήν, οὔτε νὰ κάμπτεται τὸ φρόνημά μας ἀπὸ τὰς κακουχίας, οὔτε νὰ λέγωμεν· ἐζήσαμεν ἀρκετὸν καιρὸν εἰς τὴν ἀσκητικὴν ζωήν. Ἀντιθέτως, νὰ αὐξήσωμεν ἀκόμη περισσότερον τὸν ζῆλον, σὰν νὰ ἀρχίζωμεν κάθε ἡμέραν διὰ πρώτην φοράν. Διότι ὅλη ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι πολὺ σύντομος, ὅταν συγκρίνεται μὲ τοὺς αἰῶνας τῆς µελλούσης ζωῆς, ὥστε καὶ ὁλόκληρος ἡ ζωή μας δὲν εἶναι τίποτε πρὸ τῆς αἰωνίου ζωῆς. Καὶ κάθε μὲν πρᾶγμα εἰς τὸν κόσμον ἀγοράζεται μὲ κάτι ποὺ ἔχει ἴσην ἀξίαν, καὶ τὸ ἴσον τὸ ἀνταλλάσσει κανεὶς μὲ ἴσον. Ἡ ὑπόσχεσις ὅμως τῆς αἰωνίου ζωῆς ἀγοράζεται μὲ πολὺ μικρὸν τίµηµα. Διότι ἔχει γραφῆ: «Ὅλαι αἱ ἡμέραι τῆς ζωῆς μας ἀνέρχονται περίπου εἰς ἑβδομήκοντα ἔτη, ἐὰν δὲ κανεὶς εἶναι ἰσχυρᾶς κράσεως ἀνέρχονται εἰς ὀγδοήκοντα. Τὰ περισσότερα ὅμως εἶναι κόπος καὶ πόνος». Ἐὰν δηλαδὴ παραμείνωμεν σταθεροὶ καθ' ὅλα τὰ ὀγδόντα ἢ ἑκατὸν ἔτη εἰς τὴν ἀσκητικὴν ζωήν, δὲν θὰ βασιλεύσωμεν μόνον ἑκατὸν ἔτη, ἀλλὰ ἀντὶ τῶν ἑκατὸν θὰ βασιλεύσωμεν εἰς τοὺς ἀπεράντους αἰῶνας. Καὶ ἐνῷ ἠγωνίσθημεν ἐδῶ εἰς τὴν γῆν, ἓν τούτοις ἡ κληρονομία μας δὲν εἶναι ἐδῶ εἰς τὴν γῆν, ἀλλὰ ἀπολαμβάνομεν τὰς ὑποσχέσεις εἰς τόν οὐρανόν. Ἐξ ἄλλου, ἐνῷ ἀφήνομεν εἰς τὴν γῆν σῶμα φθαρτόν, θὰ ἀπολαύσωμεν σῶμα ἄφθαρτον.

17. Ὥστε, τέκνα µου, ἂς μὴ χάνωμεν τὸ θάρρος μας, οὔτε νὰ νομίζωμεν ὅτι ἐμείναμεν εἰς τὴν ἄσκησιν μακρὸν χρονικὸν διάστημα, ἢ ὅτι κατωρθώσαμεν κάτι σπουδαῖον. «Διότι τὰ παθήματα τοῦ παρόντος καιροῦ δὲν ἔχουν καμμίαν ἀξίαν συγκρινόμενα πρὸς τὴν δόξαν ποὺ μέλλει νὰ ἀποκαλυφθῆ εἰς ἡμᾶς». Οὔτε νὰ βλέπωμεν τὸν κόσμον καὶ νὰ νομίζωμεν ὅτι ἔχομεν ἀπαρνηθῆ σπουδαῖα πράγματα. Διότι καὶ αὐτὴ ἡ γῆ ὁλόκληρος εἶναι πολὺ μικρή ἐν συγκρίσει μὲ τὸν οὐρανὸν ὁλόκληρον. Ὥστε καὶ ἂν συνέβαινε νὰ ἤμεθα κύριοι ὁλοκλήρου τῆς γῆς καὶ τὴν ἀπηρνούμεθα ὁλόκληρον, καθόλου πάλιν ἀντάξιον δὲν θὰ ἦτο καὶ αὐτό, συγκρινόμενον μὲ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Ὅπως παραδείγματος χάριν κάποιος περιφρονεῖ μίαν χαλκίνην δραχμὴν διὰ νὰ κερδίσῃ ἑκατὸν χρυσᾶς, ἔτσι καὶ αὐτὸς ποὺ εἶναι κύριος ὅλης τῆς γῆς καὶ ἀπαρνεῖται αὐτήν, μικρὸν πρᾶγμα ἀπαρνεῖται καὶ ἑκατονταπλάσια λαμβάνει. Ἐὰν δὲ καὶ ὁλόκληρος ἡ γῆ δὲν ἀξίζει τίποτε μπροστά εἰς τοὺς οὐρανούς, τότε ἐκεῖνος ποὺ ἀφήνει μερικὰ μόνον χωράφια εἶναι σὰν νὰ μὴ ἀφήνη τίποτε, καὶ εἴτε σπίτι εἴτε χρυσάφι ἀρκετὸν ἀπαρνεῖται, δὲν πρέπει νὰ καυχᾶται ἢ νὰ λυπῆται. Ἄλλωστε πρέπει νὰ σκεπτώμεθα ὅτι, καὶ ἐὰν δὲν τὰ ἀπαρνηθοῦμεν πρὸς χάριν τῆς ἀρετῆς, ὁπωσδήποτε ἀργότερα, ὅταν ἀποθάνωμεν, τὰ ἀφήνομεν ὄχι σπανίως καὶ εἰς ἀνθρώπους ἀκόμη ποὺ δὲν θὰ ἠθέλαμεν νὰ τὰ ἀφήσωμεν, ὅπως ἀναφέρει καὶ ὁ Ἐκκλησιαστής. Διατί λοιπὸν νὰ μὴ τὰ ἀπαρνηθοῦμεν πρὸς χάριν τῆς ἀρετῆς, ὥστε νὰ κληρονομήσωμεν καὶ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν; Διὰ τοῦτο κανείς μας ἂς μὴ ἐκδηλώνη ἐπιθυμίαν νὰ ἀποκτᾷ ὑλικὰ ἀγαθά. Διότι τί κέρδος ἔχομεν, νὰ ἀποκτοῦμεν πράγματα, τὰ ὁποῖα δὲν ἠμποροῦμεν νὰ πάρωμεν µαζί μας; Διατί νὰ μὴ καταβάλλωμεν μεγαλυτέραν προσπάθειαν νὰ ἀποκτοῦμεν ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἠμποροῦμεν νὰ πάρωμεν µαζί μας, ἤτοι τὴν φρόνησιν, τὴν δικαιοσύνην, τὴν ἐγκράτειαν, τὴν ἀνδρείαν, τὴν σύνεσιν, τὴν ἀγάπην, τὴν ἐλεημοσύνην, τὴν πίστιν εἰς τὸν Χριστόν, τὴν πραότητα, τὴν φιλοξενίαν; Ἐὰν κατορθώσωμεν νὰ ἀποκτήσωμεν τὰς ἀρετὰς αὐτάς, θὰ συναντήσωμεν αὐτὰς εἰς τὴν ἄλλην ζωήν, ὅπου θὰ ἔχουν προηγηθῆ, διὰ νὰ μᾶς ἑτοιμάσουν φιλοξενίαν εἰς τὴν χώραν τῶν πράων.

18. Ὥστε καὶ μὲ τέτοιες σκέψεις ἂς πείθωμεν ὁ καθένας τὸν ἑαυτόν του νὰ μὴ δεικνύῃ ἀμέλειαν, προπαντὸς δὲ ἐὰν σκεφθῆ, ὅτι εἶναι δοῦλος τοῦ Κυρίου καὶ ἔχει καθῆκον νὰ ὑπηρετῇ τὸν Δεσπότην. Διότι, ὅπως ὁ δοῦλος δὲν θὰ ἐτολμοῦσε ποτὲ νὰ εἴπῃ εἰς τὸν κύριόν του· Εἰργάσθην χθές, σήμερον δὲν ἐργάζομαι, οὔτε θὰ παύση νὰ ἐργάζεται, ἐπειδὴ ὑπολογίζει τὸν χρόνον, τὸν ὁποῖον διῆλθεν ἐργαζόμενος, ἀλλά καθημερινῶς, ὅπως ἐγράφη καὶ εἰς τὸ εὐαγγέλιον, δεικνύει "τὴν ἰδίαν προθυμίαν διὰ ν᾿ ἀρέσῃ εἰς τὸν κύριόν του καὶ νὰ μὴ διακινδυνεύσῃ τὴν ζωήν του" ἔτσι καὶ ἡμεῖς, ἂς ἐκτελοῦμεν καθημερινῶς μὲ ἐπιμονὴν τὴν ἄσκησιν, ἔχοντες ὑπ᾿ ὄψιν ὅτι, ἐὰν καὶ μίαν ἡμέραν δείξωμεν ἀμέλειαν, ὁ Θεὸς δὲν θὰ μᾶς συγχωρήση, ἐπειδὴ εἴχαμεν καλὸν παρελθόν, ἀλλά θ' ἀγανακτήσῃ ἐναντίον μας διὰ τὴν ἀμέλειαν ποὺ ἐδείξαμεν. Τὸ ἴδιον πρᾶγμα λέγει καὶ ὁ Ἰεζεκιήλ. Ἔτσι καὶ ὁ Ἰούδας διὰ μίαν νύκτα ἔχασε καὶ τὸν κόπον τοῦ παρελθόντος.

19. Ἂς ἀφοσιωθοῦμεν λοιπὸν εἰς τὴν ἀσκητικὴν ζωὴν καὶ ἂς μὴ δεικνύωμεν ἀδιαφορίαν, διότι εἰς τὸν πνευματικὸν αὐτὸν ἀγῶνα ἔχομεν καὶ τὸν Κύριον βοηθόν, καθὼς ἔχει γραφῆ: «Εἰς τὸν καθένα ποὺ προτιμᾶ τὸ ἀγαθὸν ὁ Θεὸς τὸν βοηθεῖ διὰ τὸ καλόν». Διὰ νὰ μὴ περιπίπτωμεν δὲ εἰς ἀδράνειαν, καλὸν εἶναι νὰ μελετῶμεν τὸν λόγον τοῦ ἀποστόλου, ὁ ὁποῖος λέγει: «Καθημερινῶς ἀποθνήσκω». Ἐὰν δηλαδὴ ζῶμεν καὶ ἡμεῖς καθημερινῶς μὲ ἔντονον τὴν αἴσθησιν τοῦ θανάτου, δὲν θὰ ἁμαρτήσωμεν. Ἀλλ´ ὁ λόγος αὐτὸς τοῦ ἀποστόλου ἔχει καὶ τὴν ἑξῆς σημασίαν. Κάθε πρωὶ ποὺ σηκωνόμεθα ἀπὸ τὸν ὕπνον, νὰ πιστεύωμεν ὅτι δὲν θὰ παραμείνωμεν ἐν τῇ ζωῇ μέχρι τὸ βράδυ, καὶ ὅταν πρόκειται νὰ κοιμηθοῦμεν, νὰ πιστεύωμεν ὅτι δὲν θὰ σηκωθοῦμεν, διότι εἶναι ἄγνωστος ἡ ζωή μας καὶ καθημερινῶς μετρᾶται ἀπὸ τὴν θείαν πρόνοιαν. Ἐὰν λοιπὸν μᾶς διακατέχουν τὰ αἰσθήματα αὐτὰ καὶ ζῶμεν κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπον καθημερινῶς, τότε οὔτε θὰ ἁμαρτήσωμεν, οὔτε ἄλλην κακὴν ἐπιθυμίαν θὰ ἔχωμεν, οὔτε θὰ ὀργισθοῦμεν ἐναντίον οὐδενός, οὔτε θὰ θησαυρίσωμεν εἰς τὴν παροῦσαν ζωήν, ἀλλὰ περιμένοντας καθημερινῶς τὸν θάνατον, θὰ γίνωμεν ἀκτήμονες καὶ εἰς ὅλους ὅλα θὰ τὰ συγχωρήσωμεν. Ἐξ ἄλλου δὲν θὰ ἐπιτρέψωμεν νὰ παραμείνῃ µέσα μας ἐπιθυμία γυναικὸς ἢ ἄλλη αἰσχρὰ ἡδονή, ἀλλ᾽ ὡς προσωρινὴ ποὺ εἶναι θὰ τὴν μισήσωμεν, ἐπειδὴ θὰ ἔχωμεν καθημερινῶς ἀγωνίαν Καὶ θὰ φέρωμεν πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν μας τὴν ἡμέραν τῆς κρίσεως. Διότι πάντοτε ὁ μεγαλύτερος φόβος καὶ ἡ πάλη κατὰ τῶν πειρασμῶν διαλύει τὸ εὐχάριστον τῆς ἡδονῆς, καὶ τὴν ψυχήν, ὅταν παρεκκλίνη, τὴν ἐπαναφέρει εἰς τὴν ὀρθὴν πορείαν της.

20. Ἀφοῦ λοιπὸν ἔχομεν ἀρχίσει νὰ βαδίζωμεν τὴν ὁδὸν τῆς ἀρετῆς, ἂς προχωροῦμεν πρὸς τὰ ἐμπρὸς καὶ κανεὶς ἂς μὴ στρέφη πρὸς τὰ ὀπίσω τὸ κεφάλι του, ὅπως ἡ γυναῖκα τοῦ Λὼτ καθόσον καὶ ὁ Κύριος εἶπε: «Κανεὶς ποὺ βάζει τὸ χέρι εἰς τὸ ἀλέτρι καὶ κυττάζει πρὸς τὰ ὀπίσω δὲν εἶναι κατάλληλος διὰ τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ». Διότι τὸ νὰ στρέφῃ κάποιος τὸ κεφάλι του πρὸς τὰ ὀπίσω δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο, παρά ὅτι ἄλλαξε γνώμην καὶ ἔχει πάλιν κοσμικὸν φρόνημα. Καὶ μὴ τρομάζετε, ὅταν ἀκούετε περὶ τῆς ἀρετῆς, οὔτε νὰ σᾶς ἐκπλήττη τὸ ὄνομά της. Διότι ἡ ἀρετὴ δὲν εὑρίσκεται μακρυά μας, οὔτε ἐπιτυγχάνεται ἔξω ἀπὸ τὸν ἑαυτόν μας, ἀλλ᾽ εἶναι µέσα μας τὸ ἔργον, καὶ εἶναι εὔκολον πρᾶγμα, ἀρκεῖ μόνον νὰ τὸ θελήσωμεν. Οἱ εἰδωλολάτραι λόγου χάριν διὰ νὰ μάθουν γράμματα µεταβαίνουν εἰς ξένας χώρας καὶ διασχίζουν τὴν θάλασσαν. Ἡμεῖς ὅμως δὲν παρίσταται ἀνάγκη νὰ μεταβῶμεν εἰς ξένας χώρας διὰ νὰ ἀποκτήσωμεν τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, οὔτε νὰ διασχίσωμεν τὴν θάλασσαν πρὸς χάριν τῆς ἀρετῆς.
Διότι ἐπρόλαβεν ὁ Κύριος καὶ εἶπεν «Ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν εἶναι µέσα μας». Συνεπῶς ἡ ἀρετὴ ἔχει ἀνάγκην μόνον ἀπὸ τὴν θέλησίν μας, καὶ τοῦτο βεβαίως, διότι εὑρίσκεται µέσα μας καὶ ἀπὸ ἡμᾶς τοὺς ἰδίους ἀποκτᾶται. Ἡ ἀρετὴ δηλαδὴ ἀποκτᾶται, ὅταν ἡ ψυχὴ ἐπιθυμῇ ἐκ φύσεως τὰ πνευματικά. Καὶ ἐπιθυμεῖ ἐκ φύσεως τὰ πνευματικά, ὅταν διατηρῆται ὅπως ἐπλάσθη. Ἐπλάσθη δὲ ὡραία καὶ πολὺ δικαία. Διὰ τοῦτο, ὁ μὲν Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ, ὅταν ἔδιδε παραγγελίας εἰς τὸν λαὸν ἔλεγεν: «Εὐθυγραμμίσατε τὴν καρδίαν σας πρὸς τὸν Κύριον, τὸν Θεὸν τοῦ Ἰσραήλ». Ὁ δὲ Ἰωάννης ἔλεγεν: «Εὐθείας κάμετε τὰς ὁδούς σας». Διότι αὐτὴ εἶναι ἡ ἐκ φύσεως πνευματικότης τῆς ψυχῆς, τὸ νὰ εἶναι δηλαδὴ εὐθεῖα, ὅπως ἀκριβῶς ἦτο ὅταν ἐπλάσθη. Ὅταν ὅμως παρεκκλίνη ἀπὸ τὸν προορισμόν της καὶ ἡ παρέκκλισις αὐτὴ συμβαίνει, διότι διαστρέφεται τὸ ἐκ φύσεως, τότε ἡ διαστροφὴ αὐτὴ ὀνομάζεται κακία τῆς ψυχῆς. ὥστε δὲν εἶναι δύσκολον πρᾶγμα. Διότι, ἐὰν μὲν παραμείνωμεν ὅπως μᾶς ἔπλασεν ὁ Θεός, εἴμεθα εἰς τὴν ἀρετήν· ἐὰν ὅμως σκεπτώμεθα πονηρά, κατατασσόμεθα εἰς τοὺς κακούς. Ὥστε, ἐὰν εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νὰ ἐξεύρωμεν τὴν ἀρετὴν ἔξω ἀπὸ τὸν ἑαυτόν μας, θὰ ἦτο ὄντως δύσκολον πρᾶγμα. Τώρα ὅμως ποὺ εἶναι µέσα μας, ἂς φυλάξωμεν τὸν ἑαυτόν μας ἀπὸ ἀκαθάρτους σκέψεις καὶ ἂς κρατήσωμεν κοντὰ εἰς τὸν Κύριον τὴν ψυχήν μας, σὰν νὰ τὴν ἔχωμεν λάβει ὡς παρακαταθήκην ἀπὸ τὸν Κύριον, διὰ νὰ ἰδῆ αὐτὸς τὴν ψυχὴν ποὺ εἶναι πλάσμα του, ὅτι ἔτσι ἔχει, ὅπως ἀκριβῶς τὴν ἔπλασεν.

21. Ἂς ἀγωνιζώμεθα δέ, ὥστε νὰ μὴ μᾶς κυβερνᾷ ὁ θυμὸς τυραννικῶς, οὔτε νὰ μᾶς ἐξουσιάζη ἡ ἐπιθυμία. Διότι εἶναι γραμμένον, ὅτι, «ἡ ὀργὴ τοῦ ἀνθρώπου δὲν προάγει τὴν δικαιοσύνην τοῦ Θεοῦ». «Ἡ δὲ ἐπιθυμία ὅταν συλλάβη, γεννᾷ ἁμαρτίαν, ἡ δὲ ἁμαρτία ὅταν ὡριμάση, γεννᾶ τὸν θάνατον». Καὶ διάγοντες ἔτσι τὴν ἀσκητικὴν ζωήν, ἂς εἴμεθα ἄγρυπνοι, καὶ καθὼς ἐγράφη: «Ἂς προφυλάσσωμεν μὲ κάθε τρόπον τὴν καρδίαν μας». Διότι ἔχομεν ἐχθροὺς φοβεροὺς καὶ πανούργους, τοὺς πονηροὺς δαίμονας, καὶ μὲ αὐτοὺς διεξάγομεν τὴν πάλην, ὅπως εἶπεν ὁ ἀπόστολος «Ὄχι μὲ αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ μὲ τὰς ἀρχάς, τὰς ἐξουσίας, τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκοτεινοῦ τούτου κόσμου, μὲ τὰ πονηρὰ πνεύματα διὰ τὰ ἐπουράνια». Ἀναρίθμητοι λοιπὸν εἶναι αὐτοὶ εἰς τὸν χῶρον ποὺ ἀνήκει εἰς τὴν δικαιοδοσίαν μας καὶ δὲν εὑρίσκονται μακρυά μας. Μεγάλη δὲ εἶναι ἡ ποικιλία των. Καὶ ὅσον ἀφορᾷ μὲν τὴν φύσιν των καὶ τὰς ποικιλίας των, θὰ ἠδύνατο νὰ γίνῃ πολὺς λόγος. Ἀλλά τοῦτο εἶναι ἔργον ἄλλων, ἀνωτέρων μας καὶ ὄχι ἰδικόν μας. Ἐκεῖνο ὅμως ποὺ τώρα ἐπείγει καὶ εἶναι ἀνάγκη νὰ μάθωμεν ἡμεῖς, εἶναι τὰ πονηρὰ σχέδια, τὰ ὁποῖα καταστρώνουν ἐναντίον μας.

22. Καὶ ἐν πρώτοις ἄς γνωρίζωμεν τοῦτο, ὅτι δηλαδὴ οἱ δαίμονες δὲν ἐδημιουργήθησαν δαίμονες, ἐπειδὴ ἔτσι ὀνομάζονται. Διότι ὁ Θεὸς τίποτε κακὸν δὲν ἐδημιούργησεν, ἀλλ᾽ ἐδημιουργήθησαν καὶ αὐτοὶ ἀγαθοί. Ἀφ' ὅτου ὅμως ἐξέπεσαν ἀπὸ τὴν θείαν φρόνησιν, κυλίονται ἐπάνω εἰς τὴν γῆν, καὶ τοὺς μὲν εἰδωλολάτρας τοὺς ἠπάτησαν μὲ τὰς φαντασίας, ἡμᾶς δὲ τοὺς Χριστιανούς, ἐπειδὴ μᾶς φθονοῦν, κινοῦν τὸ πᾶν, μὲ σκοπὸν νὰ μᾶς ἐμποδίσουν νὰ ἀνεβοῦμεν εἰς τοὺς οὐρανούς, διά νὰ μὴ ἀνέλθωμεν ἡμεῖς ἐκεῖ, ἀπὸ ὅπου αὐτοὶ ἐξέπεσαν. Διὰ τοῦτο εἶναι ἀνάγκη καὶ πολλῆς προσευχῆς καὶ ἀσκήσεως, ὥστε νὰ ἠμπορῇ ὁ καθένας νὰ γνωρίση τὰ σχέδιά των, ἀφοῦ λάβη ἀπὸ τὸ Πνεῦμα τὸ χάρισμα τῆς διακρίσεως τῶν πνευμάτων, ποῖα δηλαδὴ πνεύματα ἐξ αὐτῶν εἶναι ὀλιγώτερον πονηρά, ποῖα πονηρότερα ἐκείνων, ποῖον εἶναι τὸ ἀντικείμενον, εἰς τὸ ὁποῖον ἐπιδεικνύει τὸ κάθε ἕνα τὴν δραστηριότητά του, καὶ πῶς τὸ καθένα ἐξ αὐτῶν ἀποκρούεται καὶ ἐκδιώκεται. Διότι εἶναι πολλὰ τὰ πονηρά σχέδια αὐτῶν καὶ οἱ τρόποι ἐπιθέσεως. Καὶ ὁ μὲν μακάριος ἀπόστολος καὶ οἱ μαθηταί του, ἐγνώριζαν αὐτά, ὅταν ἔλεγαν· «Δὲν ἀγνοοῦμεν τὰ σχέδιά του» , ἡμεῖς ὅμως ὀφείλομεν νὰ διορθώνωμεν ὁ ἕνας τὸν ἄλλον συμφώνως πρὸς τὴν πεῖραν, ποὺ ἔχομεν ἀπὸ αὐτούς. Ἐγώ, λόγου χάριν, ἐπειδὴ ἔχω κάποιαν πεῖραν τῶν πονηρῶν πνευμάτων, τὴν ἐκθέτω τώρα πρὸς σᾶς τὰ παιδιά µου.

22. Ἐὰν λοιπὸν οἱ δαίμονες ἰδοῦν, καὶ ὅλους βέβαια τοὺς Χριστιανούς, ἀλλ᾽ ἰδιαιτέρως τοὺς μοναχούς, νὰ εἶναι φιλόπονοι καὶ νὰ προκόπτουν, εἰς τὴν ἀρχὴν ἐπιχειροῦν νὰ προκαλέσουν πειρασμούς, στήνοντας κατὰ μῆκος τοῦ δρόμου παγίδας. Παγίδες δὲ αὐτῶν εἶναι οἱ πονηροὶ λογισμοί. Ἀλλὰ δὲν πρέπει νὰ φοβούμεθα τὰς ὑπούλους ἐπιθέσεις των. Διότι μὲ τὰς προσευχὰς καὶ τὰς νηστείας καὶ τὴν πίστιν εἰς τὸν Κύριον νικῶνται ἀμέσως οἱ δαίμονες. Ἀλλὰ καὶ ὅταν νικηθοῦν δὲν σταματοῦν· πλησιάζουν καὶ πάλιν μὲ πονηρίαν καὶ δολιότητα. Διότι, ὅταν δὲν ἠμπορέσουν νὰ πλανήσουν τὴν καρδίαν, μὲ φανερὰν καὶ ἀκάθαρτον ἐπιθυμίαν ἐπιτίθενται ἐκ νέου κατ' ἄλλον τρόπον. Σχηματίζουν δηλαδὴ εἰς τὸν νοῦν φαντάσματα καὶ προσπαθοῦν νὰ προκαλέσουν τρόμον· μετασχηματίζονται καὶ μιμοῦνται γυναῖκας, θηρία, ἑρπετά, ὄντα ὑπερμεγέθη καὶ πλήθη στρατιωτῶν. Ἀλλ᾽ οὔτε καὶ τότε πρέπει νὰ τρομάζωμεν ἀπ᾿ αὐτὰ τὰ φαντάσματα. Διότι δὲν εἶναι τίποτε καὶ συντόμως ἐξαφανίζονται, προπαντὸς δὲ ὅταν κανεὶς φρουρῇ τὸν ἑαυτόν του μὲ τὴν πίστιν καὶ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ. Εἶναι δὲ τολμηροὶ καὶ πολὺ ἀναιδεῖς. Διότι, ἐὰν καὶ τότε νικηθοῦν, ἐπιτίθενται καὶ πάλιν μὲ νέον τρόπον. Προσποιοῦνται ἐπίσης ὅτι μαντεύουν καὶ προλέγουν αὐτὰ ποὺ θὰ συμβοῦν μετὰ ἀπὸ ἡμέρας, καὶ παρουσιάζουν τοὺς ἑαυτούς των ὑψηλούς, φθάνοντας μέχρι τῆς στέγης, καὶ μεγάλους εἰς τὸ πλάτος, ὥστε νὰ ὑποκλέψουν μὲ τέτοια φαντάσματα ἐκείνους ποὺ δὲν ἠμποροῦσαν νὰ ἀπατήσουν μὲ τοὺς λογισμούς. Ἐὰν δὲ καὶ ἔτσι εὕρουν τὴν ψυχὴν ἠσφαλισμένην μὲ τὴν πίστιν καὶ τὴν ἐλπίδα τῆς διανοίας, τότε πλέον ἐπικαλοῦνται τὴν βοήθειαν τοῦ ἀρχηγοῦ των.

24. Καὶ ἔλεγεν ὁ Ἀντώνιος, ὅτι συχνὰ ἐμφανίζονται οἱ δαίμονες ἔτσι, ὅπως ὁ Κύριος ἐφανέρωσε τὸν διάβολον εἰς τὸν Ἰώβ, λέγοντας «Οἱ ὀφθαλμοί του ὁμοιάζουν μὲ τὸν αὐγερινόν. Ἐκ τοῦ στόματός του ἐξέρχονται ἀναμμέναι λαμπάδες καὶ ἐκτοξεύονται ὡς ἑστίαι πυρός. Ἀπὸ τοὺς ρώθωνάς του ἐξέρχεται καπνὸς καμίνου, ἡ ὁποία καίει μὲ πυρακτωμένα κάρβουνα. Εἰς τὸ ἐσωτερικόν του ὑπάρχουν κάρβουνα ἀναμμένα καὶ φλόγες ἐξέρχονται ἐκ τοῦ στόματός του». Ἔτσι ἐμφανίζεται ὁ ἄρχων τῶν δαιμονίων, καὶ ὅπως εἶπα, ἐκφοβίζει καὶ ἐκστομίζει μεγάλας καυχησιολογίας ὁ πανοῦργος, ὅπως τὸν ἀπεκάλυψε καὶ πάλιν ὁ Κύριος λέγοντας, ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν διὰ τοῦ Ἰώβ: «Αὐτὸς θεωρεῖ τὰ σιδερένια ὅπλα ἄχυρα καὶ τὰ χάλκινα σαπισµένον ξύλον». «Θεωρεῖ ἐπίσης, ὅτι ἡ θάλασσα εἶναι σκάφη λουτροῦ, καὶ ἔχει τὰ βάθη τῶν ὑδάτων ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν του, καὶ τὰ πολλά ὕδατα θεωρεῖ, ὅτι εἶναι ἕνας ἁπλοῦς περίπατός του», ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ διὰ τοῦ προφήτου: «Εἶπεν ὁ ἐχθρός· Θὰ τὸν καταδιώξω καὶ θὰ τὸν κυριεύσω». Καὶ δι' ἄλλου ἐπίσης προφήτου: «Ὁλόκληρον τὴν οἰκουμένην θὰ καταλάβω μὲ τὴν δύναμίν µου τόσον εὐκόλως, ὅσον καταλαμβάνει κάποιος τὴν φωλεὰν τῶν πτηνῶν μαζὶ μὲ τοὺς νεοσσοὺς καὶ θὰ τὴν σηκώσω, ὅπως σηκώνει κάποιος τὰ ἐγκαταλελειμμένα αὐγά. Καὶ γενικῶς ἐπιχειροῦν νὰ κομπάζουν τέτοια καὶ ὑπόσχονται αὐτὰ διὰ νὰ ἐξαπατήσουν τοὺς εὐσεβεῖς. Ἀλλ᾽ ἡμεῖς οἱ πιστοὶ δὲν πρέπει οὔτε τὰ φαντάσματά του νὰ φοβώμεθα, οὔτε τὰς φωνάς του νὰ προσέχωμεν. Διότι ψεύδεται καὶ γενικῶς δὲν λέγει τὴν ἀλήθειαν. Βεβαίως, μολονότι καυχᾶται τόσον πολὺ καὶ ἀποθρασύνεται, ἐν τούτοις ἐπιάσθη ἀπὸ τὸν Κύριον μὲ τὸ ἀγκίστρι ὡς πελώριον φίδι, καὶ ὡς κτῆνος τὸν ἐφόρεσεν ὁ Κύριος καπίστρι εἰς τὸ πρόσωπον, καὶ ὡς δραπέτην τοῦ ἔδεσε μὲ κρίκον τὰ ρουθούνια καὶ τοῦ ἐπέρασε χαλκᾶν εἰς τὰ χείλη. Καὶ ὁ Κύριος τὸν ἔδεσε σὰν σπουργιτάκι, ὥστε νὰ τὸν περιπαίζωμεν, ἐπίσης καὶ αὐτὸς καὶ οἱ δαίμονές του κεῖνται κάτω, ὅπως οἱ σκορπιοὶ καὶ τὰ φίδια, ὥστε νὰ τοὺς καταπατοῦμεν ἡμεῖς οἱ Χριστιανοί. Καὶ ἀπόδειξις αὐτοῦ εἶναι ὅτι ἡμεῖς λαμβάνομεν ἐχθρικὴν στάσιν ἀπέναντι αὐτοῦ. Διότι ἐκεῖνος ποὺ διεκήρυττεν ὅτι θὰ ἐξαφανιστῇ τὴν θάλασσαν καὶ θὰ γίνῃ κύριος τῆς οἰκουμένης· ἰδοὺ τώρα δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἐμποδιστῇ τὴν ἄσκησίν σας, οὔτε καὶ ἐμένα ποὺ ὁμιλῶ ἐναντίον του. Ἂς μὴ δίδωμεν λοιπὸν προσοχὴν εἰς ὅσα τυχὸν λέγει,--διότι ψεύδεται---, καὶ ἂς μὴ δειλιάζωµεν ἀπὸ τὰ φαντάσματά του, διότι καὶ αὐτὰ εἶναι ψευδῆ. Ναί, δὲν εἶναι φῶς πραγματικὸν αὐτὸ ποὺ ἐμφανίζεται εἰς τὰ φαντάσματα, ἀλλ᾽ εἶναι ἡ πρόγευσις καὶ ἡ προεικόνισις τοῦ πυρὸς τῆς κολάσεως ποὺ θὰ ἔχει ἑτοιμασθῆ δι᾽ αὐτούς. Καὶ ὅσα πρόκειται νὰ καοῦν µαζί τους, μὲ ἐκεῖνα προσπαθοῦν νὰ φοβίσουν τοὺς ἀνθρώπους.
Βεβαίως παρουσιάζονται τὰ φαντάσματα, ἀλλὰ τὴν ἰδίαν στιγμὴν ἐξαφανίζονται πάλιν, χωρὶς ἀσφαλῶς νὰ προξενήσουν κακὸν εἰς κανένα ἐκ τῶν πιστῶν, ἀλλὰ καὶ δίδοντας πλήρη ἀπεικόνισιν τοῦ πυρὸς ποὺ πρόκειται νὰ τοὺς ὑποδεχθῇ. Συνεπῶς, οὔτε εἰς τὰς περιπτώσεις αὐτὰς πρέπει νὰ τοὺς φοβούμεθα, διότι ὅλα τὰ πονηρά τεχνάσματά των διὰ τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ θεωροῦνται μηδέν.

25. Εἶναι δὲ παμπόνηροι καὶ ἕτοιμοι νὰ ἀλλάξουν καὶ νὰ μεταμορφωθοῦν εἰς κάθε τι. Συχνά λοιπόν, ἐνῷ εἶναι κρυμμένοι, καμώνονται ὅτι ψάλλουν μελῳδικῶς καὶ ἀναφέρουν λέξεις τῆς Γραφῆς. Ἐνίοτε δέ, ὅταν ἡμεῖς ἀναγινώσκωμεν, ἀμέσως καὶ ἐκεῖνοι ἐπαναλαμβάνουν πολλὲς φορὲς σὰν ἀντίλαλος αὐτὰ ποὺ ἀνεγνώσθησαν. Ἄλλοτε, ἐνῷ κοιμώμεθα, μᾶς σηκώνουν διὰ νὰ προσευχηθοῦμεν. Καὶ τὸ κάμνουν αὐτὸ συνεχῶς, ὥστε νὰ μὴ μᾶς ἀφήνουν σχεδὸν καθόλου νὰ κοιμηθοῦμεν. Ἄλλοτε πάλιν παίρνουν τὴν μορφὴν καὶ τὸ σχῆμα μοναχῶν καὶ καμώνονται ὅτι ὁμιλοῦν μὲ εὐλάβειαν, διὰ νὰ ἐξαπατήσουν μὲ τὸ μοναχικὸν σχῆμα καὶ ἐν συνεχείᾳ νὰ σύρουν ὅπου θέλουν αὐτοὺς ποὺ ἐξηπάτησαν. Ἀλλὰ δὲν πρέπει νὰ τοὺς δίδωμεν προσοχήν, εἴτε μᾶς ξυπνοῦν διὰ προσευχήν, εἴτε μᾶς συμβουλεύουν νὰ μὴ τρώγωμεν καθόλου, εἴτε καμώνονται ὅτι μᾶς κατηγοροῦν καὶ μᾶς περιγελοῦν διὰ πράγματα, εἰς τὰ ὁποῖα κάποτε συνεφώνουν µαζί μας. Διότι δὲν τὰ κάμνουν ἀπὸ εὐλάβειαν ἢ ἀπὸ πραγματικὸν ἐνδιαφέρον, ἀλλὰ διὰ νὰ ὁδηγήσουν εἰς ἀπογοήτευσιν τοὺς ἀκεραίους χαρακτῆρας καὶ νὰ παρουσιάσουν, ὅτι ἡ ἀσκητικὴ ζωὴ εἶναι ἀνωφελής, νὰ κάμουν δὲ τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἀηδιάσουν, διότι δῆθεν ἡ μοναχικὴ ζωὴ εἶναι πολὺ δύσκολος καὶ ἀκατόρθωτος, καί, τέλος, νὰ ἐμποδίσουν ἐκείνους ποὺ τοὺς πολεμοῦν.

26. Ὁ μὲν λοιπὸν προφήτης, τὸν ὁποῖον ἀπέστειλεν ὁ Κύριος, ἐλεεινολόγει τοὺς δαίμονας λέγοντας: Ἀλλοίμονον «εἰς σᾶς ποὺ ποτίζετε τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἀφοῦ τοὺς μεθύσετε τοὺς ἐξαπατᾶτε» . Διότι τὰ τοιούτου εἴδους σχέδια καὶ οἱ λογισμοὶ ἀπομακρύνουν τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὸν δρόμον ποὺ ὁδηγεῖ εἰς τὴν ἀρετήν. Ἀλλὰ καὶ ὁ Κύριος, ἀπὸ μόνος του, μολονότι οἱ δαίμονες ἔλεγον τὴν ἀλήθειαν- πράγματι ἀλήθειαν ἔλεγον, ὅτι «Σὺ εἶσαι ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ», ὅμως τοὺς ἔκλειε τὸ στόμα καὶ τοὺς ἠμπόδιζε νὰ ὁμιλήσουν, φοβούμενος μήπως μαζὶ μὲ τὴν ἀλήθειαν σπείρουν ἐνδιαμέσως καὶ τὴν κακίαν των. Τοὺς ἔκλειε τὸ στόμα διὰ νὰ συνηθίση καὶ ἡμᾶς νὰ μὴ δίδωµεν προσοχὴν ποτὲ εἰς αὐτούς, ἔστω καὶ ἂν δίδουν τὴν ἐντύπωσιν ὅτι λέγουν τὴν ἀλήθεια. Διότι εἶναι ἀνάρμοστον, ἐνῷ ἔχομεν τὰς Γραφὰς καὶ τὴν ἐλευθερίαν ποὺ ἀπορρέει ἀπὸ τὸν Σωτῆρα, νὰ διδασκώμεθα ἀπὸ τὸν διάβολον, ὁ ὁποῖος δὲν ἔμεινε πιστὸς εἰς τὴν ἰδικήν του θέσιν, ἀλλ᾽ ἐσκέφθη ἄλλα ἀντ᾽ ἄλλων. Διὰ τοῦτο, καὶ ὅταν ἀκόμη χρησιμοποιῇ λέξεις ἀπὸ τὴν Γραφήν, ὁ Θεὸς τὸν ἐμποδίζει, λέγων: «Εἰς δὲ τὸν ἁμαρτωλὸν εἶπεν ὁ Θεός: Διατί σὺ ἐκδιηγεῖσαι τὰς ἐντολάς µου καὶ λαμβάνεις εἰς τὸ στόμα σου τὴν διαθήκην µου;». Διότι, προκειμένου ν᾿ ἀπατήσουν τοὺς ἀκεραίους χαρακτῆρας, χρησιμοποιοῦν ὅλους τοὺς τρόπους, δηλαδὴ καὶ ὁμιλοῦν καὶ θορυβοποιοῦν καὶ ὑποκρίνονται καὶ ταράσσουν. Δημιουργοῦν ἐπίσης κτύπους καὶ γελοῦν ἀνοήτως καὶ σφυρίζουν. Ἐὰν ὅμως κάποιος δὲν τοὺς δίδῃ σημασίαν, τότε κλαίουν καὶ θρηνοῦν σὰν νικημένοι.

27. Καὶ ὁ μὲν Κύριος ὡς Θεὸς ἐφίμωνε τοὺς δαίμονας· ἡμεῖς ὅμως, ἀφοῦ λάβωμεν μάθημα ἀπὸ τὸ παράδειγμα τῶν ἁγίων, πρέπει νὰ ἐνεργοῦμεν σύμφωνα μὲ αὐτὸ καὶ νὰ μιμούμεθα τὴν ἀνδρείαν ἐκείνων. Διότι καὶ ἐκεῖνοι, ὅταν ἔβλεπον αὐτά, ἔλεγον: «Ὅταν ὁ ἁμαρτωλὸς εὑρέθη ἐνώπιόν µου, ἔκλεισα τὰ αὐτιά µου καὶ μὲ ταπείνωσιν ἐτήρησα σιωπἠν ἀπόλυτον, καὶ ἐπὶ λόγων καὶ ἔργων ἀγαθῶν ἀκόμη». Καὶ πάλιν: «Ἐγὼ ὅμως ὡς νὰ ἤμουν κωφὸς δὲν ἤκουα τοὺς λόγους των καὶ ὡς νὰ ἤμουν ἄλαλος δὲν ἄνοιγα τὸ στόμα µου νὰ ἀπαντήσω· καὶ ἔγινα σὰν ἄνθρωπος ποὺ δὲν ἀκούει». Λοιπὸν καὶ ἡμεῖς οὔτε αὐτοὺς νὰ ἀκούωμεν, διότι εἶναι τελείως ξένοι πρὸς ἡμᾶς, οὔτε νὰ ὑπακούωμεν εἰς αὐτούς, ἀκόμη καὶ ὅταν μᾶς ξυπνοῦν ἀπὸ τὸν ὕπνον διὰ νὰ προσευχηθοῦμεν, ἢ ὅταν μᾶς ὁμιλοῦν περὶ νηστείας. Ἀντιθέτως, ἂς δίδωµεν περισσοτέραν προσοχὴν εἰς τὸν ζῆλον ὑπὲρ τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς μας καὶ ἂς μὴ ἀπατώμεθα ἀπὸ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι τὰ κάμνουν ὅλα μὲ πονηρίαν. Δὲν πρέπει δὲ νὰ τοὺς φοβούμεθα, ἔστω καὶ ἂν φαίνωνται ὅτι ἐπιτίθενται ἐναντίον μας ἢ μᾶς ἀπειλοῦν μὲ θάνατον. Διότι εἶναι ἀδύνατοι καὶ τίποτε δὲν ἠμποροῦν νὰ κάμουν, παρὰ μόνον νὰ ἀπειλοῦν.

28. Μέχρι στιγμῆς σᾶς ὡμίλησα περὶ τοῦ διαβόλου ἐν συντομία, ἀλλὰ καὶ τώρα δὲν εἶναι βαρετὸν νὰ σᾶς ὁμιλήσω ἐκτενέστερον σχετικῶς μὲ αὐτόν. Διότι ἡ ἐπανάληψις τῶν λόγων εἶναι ὑπὲρ τῆς πνευματικῆς σας ἀσφαλείας. Ὅταν ὁ Κύριος ἦλθεν εἰς τὴν γῆν ὡς ἄνθρωπος, ὁ ἐχθρὸς κατέπεσε καὶ αἱ δυνάμεις του ἐξησθένησαν. Διὰ τοῦτο βεβαίως τίποτε δὲν δύναται νὰ κάµῃ, ἀλλ᾽ ὡς τύραννος ποὺ εἶναι, μολονότι κατέπεσε, δὲν ἡσυχάζει, ἀλλ᾽ ἀπειλεῖ, ἔστω καὶ μόνον μὲ λόγια. Αὐτὸ λοιπὸν ἂς ἔχη ὁ καθένας μας ὑπ ὄψιν, καὶ θὰ ἠμπορῇ νὰ περιφρονῆ τοὺς δαίμονας. Ἐὰν δηλαδὴ αὐτοὶ εἶχον σώματα ὅπως τὰ ἰδικά μας, θὰ ἠδύναντο νὰ ἰσχυρίζωνται ὅτι, ὅταν κρύπτωνται οἱ ἄνθρωποι δὲν τοὺς εὑρίσκομεν, ἀλλ᾽ ὅταν τοὺς εὕρωμεν τοὺς κακοποιοῦμεν. Θὰ ἠδυνάμεθα δὲ καὶ ἡμεῖς νὰ κρυπτώμεθα καὶ νὰ διαφεύγωμεν τῆς προσοχῆς ἐκείνων, ἐὰν τοὺς ἐκλείομεν τὰς θύρας. Ἐφ' ὅσον ὅμως δὲν ἔχουν τοιοῦτον ὑλικὸν σῶμα καὶ δύνανται νὰ εἰσέλθουν καὶ ὅταν εἶναι κλεισταὶ αἱ θύραι, τότε καὶ εἰς ὅλους τοὺς ἐναερίους χώρους δύνανται νὰ εἶναι παρόντες καὶ αὐτοὶ καὶ ὁ ἀρχηγός των διάβολος. Εἶναι δὲ κακοπροαίρετοι καὶ ἕτοιμοι νὰ κάμουν τὸ κακόν, καί, ὅπως εἶπεν ὁ Σωτήρ, ὁ διάβολος, ὁ πατὴρ τῆς κακίας, εἶναι ἐξ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνος. Ἀλλ´ ἡμεῖς τώρα ζοῦμεν καὶ πολιτευόμεθα ἐναντίον του περισσότερον. Διότι εἶναι φανερὸν ὅτι δὲν ἔχουν καμίαν δύναμιν, παρ᾽ ὅλον ὅτι οὔτε ὁ τόπος τοὺς ἐμποδίζει νὰ σκέπτωνται τὸ κακόν, οὔτε μᾶς βλέπουν σὰν φίλους διὰ νὰ μᾶς λυπηθοῦν, οὔτε ἀγαποῦν τὸ καλὸν διὰ νὰ τὸ ἐφαρμόσουν. Ἀλλ´ ἐπὶ πλέον εἶναι καὶ πονηροὶ καὶ τίποτε δὲν τοὺς ἐνδιαφέρει περισσότερον, ὅσον τὸ νὰ κάμνουν κακὸν εἰς τοὺς φίλους τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς εὐσεβείας. Ἐπειδὴ λοιπὸν δὲν ἔχουν τὴν δύναμιν νὰ κάμουν τίποτε, διὰ τοῦτο καὶ τίποτε δὲν κάμνουν, παρὰ μόνον ἀπειλοῦν. Διότι, ἐὰν εἶχον τὴν δύναμιν, δὲν θὰ ἀνέβαλλον, ἀλλ᾽ εὐθὺς ἀμέσως θὰ ἐπροξένουν τὸ κακόν, καθ' ὅσον ἔχουν πρόθυμον τὴν διάθεσιν πρὸς τοῦτο καὶ προπαντὸς ἐναντίον μας. Ἀλλὰ νὰ λοιπὸν τώρα ποὺ ἔχομεν συγκεντρωθῆ ἐδῶ καὶ ὁμιλοῦμεν ἐναντίον των καὶ γνωρίζουν, ὅτι ὅσον ἡμεῖς προκόπτοµεν πνευματικῶς, τόσον αὐτοὶ γίνονται ἀνίσχυροι. Συνεπῶς, ἐὰν αὐτοὶ εἶχον ἐξουσίαν, δὲν θὰ εἶχον ἀφήσει κανένα ἀπὸ ἡμᾶς τοὺς Χριστιανοὺς εἰς τὴν ζωήν. «Διότι εἰς τὸν ἁμαρτωλὸν ἡ εὐσέβεια προκαλεῖ ἀηδίαν». Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τίποτε δὲν ἠμποροῦν νὰ κάμουν, διὰ τοῦτο πληγώνουν περισσότερον τοὺς ἑαυτούς των, καθ ὅσον τίποτε ἀπὸ ὅσα ἀπειλοῦν δὲν ἠμποροῦν νὰ πράξουν. Ἔπειτα, διὰ νὰ μὴ τοὺς φοβούμεθα, πρέπει νὰ ἔχωμεν ὑπ' ὄψιν καὶ τὸ ἑξῆς. Ὅτι δηλαδή, ἐὰν εἶχον δύναμιν εἰς τὰ χέρια των, δὲν θὰ ἤρχοντο μὲ θόρυβον, οὔτε θὰ ἐδημιούργουν φαντασίας, οὔτε θὰ μετεμορφώνοντο καὶ θὰ ἐχρησιμοποίουν τεχνάσματα· ἀλλ᾽ ἔφθανε καὶ μόνον ἕνας νὰ ἔλθῃ καὶ νὰ κάµῃ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον δύναται καὶ θέλει, δεδομένου μάλιστα, ὅτι ὁ κάθε ἕνας ποὺ ἔχει ἐξουσίαν εἰς τὰ χέρια του δὲν φονεύει φανταστικῶς, οὔτε προκαλεῖ φόβον μὲ τοὺς θορύβους, ἀλλὰ κάμνει ἀμέσως κατάχρησιν τῆς ἐξουσίας του, ὅπως αὐτὸς ἐπιθυμεῖ. Ἀλλ᾽ οἱ δαίμονες, ἐπειδὴ δὲν ἔχουν τὴν δύναμιν νὰ πράξουν τίποτε, παίζουν θέατρον, ἀλλάζοντας μορφὰς καὶ φοβίζοντας τὰ παιδιὰ μὲ φανταστικοὺς θορύβους καὶ μετασχηματισμούς, πράγματα ἀπὸ τὰ ὁποῖα πρέπει περισσότερον νὰ τοὺς περιφρονοῦμεν ὡς ἀδυνάτους. Ἀντιθέτως ὁ ἀληθινὸς ἄγγελος, τὸν ὁποῖον ἔστειλεν ὁ Κύριος ἐναντίον τῶν Ἀσσυρίων, δὲν εἶχεν ἀνάγκην ἀπὸ θορύβους, οὔτε ἀπὸ ψευδῆ φαντάσματα, οὔτε ἀπὸ κτύπους καὶ κρότους, ἀλλ᾽ ἔκαμε χρῆσιν τῆς ἐξουσίας του ἀθορύβως καὶ ἐφόνευσε διὰ μιᾶς ἑκατὸν ὀγδόντα πέντε χιλιάδας. Ἐνῷ οἱ ἀνίκανοι νὰ κάμουν κάτι δαίμονες, τέτοιοι ποὺ εἶναι, προσπαθοῦν νὰ φοβίζουν τοὺς ἀνθρώπους ἔστω καὶ μὲ φαντασίας.

29. Ἐὰν δὲ κάποιος σκεφθῇ τὰ παθήματα τοῦ Ἰὼβ καὶ ἐρωτήσῃ: Διατί τότε ἐξῆλθεν ὁ διάβολος καὶ ἐκίνησε τὰ πάντα ἐναντίον του καὶ τὸν ἀπεγύμνωσεν ἀπὸ τὴν περιουσίαν καὶ ἐφόνευσε τὰ παιδιά του καὶ τὸν ἴδιον τὸν ἔρριψε κάτω μὲ πληγὴν ὀδυνηράν; Ἂς γνωρίζη λοιπὸν αὐτὸς ποὺ ἐρωτᾶ, ὅτι δὲν ἦτο ὁ διάβολος ἐκεῖνος ποὺ εἶχε τὴν δύναμιν νὰ κάµῃ ὅλα αὐτά, ἀλλ᾽ ὁ Θεὸς ποὺ ἐπέτρεψεν εἰς αὐτὸν νὰ τὸν δοκιμάση. Βεβαίως ἐπειδὴ δὲν εἶχε τὴν δύναμιν νὰ πράξη τίποτε, ἐζήτησεν ἀπὸ τὸν Θεὸν καὶ ἀφοῦ ἔλαβε τὴν ἄδειαν, ἔκαμεν ὅ,τι ἔκαμεν. Ὥστε καὶ ἀπὸ αὐτὸ εἶναι ἀκόμη πιὸ ἀξιοκατάκριτος ὁ ἐχθρός, διότι, μολονότι ἤθελεν, ἐν τούτοις οὔτε ἐναντίον ἑνὸς δικαίου ἀνθρώπου δὲν ὑπερίσχυσε. Διότι, ἐὰν ἠδύνατο νὰ τὸν καταβάλη, δὲν θὰ τὸ ἐζήτει. Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἐζήτησε τὴν ἄδειαν τοῦ Θεοῦ, ὄχι μόνον μίαν φορὰν ἀλλὰ καὶ δύο, ἀποδεικνύεται ἀνίσχυρος καὶ ἐντελῶς ἀδύνατος. Καὶ δὲν εἶναι καθόλου παράξενον τὸ ὅτι δὲν ἠδύνατο νὰ νικήση τὸν Ἰώβ, ἀφοῦ βεβαίως οὔτε καὶ τὰ ζῶα του θὰ κατεστρέφοντο, ἐὰν δὲν ἐπέτρεπεν ὁ Θεός. Ἀλλ´ οὔτε εἰς τοὺς χοίρους ἔχει ἐξουσίαν. Διότι παρεκάλουν, ὅπως γράφει τὸ εὐαγγέλιον, τὸν Κύριον λέγοντες: «Ἄφησέ μας νὰ ὑπάγωμεν εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων». Ἐάν δὲ οὔτε ἐπάνω εἰς τοὺς χοίρους ἔχουν ἐξουσίαν, πολὺ περισσότερον ἐπάνω εἰς τοὺς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι εἶναι πλασμένοι «κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ».

30. Συνεπῶς μόνον τὸν Θεὸν πρέπει νὰ φοβούμεθα, αὐτοὺς δὲ νὰ τοὺς περιφρονοῦμεν καὶ νὰ μὴ τοὺς φοβούμεθα καθόλου. Ἀντιθέτως, ὅσον περισσότερον αὐτοὶ κάμνουν αὐτά, τόσον περισσότερον καὶ ἡμεῖς ἂς ἐντείνωμεν τὴν ἄσκησιν ἐναντίον των. Διότι µέγα ὅπλον ἐναντίον των εἶναι ἡ ὀρθόδοξος ζωὴ καὶ ἡ πίστις εἰς τὸν Θεόν. Φοβοῦνται πράγματι τὴν νηστείαν τῶν ἀσκητῶν, τὴν ἀγρυπνίαν, τὰς προσευχάς, τὴν πραότητα,, τὴν ἡσυχίαν, τὴν ἀφιλοχρηματίαν, τὴν ἔλλειψιν κενοδοξίας, τὴν ταπεινοφροσύνην, τὴν ἀγάπην πρὸς τοὺς πτωχούς, τὰς ἐλεημοσύνας, τὴν μετριοπάθειαν, καὶ προπαντὸς τὴν πίστιν πρὸς τὸν Χριστόν. Διὰ τοῦτο λοιπὸν καὶ κάμνουν τὸ πᾶν διὰ νὰ μὴ ὑπάρχουν οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖνοι ποὺ θὰ τοὺς καταπατοῦν. Διότι γνωρίζουν τὴν χάριν ποὺ ἐδόθη ἐναντίον των εἰς τοὺς πιστοὺς ἀπὸ τὸν Σωτῆρα, ὁ ὁποῖος λέγει «Νά, σᾶς ἔδωσα τὴν ἐξουσίαν νὰ πατᾶτε ἐπάνω εἰς φίδια καὶ σκορπιοὺς καὶ ἐπάνω εἰς ὅλην τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ».

31. Ἐὰν λοιπὸν καμώνονται ὅτι ἔχουν καὶ ἱκανότητα νὰ προλέγουν, κανεὶς ἂς μὴ τοὺς δίδει πραγματικὴν σημασίαν. Ἀναφέρουν, πράγματι, πρὶν ἀπὸ μερικὰς ἡμέρας τὰ ὀνόματα ἀδελφῶν, τοὺς ὁποίους συναντῶμεν ὕστερα ἀπὸ ὀλίγας ἡμέρας. Καὶ ἔρχονται μὲν ἐκεῖνοι. Ἀλλὰ τὸ κάμνουν αὐτὸ οἱ δαίμονες ὄχι διότι ἐνδιαφέρονται δι' ἐκείνους ποὺ τοὺς ἀκούουν, ἀλλὰ διὰ νὰ πείσουν αὐτοὺς νὰ τοὺς πιστεύσουν καὶ τότε πλέον, ἀφοῦ τοὺς ἔχουν εἰς τὰ χέρια των, νὰ τοὺς καταστρέψουν. Ἐποµένως δὲν πρέπει νὰ δίδωμεν προσοχὴν εἰς αὐτούς, ἀλλά καὶ ὅταν μᾶς προλέγουν νὰ τοὺς ἀποκρούωμεν, διότι δὲν τοὺς ἔχομεν ἀνάγκην. Διότι τί τὸ παράξενον, ἐάν, ἔχοντες αὐτοὶ ἐλαφρότερα σώματα ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, προσπερνοῦν εἰς τὸν δρόμον καὶ ἀναγγέλλουν, ἀφοῦ ἔχουν ἰδεῖ ἐνωρίτερον ἐκείνους ποὺ ἤρχισαν μίαν ὁδοιπορίαν; Αὐτὸ τὸ προλέγει καὶ ἕνας ἱππεύς, διότι φθάνει ἐνωρίτερον ἀπὸ τὸν πεζόν. Ὥστε οὔτε διὰ τὴν ἱκανότητά των αὐτὴν πρέπει νὰ τοὺς θαυμάζωμεν, καθ᾽ ὅσον τίποτε δὲν προγνωρίζουν ἀπὸ ὅσα ἐματαιώθησαν.
Μόνον ὁ Θεὸς εἶναι ἐκεῖνος ποὺ γνωρίζει τὰ πάντα, πρὶν νὰ συμβοῦν. Ἀντιθέτως, αὐτοὶ ὅσα βλέπουν, ὡς κλέπται, προτρέχουν καὶ τὰ ἀναγγέλλουν. Εἰς πόσους αὐτὴν τὴν στιγμὴν δὲν φανερώνουν τὰ σχετικὰ μὲ ἡμᾶς, ὅτι δηλαδὴ ἔχομεν συγκεντρωθῇ ἐδῶ καὶ ὁμιλοῦμεν ἐναντίον των, πρὶν φύγη κάποιος ἀπὸ ἡμᾶς καὶ τὰ ἀναγγείλῃ. Ἀλλ´ αὐτὸ καὶ ἕνα παιδὶ ποὺ τρέχει γρήγορα ἠμπορεῖ νὰ τὸ κάµῃ καὶ νὰ προφθάσῃ κάποιον ποὺ ἀργοπόρησε, Αὐτὸ δὲ ποὺ λέγω ἔχει τὴν ἑξῆς σημασίαν. Ἂν παραδείγματος χάριν ἀρχίσῃ κάποιος νὰ βαδίζῃ ἀπὸ τὴν Θηβαΐδα ἢ ἀπὸ κάποιαν ἄλλην χώραν, πρὶν ξεκινήσῃ οἱ δαίμονες δὲν γνωρίζουν, ἐὰν θὰ ὁλοκληρώση τὴν ὁδοιπορίαν. Ἀλλ´ ἐπειδὴ τὸν ἔχουν ἰδεῖ νὰ πεζοπορῇ, τρέχουν ἐνωρίτερα, κἂν πρὶν ἔλθη ἐκεῖνος, ἀναγγέλλουν τὸν ἐρχομόν του. Καὶ ἔτσι ἔρχονται πράγματι ἐκεῖνοι ὕστερα ἀπὸ μερικὰς ἡμέρας. Πολὺ συχνὰ ὅμως οἱ ὁδοιπόροι γυρίζουν ὀπίσω καὶ διαψεύδονται αὐτοί.

32. Κατὰ τὸν ἴδιον τρόπον φλυαροῦν ἐνίοτε καὶ μὲ τὰ νερά τῶν ποταμῶν. Μόλις δηλαδὴ ἰδοῦν νὰ πίπτουν πολλαὶ βροχαὶ εἰς τὰ μέρη τῆς Αἰθιοπίας, ἐπειδὴ γνωρίζουν ὅτι ἀπὸ τὰ νερὰ τῶν βροχῶν ἐκείνων δημιουργεῖται ἡ πλημμύρα τοῦ ποταμοῦ (Νείλου), πρὶν νὰ φθάσῃ εἰς τὴν Αἴγυπτον τὸ νερό, προτρέχουν καὶ τὸ λέγουν. Αὐτὸ ὅμως καὶ οἱ ἄνθρωποι θὰ ἠμποροῦσαν νὰ τὸ εἰποῦν, ἐὰν ἠμποροῦσαν νὰ τρέξουν τόσον, ὅσον καὶ ἐκεῖνοι. Καὶ ὅπως ὁ σκοπὸς τοῦ Δαυίδ, ποὺ ἀνέβαινε καὶ ἔστηνε τὴν σκοπιάν του εἰς ὑψηλὴν τοποθεσίαν, παρετήρει πολὺ ἐνωρίτερον κάποιον ποὺ ἤρχετο πρὸς αὐτόν, ἀπὸ ὅ,τι τὸν παρετήρει ὁ σκοπὸς ποὺ ἐφύλασσεν εἰς χαμηλὴν σκοπιάν, καὶ ὁ σκοπὸς αὐτὸς ἔτρεχεν ἐνωρίτερον ἀπὸ τοὺς ἄλλους καὶ ἀνήγγελλεν εἰς τὸν Δαυίδ, ὄχι ἐκεῖνα ποὺ ἀκόμη δὲν εἶχον συμβῇ, ἀλλ᾽ ἐκεῖνα ποὺ ἤδη ἐξελίσσοντο καθ' ὁδὸν καὶ ἐγίνοντο, ἔτσι καὶ αὐτοὶ προτιμοῦν νὰ κουράζωνται καὶ νὰ εἰδοποιοῦν τοὺς ἄλλους, διὰ νὰ τοὺς ἐξαπατοῦν καὶ μόνον. Ἐὰν ὅμως ἡ θεία πρόνοια σκεφθῆ ἐν τῷ μεταξὺ κάτι διὰ τὰ νερὰ ἢ δι' ἐκείνους ποὺ ταξιδεύουν διότι ἔχει τὴν δύναμιν-- ἀποδεικνύονται ψεῦσται οἱ δαίμονες, ἐξαπατοῦνται δὲ καὶ ἐκεῖνοι ποὺ εἶχαν πιστεύσει εἰς αὐτούς.

33. Ἔτσι ἱδρύθησαν τὰ μαντεῖα τῶν Ἑλλήνων εἰδωλολατρῶν καὶ ἔτσι τοὺς ἐπλάνησαν οἱ δαίμονες κατὰ τὸ παρελθόν, ἀλλά καὶ ἔτσι ἔπαυσεν ἀργότερα ἡ πλάνη. Διότι ἦλθεν ὁ Κύριος καὶ κατήργησε τοὺς δαίμονας μαζὶ μὲ τὰ πονηρά των σχέδια. Καθ' ὅσον µόνοι των δὲν γνωρίζουν τίποτε, ἀλλά, σὰν τοὺς κλέπτας, ἐκεῖνα ποὺ βλέπουν εἰς τοὺς ἄλλους, αὐτά διαβιβάζουν, καὶ εἶναι μᾶλλον διορατικοὶ παρὰ προγνῶσται. Ἐποµένως καὶ ἂν καμμίαν φορὰν προλέγουν ἀληθινὰ πράγματα, οὔτε τότε ἂς μὴ τοὺς θαυμάζη κανείς. Διότι καὶ οἱ ἰατροί, οἱ ὁποῖοι ἔχουν πεῖραν τῶν ἀσθενειῶν, ὅταν συναντήσουν εἰς τοὺς ἄλλους τὴν ἰδίαν ἀσθένειαν, σκέπτονται καὶ προλέγουν ἐκ πείρας τὴν πορείαν τῆς ἀσθενείας. Ἀλλά καὶ οἱ κυβερνῆται τῶν πλοίων καὶ οἱ γεωργοὶ τὸ ἴδιον κάμνουν. Βλέπουν τὰς καιρικὰς συνθήκας καὶ ἐκ πείρας προλέγουν ὅτι θὰ πνεύσῃ σφοδρὸς ἢ ἤπιος ἄνεμος. Διὰ τοῦτο δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἰσχυρισθῇ κανείς, ὅτι καὶ αὐτοὶ προλέγουν ἀπὸ θείαν ἔμπνευσιν, ἀλλ᾽ ἐκ πείρας καὶ συνηθείας. Συνεπῶς, ἐὰν τυχὸν καμίαν φορὰν καὶ οἱ δαίμονες στοχάζωνται τὰ ἴδια πράγματα καὶ τὰ λέγουν ἐνωρίτερον, ἂς μὴ τοὺς θαυμάζη κανεὶς διὰ τὸ πρᾶγμα τοῦτο, οὔτε νὰ τοὺς δίδῃ προσοχήν. Διότι τί ὠφελοῦνται ὅσοι ἄνθρωποι τοὺς ἀκούουν μὲ τὸ νὰ γνωρίζουν ἀπὸ αὐτοὺς τὰ μέλλοντα ὀλίγας ἡμέρας ἐνωρίτερον; Ἢ, διατί νὰ δείξουν ἐνδιαφέρον οἱ ἄνθρωποι διὰ νὰ μάθουν ἀπὸ αὐτὸν τὰ μέλλοντα, ἔστω καὶ ἂν τὰ προλέγη ὀρθῶς; Τοῦτο ὄχι μόνον τὴν ἀρετὴν δὲν προάγει, ἀλλ᾽ οὔτε κἂν γνώρισμα καλοῦ χαρακτῆρος εἶναι. Διότι κανεὶς ἀπὸ ἡμᾶς δὲν θὰ κριθῇ ἐπειδὴ δὲν ἐγνώριζε τὰ μέλλοντα, καὶ κανεὶς δὲν καλοτυχίζεται ἐπειδὴ τὰ εἶχε πληροφορηθῆ καὶ τὰ ἐγνώριζεν, ἀλλ᾽ ὁ καθένας κρίνεται, ἐὰν ἐτήρησε τὴν πίστιν καὶ ἐὰν ἐφύλαξε μὲ ἀκρίβειαν τὰς ἐντολάς.

34. Ἐποµένως δὲν πρέπει νὰ δίδωµεν εἰς αὐτὰ μεγάλην ἀξίαν, οὔτε νὰ ζοῦμεν τὴν ἀσκητικὴν ζωὴν καὶ νὰ καταπονούμεθα διὰ νὰ λάβωμεν τὸ χάρισμα τῆς προγνώσεως, ἀλλὰ διὰ ν᾿ ἀρέσωμεν εἰς τὸν Θεὸν μὲ τὴν θεάρεστον ζωήν μας. Καὶ πρέπει νὰ προσευχώμεθα ὄχι διὰ νὰ λάβωμεν τὸ χάρισμα τῆς προγνώσεως, οὔτε πρέπει νὰ ζητοῦμεν τὸν µισθὸν αὐτὸν διὰ τὴν ἀσκητικὴν ζωὴν ποὺ διάγομεν, ἀλλὰ διὰ νὰ γίνη βοηθός μας ὁ Κύριος εἰς τὴν νίκην κατὰ τοῦ διαβόλου. Ἐὰν δὲ μᾶς ἐνδιαφέρῃ παραλλήλως καὶ τὸ χάρισμα τῆς προγνώσεως, ἂς φροντίζωμεν νὰ εἴμεθα καθαροὶ εἰς τὴν σκέψιν. Διότι ἐγὼ πιστεύω, ὅτι ἡ ψυχὴ ποὺ διατηρεῖται καθαρὴ ἀπὸ ὅλους τοὺς κακοὺς λογισμοὺς καὶ παραμένει ὅπως τὴν ἔπλασεν ὁ Θεός, ἠμπορεῖ νὰ ἀποκτήση τὸ χάρισμα τῆς προγνώσεως καὶ νὰ βλέπῃ περισσότερα καὶ μακρότερα ἀπὸ ὅ,τι βλέπουν οἱ δαίμονες, διότι θὰ ἔχη τὸν Κύριον ποὺ θὰ τῆς τὰ φανερώνῃ ὅλα. Ὅπως παραδείγματος χάριν ἦτο ἡ ψυχὴ τοῦ προφήτου Ἐλισσαίου, ἡ ὁποία διέβλεπεν ὅσα ἐσκέπτετο νὰ πράξη ὁ Γιεζῆ καὶ τὰς δυνάμεις ποὺ εὑρίσκοντο πλησίον της.

35. Ὅταν λοιπὸν σᾶς ἐπισκέπτωνται τὴν νύκτα καὶ θέλουν νὰ σᾶς εἰποῦν τὰ μέλλοντα ἢ σᾶς λέγουν· Ἡμεῖς εἴμεθα ἄγγελοι, μὴ τοὺς προσέχετε, διότι ψεύδονται. Ἂν πάλιν ἐπαινοῦν τὴν ἀσκητικήν σας ζωὴν καὶ σᾶς μακαρίζουν, μὴ πείθεσθε εἰς ὅσα σᾶς λέγουν καὶ μὴ τοὺς δίδετε σημασίαν καθόλου, ἀλλ᾽ ἀσφαλίσατε διὰ τοῦ σταυροῦ καλῶς τοὺς ἑαυτούς σας καὶ τὸ σπίτι σας καὶ κάμετε τὴν προσευχήν σας καὶ θὰ ἰδῆτε νὰ γίνωνται ἄφαντοι. Διότι εἶναι δειλοὶ καὶ φοβοῦνται πάρα πολὺ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ τοῦ Κυρίου, ἐπειδὴ μὲ τὸ σημεῖον αὐτὸ τοὺς ἀπεγύμνωσεν ἀπὸ κάθε δύναμιν ὁ Σωτὴρ καὶ τοὺς ἐξηυτέλισεν, ἐὰν ὅμως ἐπιμένουν νὰ σᾶς ἐνοχλοῦν ὁλοὲν καὶ μὲ περισσότερον θράσος καὶ χορεύουν καὶ ἀλλάσσουν ποικίλας μορφάς, μὴ δειλιάσετε καὶ μὴ φοβηθῆτε οὔτε νὰ τοὺς προσέχετε σὰν ἀγαθούς. Εἶναι εὔκολον καὶ δυνατὸν νὰ διακρίνετε τὴν ἐμφάνισιν τῶν ἀγαθῶν ἢ κακῶν πνευμάτων, διότι φωτίζει ὁ Θεός. Ἡ ἐμφάνισις τῶν ἁγίων πνευμάτων δὲν εἶναι τρομακτική. Διότι κατὰ τὴν ἐμφάνισιν αὐτῶν δὲν ὑπάρχει κανείς, ὅστις θὰ φιλονικήση ποτὲ ἢ θὰ κραυγάσῃ, οὔτε θὰ ἀκούση κανεὶς τὴν φωνήν των. Ἀλλὰ γίνεται σιωπηρῶς καὶ ἠρέμως, ὥστε νὰ δημιουργῆται ἀμέσως εἰς τὴν ψυχὴν χαρὰ καὶ ἀγαλλίασις καὶ θάρρος. Διότι εἶναι µαζί των ὁ Κύριος, ὁ ὁποῖος εἶναι δι' ἡμᾶς μὲν ἡ χαρά, διὰ δὲ τὸν Θεὸν Πατέρα ἡ δύναμις. Καὶ αἱ σκέψεις, τὰς ὁποίας δημιουργεῖ ἡ ἐμφάνισις αὐτή, παραμένουν ἀσάλευτοι καὶ σταθεραί, ὥστε νὰ φωτίζεται ἡ ψυχὴ ἀπὸ αὐτὴν τὴν χαρὰν καὶ ν᾿ ἀντιλαμβάνεται ἐκείνους ποὺ ἐμφανίζονται ἐνώπιόν της. Διότι συγχρόνως εἰσέρχεται εἰς τὴν ψυχὴν καὶ ὁ θεῖος πόθος διὰ τὰ μέλλοντα ἀγαθὰ καὶ θὰ ἤθελε νὰ ἔλθῃ ὁπωσδήποτε εἰς ἄμεσον ἐπαφὴν μὲ αὐτά, ἐὰν βεβαίως ἦτο δυνατὸν νὰ ἀπέλθη ἀπὸ τὴν γῆν µαζί των. Ἐὰν πάλιν ὡς ἄνθρωποι φοβηθοῦν μερικοὶ τὴν ἐμφάνισιν τῶν καλῶν πνευμάτων, οἱ ἐμφανιζόμενοι τοὺς ἀφαιροῦν πάραυτα τὸν φόβον μὲ τὴν ἀγάπην ποὺ δεικνύουν, ὅπως ἔκαμεν ὁ Γαβριήλ εἰς τὸν Ζαχαρίαν, καὶ εἰς τὰς γυναῖκας ὁ ἄγγελος ποὺ ἐνεφανίσθη εἰς τὸ μνῆμα τοῦ Κυρίου, καὶ ἐκεῖνος ποὺ ἐνεφανίσθη εἰς τοὺς βοσκοὺς κατὰ τὸ εὐαγγέλιον καὶ εἶπε· «Μὴ φοβεῖσθε». Διότι ὁ φόβος ἐκείνων δὲν προήρχετο ἀπὸ ψυχικὴν δειλίαν, ἀλλ᾽ ἀπὸ τὴν ἐπίγνωσιν τῆς παρουσίας τῶν ἀγαθῶν ἀγγέλων. Τοιαύτη λοιπὸν εἶναι ἡ ἐμφάνισις τῶν ἁγίων πνευμάτων.

36. Ἀντιθέτως ἡ εἰσβολὴ καὶ ἡ φανταστικὴ ἐμφάνισις τῶν κακῶν πνευμάτων εἶναι ταραχώδης μὲ κτύπους καὶ ἤχους καὶ κραυγάς, τέτοια ποὺ θὰ ἦτο καὶ ἡ εἰσβολὴ ἀτάκτων παιδιῶν καὶ ληστῶν. Ἐκ τῆς ἐμφανίσεως αὐτῶν δημιουργεῖται ἀμέσως δειλία καὶ ταραχή ψυχῆς, σύγχυσις λογισμῶν, σκυθρωπότης, μῖσος πρὸς τοὺς ἀσκητάς, πνευματικὴ ἀδράνεια, λύπη, ἀνάμνησις τῶν συγγενῶν καὶ φόβος θανάτου. Ἐπὶ πλέον δὲ ἐπιθυμία κακῶν, ἀμέλεια διὰ τὴν ἀρετὴν καὶ σύγχυσις τοῦ ἠθικοῦ. Ὅταν λοιπὸν ἰδῆτε κάποιο πνεῦμα καὶ φοβηθῆτε, ἐὰν μὲν ἀφαιρεθῇ ἀμέσως ὁ φόβος σας καὶ εἰς τὴν θέσιν του ἔλθῃ χαρὰ ἀνέκφραστος καὶ εὐθυμία καὶ θάρρος καὶ ἀποκατάστασις τοῦ φρονήματος καὶ εἰρήνη εἰς τὴν σκέψιν, καὶ ὅλα τά ἄλλα ποὺ ἀνέφερα προηγουμένως, καὶ ἀνδρεία καὶ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεόν, νὰ ἔχετε θάρρος καὶ νὰ προσεύχεσθε. Διότι ἡ χαρὰ καὶ ἡ κατάστασις αὐτὴ τῆς ψυχῆς δεικνύει τὴν ἁγιότητα τοῦ ἐμφανισθέντος ἀγγέλου. Ἔτσι, ὅταν ὁ Ἀβραὰμ εἶδε τὸν Κύριον, ἠσθάνθη πνευματικὴν ἀγαλλίασιν. Καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος ἐσκίρτησεν ἀπὸ ἀγαλλίασιν, ὅταν ὡμίλησεν ἡ Θεοτόκος Μαρία. Ἀλλ᾽ ἐὰν ἐμφανισθοῦν πνεύματα καὶ προξενηθῇ ταραχὴ καὶ ἐξωτερικὸς κτύπος καὶ κοσµικἡ φαντασία καὶ ἀπειλὴ θανάτου καὶ ὅσα ἀνέφερα πιὸ πάνω, νὰ γνωρίζετε ὅτι εἶναι ἐπιδρομὴ κακῶν πνευμάτων.

37. Ἀλλά νὰ ἔχετε ὑπ' ὄψιν σας καὶ τὸ ἑξῆς γνώρισμα: ὅταν δηλαδὴ κατὰ τὴν ὀπτασίαν ἐξακολουθῇ ἐπιμόνως νὰ δειλιάζη ἡ ψυχή, τότε ἔχομεν παρουσίαν ἐχθρῶν. Διότι οἱ δαίμονες δὲν ἀφαιροῦν τὸν φόβον τῶν ἐμφανίσεών των, ὅπως τὴν ἀφήρεσεν ὁ μέγας ἀρχάγγελος Γαβριὴλ εἰς τὴν Μαρίαν καὶ τὸν Ζαχαρίαν καὶ ἐκεῖνος ποὺ ἐνεφανίσθη εἰς τὸ μνῆμα ἐνώπιον τῶν γυναικῶν. Ἀντιθέτως μάλιστα, ὅταν ἰδοῦν ὅτι δειλιάζουν οἱ μοναχοί, μεγαλοποιοῦν τὰς φαντασίας διὰ νὰ τοὺς φοβίζουν ἀκόμη περισσότερον καὶ ἐν συνεχείᾳ, ἀφοῦ τοὺς ὑποτάξουν, τοὺς περιπαίζουν λέγοντες: Πέσατε καὶ προσκυνήσατε. Τοὺς εἰδωλολάτρας λοιπὸν ἔτσι τοὺς ἐξηπάτησαν, ἔτσι ἐπίστευσαν αὐτοὶ τοὺς ψευδεῖς θεούς. Ἡμᾶς ὅμως δὲν ἐπέτρεψεν ὁ Κύριος νὰ μᾶς ἀπατήσῃ ὁ διάβολος. Διότι, ὅταν παρουσίασε καὶ εἰς αὐτὸν τὰς φαντασίας αὐτὰς εἰς τὴν ἔρημον, τὸν ἐπετίμησε καὶ τοῦ εἶπε· «Πήγαινε ὀπίσω µου, σατανᾶ, διότι εἶναι γραμμένον· τὸν Κύριον τὸν Θεόν σου πρέπει νὰ προσκυνήσης καὶ αὐτὸν μόνον νὰ λατρεύσης». Διά τοῦτο λοιπὸν συνεχῶς καὶ περισσότερον ἂς περιφρονοῦμεν τὸν παμπόνηρον αὐτόν. Διότι τὸν λόγον αὐτὸν ποὺ εἶπεν ὁ Κύριος τὸν εἶπε διὰ τὸ ἰδικόν μας καλόν· ὅταν δηλαδὴ ἀκούουν οἱ δαίμονες καὶ ἀπὸ τὸ ἰδικόν μας στόμα τὰ ἴδια αὐτὰ λόγια, νὰ κατατροπώνωνται μὲ τὴν δύναμιν τοῦ Κυρίου, ὁ ὁποῖος τὸν ἐπετίμησεν ἔτσι.

38. Δὲν πρέπει ὅμως νὰ καυχώμεθα ἐπειδὴ ἐκδιώκομεν δαιμόνια, οὔτε νὰ ὑπερηφανευώμεθα ἐπειδὴ κάµνοµεν θεραπείας ἀσθενειῶν. Οὔτε πάλιν νὰ θαυμάζωμεν ἐκεῖνον ποὺ ἔχει τὴν δύναμιν νὰ ἐκδιώκῃ δαιμόνια, ἐκεῖνον δὲ ποὺ δὲν ἔχει τὴν δύναμιν αὐτὴν νὰ τὸν περιφρονοῦμεν. Ἀλλ᾽ ἂς ἐξετάζῃ κανεὶς τὴν ἄσκησιν τοῦ καθενός, καί, ἢ νὰ μιμῆται καὶ νὰ ἁμιλλᾶται αὐτόν, ἢ νὰ τὸν διορθώνη. Διότι τὸ νὰ κάµνωµεν θαύματα δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἡμᾶς. Εἶναι ἔργον τοῦ Σωτῆρος. Ἔλεγε λοιπὸν ὁ Κύριος εἰς τοὺς μαθητάς του: «Μὴ χαίρεσθε διότι σᾶς ὑποτάσσονται τὰ πνεύματα, ἀλλὰ νὰ χαίρεσθε, διότι τὰ ὀνόματά σας εἶναι γραμμένα εἰς τοὺς οὐρανούς». Διότι τὸ νὰ ἔχουν γραφῇ τὰ ὀνόματά μας εἰς τοὺς οὐρανοὺς εἶναι ἀπόδειξις τῆς ἰδικῆς μας ἐναρέτου ζωῆς. Τὸ νὰ ἐκδιώκωμεν ὅμως δαίμονας εἶναι χάρισμα ποὺ μᾶς ἐδόθη ἀπὸ τὸν Κύριον. Διά τοῦτο, εἰς ἐκείνους ποὺ καυχῶνται ὄχι διὰ τὴν ἀρετήν των, ἀλλὰ διὰ τὰ σημεῖα ποὺ κάμνουν καὶ λέγουν: «Κύριε, εἰς τὸ ὄνομά σου δὲν ἐξεδιώξαμεν δαιμόνια καὶ εἰς τὸ ὄνομά σου δὲν ἐκάμαμεν πολλά θαύματα;» Ἀπεκρίνετο: «Ἀλήθεια σᾶς λέγω, ὅτι δὲν σᾶς γνωρίζω». Διότι ὁ Κύριος δὲν ἀναγνωρίζει τὰ ἔργα τῶν ἀσεβῶν. Πάντοτε λοιπὸν πρέπει νὰ προσευχώμεθα, ὅπως εἶπα καὶ πιὸ πάνω, διὰ νὰ ἀποκτοῦμεν χάρισμα διακρίσεως πνευμάτων, ὥστε, ὅπως ἔχει γραφῆ: «Νὰ µὴ πιστεύωμεν εἰς κάθε πνεῦμα».

39. Θὰ ἤθελα ἤδη νὰ σιωπήσω καὶ νὰ μὴ σᾶς εἴπω τίποτε ἀπὸ τὴν ζωήν µου καὶ ν᾿ ἀρκεσθῶ μόνον εἰς αὐτά. Ἀλλὰ διὰ νὰ μὴ νομίσετε ὅτι σᾶς τὰ λέγω ὥς μίαν ἁπλῆν διήγησιν, καὶ διὰ νὰ πιστεύσετε ὅτι αὐτὰ ποὺ σᾶς διηγοῦμαι εἶναι ἀπὸ τὴν πεῖραν µου καὶ εἶναι πραγματικά, διὰ τοῦτο συνεχίζω καὶ σᾶς λέγω πόσας πονηρίας τῶν δαιμόνων εἶδα μὲ τὰ μάτια µου, ἔστω καὶ ἂν γίνωμαι τρόπον τινὰ ἀνόητος. Ὁ Κύριος ὅμως, ὁ ὁποῖος βλέπει τὴν καθαρὰν συνείδησίν µου, γνωρίζει ὅτι δὲν σᾶς τὰ λέγω διὰ νὰ καυχηθῶ, ἀλλὰ διότι σᾶς ἀγαπῶ καὶ θέλω νὰ σᾶς συμβουλεύσω. Πόσες φορὲς δὲν μὲ ἐμακάρισαν, ἀλλ᾽ ἐγὼ τοὺς κατηράσθην εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου; Πόσες φορὲς δὲν προανήγγειλαν τὸ πλημμύρισμα τοῦ ποταμοῦ; ἀλλ᾽ ἐγώ τοὺς ἔλεγα: Καὶ τί ἐνδιαφέρεσθε σεῖς διὰ τὸ πρᾶγμα αὐτό; Κάποτε ἦλθαν μὲ ἀπειλητικὰς διαθέσεις καὶ μὲ περιεκύκλωσαν σὰν πάνοπλοι στρατιῶται. Ἄλλοτε πάλιν ἐγέμισαν τὸ σπίτι µου μὲ ἵππους καὶ θηρία καὶ ἑρπετά, ἀλλ᾽ ἐγὼ ἔψαλλα: «Ἐκεῖνοι θὰ ἐπιτεθοῦν ἐναντίον μας μὲ πολεμικὰ ἅρματα καὶ ἱππικόν, ἡμεῖς ὅμως μὲ τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ θὰ τοὺς νικήσωμεν θριαμβευτικῶς». Καὶ μὲ τὰς προσευχάς αὐτὰς τοὺς ἀπεμάκρυνεν ὁ Κύριος. Ἦλθαν κάποτε, μίαν σκοτεινὴν νύκτα, μὲ φανταστικὸν φῶς καὶ μοῦ ἔλεγαν: Ἤλθαμεν νὰ σὲ φωτίσωμεν, Ἀντώνιε· Ἐγὼ ὅμως ἔκλεισα τὰ μάτια µου καὶ προσηυχόµουν καὶ ἀμέσως ἔσβησε τὸ φῶς τῶν ἀσεβῶν. Ὕστερα ἀπὸ ὀλίγους μῆνας ἦλθαν πάλιν ψάλλοντες καὶ ἀπαγγέλλοντες λόγια τῆς Γραφῆς, «ἀλλ᾽ ἐγώ ὡς νὰ ἤμουν κωφὸς δὲν ἤκουον». Μίαν ἄλλην φορὰν ἐκλόνισαν τὸ μοναστήρι, ἐγώ δὲ προσηυχόμουν καὶ διετήρουν σταθερὸν τὸ φρόνημά µου. Ἀργότερον ἦλθαν πάλιν καὶ ἔκαμναν κρότον, ἐσφύριζαν, ἐχόρευαν. Μόλις ὅµως ἤρχισα νὰ προσεύχωμαι καὶ ἀνασηκωμένος ἔψαλλα µέσα µου, ἀμέσως ἤρχισαν νὰ θρηνοῦν καὶ νὰ κλαίουν, σὰν νὰ ἔχασαν τὴν δύναμίν των, ἐνῷ ἐγὼ ἐδόξαζα τὸν Κύριον, ὁ ὁποῖος ἐξηφάνισε καὶ ἐξηυτέλισε τὴν τόλμην καὶ τὴν μανίαν αὐτῶν.

40. Παρουσιάσθη κάποτε μὲ μεγαλοπρέπειαν ἕνας δαίμων πολὺ ὑψηλὸς καὶ ἐτόλμησε νὰ εἰπῆ: Ἐγὼ εἶμαι ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ, καί: Ἐγὼ εἶμαι ἡ θεία πρόνοια, τί θέλεις νὰ σοῦ χαρίσω; Τότε ἐγὼ ἐπικαλούμενος τὸν Κύριον τὸν ἔφτυσα καὶ ἐπεχείρησα νὰ τὸν κτυπήσω. Καὶ μοῦ ἐφάνη ὅτι τὸν ἐκτύπησα, καὶ ἀμέσως μόλις ἠκούσθη τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, ἐκεῖνος ὁ τόσον ὑψηλὸς μαζὶ μὲ ὅλους τοὺς δαίμονάς του ἐξηφανίσθη. Κάποτε, εἰς περίοδον ποὺ ἐγὼ ἐνήστευα, ἦλθεν ὁ παμπόνηρος ὡς μοναχός. Καὶ, κρατῶντας εἰς τὰ χέρια του ψωμιὰ φανταστικά, μὲ συνεβούλευε λέγοντας: Φάγε καὶ σταμάτα νὰ κοπιάζης τόσον πολύ· ἄνθρωπος εἶσαι καὶ σὺ καὶ ἠμπορεῖ νὰ ἀρρωστήσης. Ἐγὼ ὅμως κατενόησα τὸ πονηρόν του τέχνασμα καὶ ἐσηκώθην νὰ προσευχηθῶ. Ἐκεῖνος δὲν ἄντεξε· ἐξηφανίσθη ἀμέσως καὶ ἐφάνη νὰ βγαίνῃ ἀπὸ τὴν πόρταν ὡς καπνός. Πόσες φορὲς εἰς τὴν ἔρημον δὲν μοῦ ἔδειξε φανταστικὸν χρυσάφι, μόνον καὶ μόνον διὰ νὰ τὸ ἐγγίσω μὲ τὰ χέρια µου καὶ νὰ τὸ προσέξω. Ἐγὼ ὅμως ἔψαλλα μὲ ὅλην τὴν καρδίαν µου καὶ ἐκεῖνος ἔλιωνεν ἀπὸ τὸ κακόν του. Πόσες φορὲς μὲ ἐπλήγωναν καὶ ἔλεγα: «Τίποτε δὲν θὰ μὲ χωρίσῃ ἀπὸ τὴν ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ». Καὶ τότε ἐπλήγωνεν ὁ ἕνας τὸν ἄλλον. Πλὴν ὅμως ἐκεῖνος ποὺ τοὺς ἔπαυε καὶ τοὺς καταργοῦσε δὲν ἤμουν ἐγώ, ἀλλ᾽ ὁ Κύριος ποὺ λέγει· «Ἔβλεπα τὸν σατανᾶν νὰ πίπτῃ σὰν ἀστραπὴ ἀπὸ τὸν οὐρανόν». Ἐγὼ ὅμως, τέκνα µου, ἐνθυμούμενος πάντοτε τὸ ρητὸν τοῦ Ἀποστόλου: «ἐφήρμοσα αὐτὰ εἰς τὸν ἑαυτόν µου», διὰ νὰ μάθετε νὰ μὴ ἀπογοητεύεσθε κατὰ τὴν ἄσκησιν καὶ νὰ μὴ φοβῆσθε τὰς φαντασίας τοῦ διαβόλου καὶ τῶν δαιμονίων του.

41. Καὶ μιὰ καὶ ἔγινα ἀνόητος μὲ τὰς διηγήσεις µου, ἀκούσατε καὶ τοῦτο πρὸς πνευματικὴν ἀσφάλειαν καὶ ἀφοβίαν καὶ πιστεύσατέ µε, διότι δὲν ψεύδομαι. Κάποτε ἐκτύπησε κάποιος τὴν πόρταν µου εἰς τὸ μοναστήρι, καὶ ὅταν ἐβγῆκα ἔξω, εἶδα κάποιον ποὺ ἐφαίνετο ἀδύνατος καὶ ὑψηλός. Ἔπειτα ὅταν τὸν ἠρώτησα: Ποῖος εἶσαι; εἶπε: Ἐγὼ εἶμαι ὁ σατανᾶς. Ὅταν τὸν ἠρώτησα καὶ πάλιν: Καὶ διατί ἦλθες ἐδῶ; μοῦ εἶπεν ἐκεῖνος: Διατί μὲ κατηγοροῦν ἀδίκως οἱ μοναχοὶ καὶ ὅλοι οἱ ἄλλοι Χριστιανοί; Διατί μὲ καταρῶνται κάθε ὥραν; Ὅταν δὲ ἐγὼ τοῦ εἶπα: Διατί τοὺς ἐνοχλεῖς; Λέγει: Δὲν τοὺς ἐνοχλῶ ἐγώ, διότι εἶμαι ἀδύνατος· αὐτοὶ ταράσσονται μόνοι τους. Δὲν ἀνέγνωσαν, ὅτι «Τὰ πολεμικὰ σπαθιὰ τοῦ ἐχθροῦ κατεστράφησαν τελείως καὶ τὰς πόλεις ἐκρήμνισες»; Δὲν ἔχω πλέον ἔδαφος, οὔτε βέλος, οὔτε πόλιν. Παντοῦ ἔχουν γίνει Χριστιανοί. Καὶ ἡ ἔρημος ἀκόμη ἔχει γεμίσει ἀπὸ μοναχούς. Ἂς βλέπουν τὸν ἑαυτόν των καὶ ἂς μὴ μὲ καταρῶνται ἀδίκως. Τότε ἐγὼ ἐθαύμασα τὴν χάριν τοῦ Κυρίου καὶ εἶπα εἰς αὐτόν: Ἂν καὶ εἶσαι πάντοτε ψεύστης καὶ ποτὲ δὲν λέγεις τὴν ἀλήθειαν, ἐν τούτοις εἰς τὴν προκειμένην περίπτωσιν εἶπες τὴν ἀλήθειαν, μολονότι δὲν ἤθελες. Διότι πράγματι ἦλθεν ὁ Χριστὸς καὶ σὲ κατέστησεν ἀδύνατον, καί, ἀφοῦ σὲ ἐνίκησε, σὲ ἀπεγύμνωσεν. Ἐκεῖνος μόλις ἤκουσε τὸ ὄνομα τοῦ Σωτῆρος, μὴ ὑποφέρων τὸ ζεμάτισμα ποὺ τοῦ προεκάλεσε τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, ἔγινεν ἄφαντος.

42. Ἀφοῦ λοιπὸν καὶ ὁ ἴδιος ὁ διάβολος ὁμολογῆ ὅτι τίποτε δὲν ἔχει τὴν δύναμιν νὰ κάµῃ, ὀφείλομεν νὰ τὸν περιφρονοῦμεν τελείως καὶ αὐτὸν καὶ τοὺς δαίμονάς του. Ὁ μὲν λοιπὸν ἐχθρὸς μαζὶ μὲ τὰ σκυλιά του τόσον πονηρά σχέδια ἔχει· ἀλλ᾽ ἡμεῖς τώρα ποὺ ἐμάθαμεν τὴν ἀδυναμίαν των, ἠμποροῦμεν νὰ τοὺς περιφρονοῦμεν. Ἔτσι, ἂς μὴ χάνωμεν ἐκ τῶν προτέρων τὸ θάρρος μας, οὔτε νὰ δειλιάζη ἡ ψυχή μας καὶ νὰ δημιουργοῦμεν µέσα μας φόβους, λέγοντες: Μήπως ἄραγε ἔλθῃ ὁ δαίμων καὶ μὲ ἀνατρέψῃ; μήπως μὲ πιάση καὶ μὲ ρίψῃ κάτω, ἢ παρουσιασθῇ ξαφνικὰ καὶ μὲ τρομάξῃ; Ἂς µὴ περνοῦν καθόλου ἀπὸ τὸ μυαλό μας τέτοιες σκέψεις, οὔτε νὰ λυπούμεθα σὰν νὰ χανώμεθα. Ἀλλὰ ἂς ἔχωμεν πάντοτε περισσότερον θάρρος καὶ χαρὰν σὰν σωζόμενοι. Ἂς συλλογιζώμεθα, ὅτι µαζί μας εἶναι ὁ Κύριος, αὐτὸς ποὺ τοὺς κατετρόπωσε καὶ τοὺς κατήργησεν. Ἂς σκεπτώμεθα, τέλος, καὶ ἂς φέρωμεν εἰς τὸν νοῦν μας πάντοτε ὅτι, ἐφ᾽ ὅσον ὁ Κύριος εἶναι µαζί μας, τίποτε δὲν θὰ μᾶς κάμουν οἱ ἐχθροί. Διότι ὅταν ἔλθουν μᾶς συμπεριφέρονται ἀναλόγως μὲ τὴν ψυχικὴν κατάστασιν εἰς τὴν ὁποίαν εὑρισκόμεθα καὶ προσαρμόζουν τὰς φαντασίας ἀναλόγως μὲ τὰς σκέψεις ποὺ κάµνοµεν. Ἔτσι, ἐὰν μᾶς εὕρουν φοβισμένους καὶ ταραγμένους, ἀμέσως αὐτοὶ σὰν λησταὶ ποὺ εὑρῆκαν τὸν τόπον ἀφύλακτον ὁρμοῦν, καὶ ἐκεῖνο ποὺ σκεπτόμεθα µέσα μας μᾶς τὸ παρουσιάζουν ἐξωγκωμένον. Ἐὰν δηλαδὴ μᾶς βλέπουν νὰ δειλιάζωµεν καὶ φοβούμεθα, αὐξάνουν πολὺ περισσότερον τὴν δειλίαν μὲ τὰς φαντασίας καὶ τὰς ἀπειλὰς καὶ ἔτσι μὲ αὐτὰ βασανίζεται ἡ ταλαίπωρος ψυχή μας. Ἐὰν ὅμως μᾶς εὕρουν νὰ χαιρώμεθα ἐν Κυρίῳ καὶ νὰ σκεπτώμεθα τὰ μέλλοντα ἀγαθὰ καὶ νὰ φέρωμεν εἰς τὸν νοῦν μας ὅσα ἀρέσουν εἰς τὸν Κύριον καὶ νὰ συλλογιζώμεθα διαρκῶς, ὅτι ὅλα εἶναι εἰς τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ καὶ ὅτι ὁ δαίμων δὲν ἔχει καμίαν ἐξουσίαν ἐναντίον τοῦ Χριστιανοῦ καὶ γενικῶς δὲν ἔχει ἐξουσίαν ἐναντίον κανενὸς ἀνθρώπου, βλέποντες τότε τὴν ψυχὴν ἠσφαλισμένην μὲ τὰς σκέψεις αὐτάς, ἀπομακρύνονται καταντροπιασµένοι. Ὅταν παραδείγματος χάριν ὁ ἐχθρὸς εἶδε τὸν Ἰὼβ περιφρουρημένον καλά, ἔφυγεν ἀπὸ κοντά του, ἐνῷ τὸν Ἰούδαν τὸν εὑρῆκε γυμνὸν ἀπὸ τέτοιες σκέψεις καὶ τὸν ἠχμαλώτισεν. Ὥστε ἐὰν θέλωμεν νὰ περιφρονοῦμεν τὸν ἐχθρόν, ἂς σκεπτώμεθα πάντοτε ὅσα ἀρέσουν εἰς τὸν Κύριον καὶ μὲ τὴν ἐλπίδα αὐτὴν ἂς χαίρῃ πάντοτε ἡ ψυχή μας, καὶ τότε θὰ ἰδοῦμεν τὰ παιγνίδια τῶν δαιμόνων νὰ ἐξαφανίζωνται σὰν καπνός, οἱ δὲ δαίμονες νὰ φεύγουν καὶ ὄχι νὰ μᾶς καταδιώκουν. Διότι, ὅπως εἶπα καὶ προηγουμένως, εἶναι πολὺ δειλοί, ἐπειδὴ ζοῦν πάντοτε μὲ τὴν ἀγωνιώδη ἀναμονὴν τοῦ πυρὸς τῆς κολάσεως ποὺ ἔχει ἑτοιμασθῆ δι' αὐτούς.

43. Διὰ νὰ εἶσθε ἄφοβοι ἀπέναντι αὐτῶν νὰ ἔχετε ὑπ' ὄψιν καὶ τὸ ἑξῆς στοιχεῖον: Ὅταν δηλαδὴ σοῦ παρουσιάζεται κάποιο φάντασμα, μὴ χάνης τὸ ἠθικόν σου ἐκ τῶν προτέρων ἀπὸ δειλίαν, ἀλλ᾽ ὁποιοδήποτε φάντασμα καὶ ἂν εἶναι, κάµε πρῶτα τὴν ἐρώτησιν: Ποῖος εἶσαι σὺ καὶ ἀπὸ ποὺ ἔρχεσαι; Ὁπότε, ἐὰν μὲν εἶναι ὀπτασία ἁγίων, σὲ πληροφοροῦν καὶ τὸν φόβον τὸν μεταβάλλουν εἰς χαράν. Ἐὰν δὲ εἶναι διαβολική, ἀμέσως ἐξασθενίζει καθὼς βλέπει ρωμαλέαν τὴν σκέψιν, καθ' ὅσον τὸ νὰ ζητῆς πληροφορίας γενικῶς· Ποῖος εἶσαι καὶ ἀπὸ ποῦ κατάγεσαι; εἶναι ἔνδειξις ἀταραξίας. Ἔτσι ὁ μὲν Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ ἠρώτησε καὶ ἔμαθεν, ὁ δὲ ἐχθρὸς δὲν ἐξέφυγεν, ὅταν τὸν ἠρώτησεν ὁ Δανιήλ.

44. Ἐνῷ ὁ Ἀντώνιος ἔλεγεν αὐτὰ ὅλοι ἔχαιρον· καὶ ἄλλων μὲν ηὔξανεν ὁ ἔρωτας τῆς ἀρετῆς, ἄλλων ἀπεβάλλετο ἡ ἀμέλεια καὶ ἄλλων ἔπαυεν ἡ ὑπερηφάνεια. Ὅλοι δὲ µαζί, θαυμάζοντες τὴν χάριν ποὺ ἔδωκεν ὁ Κύριος εἰς τὸν Ἀντώνιον νὰ διακρίνῃ τὰ πνεύματα, ἔλαβαν ἀπόφασιν νὰ περιφρονοῦν τὴν κακίαν τῶν δαιμόνων. Ἔτσι τὰ μοναστήρια εἰς τὰ βουνὰ ὡμοίαζαν μὲ σκηνὰς γεµάτας ἀπὸ θείας χορωδίας, αἱ ὁποῖαι ἔψαλλαν, ἀγαποῦσαν τὸν λόγον, ἐνήστευαν, προσηύχοντο, ηὐφραίνοντο μὲ τὴν ἐλπίδα τῶν μελλόντων ἀγαθῶν, ἠργάζοντο διὰ νὰ κάμνουν ἐλεημοσύνας, καὶ εἶχαν ἀγάπην καὶ ὁμόνοιαν μεταξύ των. Καὶ πράγματι ἦτο δυνατὸν νὰ ἰδῇ κανεὶς κάτι ποὺ νά ὁμοιάζη μὲ χώραν ἐκ φύσεως εὐσεβείας καὶ δικαιοσύνης. Διότι δὲν ὑπῆρχεν ἐκεῖ κανεὶς ποὺ νὰ ἀδικῇ ἢ νὰ ἀδικῆται, οὔτε κατηγορία ἐναντίον εἰσπράττοντος φόρους ἀλλ' ὑπῆρχε πλῆθος μὲν ἀσκητῶν, ἕνα δὲ ἦτο τὸ φρόνημα ὅλων, τὸ νὰ ἐπιτύχουν τὴν ἀρετήν, ὥστε, ἐὰν ἔβλεπε κάποιος πάλιν τὰ μοναστήρια καὶ τὴν μεγάλην ἁρμονίαν τῶν μοναχῶν, θὰ ἀναφωνοῦσε καὶ θὰ ἔλεγε· «Πόσον ὡραῖοι εἶναι οἱ οἶκοι σου, Ἰακώβ, αἱ σκηναί σου, Ἰσραήλ! Εἶναι σὰν βαθύσκιοι κοιλάδες, σὰν κῆποι πλησίον ποταμοῦ, καὶ σὰν σκηναί, τὰς ὁποίας ἔστησεν ὁ Κύριος, καὶ σὰν κέδροι πλησίον τῶν ὑδάτων».

45. Ὁ ἴδιος βεβαίως, ἀσκητεύοντας ὣς ἐπὶ τὸ πλεῖστον μόνος εἰς τὸ μοναστήριόν του, ἐνέτεινε τὴν ἄσκησιν καὶ καθημερινῶς ἀνεστέναζε καὶ ἔφερεν εἰς τὸν νοῦν του τὰς μονὰς ποὺ εὑρίσκονται εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐπόθει νὰ ἔλθῃ εἰς αὐτὰς καὶ ἐξήταζε τὸ πρόσκαιρον τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων. Ὅταν δὲ ἐπρόκειτο νὰ φάγη καὶ νὰ κοιμηθῇ ἢ νὰ κάµῃ τὰς ἄλλας ἀνάγκας τοῦ σώματος ἐντρέπετο, διότι ἐσκέπτετο τὸ ἄϋλον τῆς ψυχῆς. Πολλὲς φορές, ὅταν ἐπρόκειτο νὰ φάγῃ μαζὶ μὲ ἄλλους πολλοὺς μοναχούς, ἐνεθυμήθη τὴν πνευματικὴν τροφὴν καὶ διέκοψε τὸ φαγητὸν καὶ ἔφυγε μακρυὰ ἀπὸ αὐτούς, διότι ἐπίστευεν ὅτι θὰ ἐκοκκίνιζεν, ἐὰν τὸν ἔβλεπαν οἱ ἄλλοι νὰ τρώγῃ. Ὅταν δὲ ἦτο μόνος του ἔτρωγε κατ' ἀνάγκην διὰ νὰ συντηρηθῇ τὸ σῶμα του. Πολλὲς φορὲς ἔτρωγε καὶ μαζὶ μὲ τοὺς ἀδελφούς. Καὶ ἐντρέπετο μὲν τότε διότι ἔτρωγεν, ἐλάμβανε δὲ πολλὴν παρρησίαν, ἐπειδὴ ἔλεγε λόγους ὠφελείας. Καὶ ἔλεγεν ὅτι πρέπει ὅλον τὸν καιρὸν νὰ τὸν ἀφιερώνωμεν διὰ τὴν ψυχὴν μᾶλλον παρά διά τὸ σῶμα, καὶ νὰ διαθέτωμεν μὲν κατ᾽ ἀνάγκην ὀλίγον χρόνον διὰ τὸ σῶμα, ὅλον δὲ τὸν καιρὸν νὰ τὸν ἀφιερώνωμεν διὰ τὴν ψυχὴν μᾶλλον καὶ νὰ ἀναζητοῦμεν τὴν ὠφέλειαν αὐτῆς, ὥστε νὰ μὴ ἑλκύεται αὐτὴ ἀπὸ τὰς ἡδονάς τοῦ σώματος, ἀλλὰ τὸ σῶμα νὰ ὑποτάσσεται εἰς αὐτήν. Διότι αὐτὸ σημαίνει ἐκεῖνο ποὺ λέγει ὁ Σωτήρ: «Μὴ μεριμνήσετε διὰ τὴν ζωήν σας τί θὰ φάγετε, οὔτε διὰ τὸ σῶμα σας τί θὰ ἐνδυθῆτε. Καὶ σεῖς μὴ φροντίζετε τί θὰ φάγετε ἢ τί θὰ πιεῖτε καὶ μὴ περιέρχεσθε εἰς ἀμηχανίαν· διότι ὅλα αὐτὰ τὰ ζητοῦν οἱ εἰδωλολάτραι, ἐνῷ ὁ ἰδικός σας Πατὴρ γνωρίζει ὅτι ἔχετε ἀνάγκην ἀπὸ ὅλα αὐτά. Μόνον νὰ ζητῆτε πρῶτον τὴν βασιλείαν αὐτοῦ καὶ ὅλα αὐτὰ θὰ σᾶς προστεθοῦν».

46. Βραδύτερον ἐνέσκηψεν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν ὁ διωγμός, ὁ ὁποῖος ἔγινε τότε ἐπὶ Μαξιμίνου. Καὶ ὅταν οἱ ἅγιοι μάρτυρες ὡδηγοῦντο εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἠκολούθησε καὶ αὐτὸς ἀφοῦ ἐγκατέλειψε τὸ μοναστήριον καὶ ἔλεγεν: Ἂς πᾶμε καὶ ἡμεῖς διὰ ν᾿ ἀγωνισθοῦμεν, ἐὰν μᾶς καλέση ὁ Κύριος, ἢ διὰ νὰ ἰδοῦμεν ἐκείνους ποὺ ἀγωνίζονται. Καὶ εἶχε μὲν πόθον νὰ μαρτυρήσῃ, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ δὲν ἤθελε νὰ παραδώση μόνος του τὸν ἑαυτόν του, ὑπηρέτει τοὺς ὁμολογητὰς τόσον εἰς τὰ μεταλλεῖα ὅσον καὶ εἰς τὰς φυλακάς. Πολὺ δὲ ἐφρόντιζε νὰ ἐνισχύῃ εἰς τὸ δικαστήριον τὸ φρόνημα ἐκείνων ποὺ ἐκαλοῦντο νὰ καταδικασθοῦν διὰ μαρτυρικοῦ θανάτου, ἐκείνους δὲ ποὺ ἐμαρτύρουν νὰ τοὺς περισυλλέγη καὶ νὰ τοὺς προπέμπῃ μέχρι τοῦ τάφου. Βλέποντας λοιπὸν ὁ δικαστὴς τὸ θάρρος αὐτοῦ καὶ ἐκείνων ποὺ ἦσαν µαζί του, ὡς καὶ τὴν προθυμίαν διὰ μαρτύριον, ἐξέδωκεν ἐντολὴν κανεὶς ἀπὸ τοὺς μοναχοὺς νὰ μὴ ἐμφανίζεται εἰς τὸ δικαστήριον, ἀλλ᾽ οὔτε καὶ εἰς τὴν πόλιν νὰ παραμένουν οἱ μοναχοί. Καὶ οἱ μὲν ἄλλοι μοναχοὶ εἶχον τὴν γνώμην ὅτι πρέπει νὰ μὴ ἐμφανισθοῦν κατὰ τὴν ἡμέρα ἐκείνην, ἀντιθέτως ὁ Ἀντώνιος δὲν συνεμορφώθη καθόλου πρὸς τὴν ἐντολήν, ἀλλὰ ἔπλυνε καλῶς τὸ ἐπανωφόρι του καὶ τὴν ἑπομένην ἐστάθη εἰς ὑψηλὸν μέρος πρὸ τοῦ ἡγεμόνος, ὥστε αὐτὸς νὰ τὸν βλέπῃ ὁλοκάθαρα. Καὶ ἐνῷ ὅλοι ἐθαύμαζον διὰ τὴν τόλμην του αὐτὴν καὶ ὁ ἡγεμὼν τὸν ἔβλεπε καθὼς ἐβάδιζε μετὰ τῆς συνοδείας του, αὐτὸς ἐστέκετο ἄφοβος, δεικνύων ἔτσι τὸν ζῆλον ποὺ ἔχομεν ἡμεῖς οἱ Χριστιανοί. Διότι, ὅπως εἶπα καὶ προηγουμένως, καὶ αὐτὸς ηὔχετο νὰ μαρτυρήσῃ. Καὶ ὁ ἴδιος μὲν ἐφαίνετο ὅτι λυπεῖται, διότι δὲν ἐμαρτύρησεν, ἀλλ᾽ ὁ Κύριος τὸν ἐφύλασσε διὰ τὴν ὠφέλειαν τὴν ἰδικήν μας καὶ τῶν ἄλλων, ὥστε νὰ γίνη διδάσκαλος εἰς πολλοὺς καὶ εἰς τὴν ἄσκησιν, τὴν ὁποίαν αὐτὸς ἐδιδάχθη ἀπὸ τὰς Γραφάς. Πράγματι δὲ καὶ μόνον ποὺ ἔβλεπαν τὸν τρόπον τῆς ζωῆς του, πολλοὶ ἐδείκνυον προθυμίαν νὰ γίνουν μιμηταὶ τῆς ζωῆς του. Ἐξηκολούθησε λοιπὸν νὰ ὑπηρετῇ τοὺς ὁμολογητὰς καὶ ὡς συναιχµάλωτος αὐτῶν ἐκοπίαζεν εἰς τὸ νὰ τοὺς ὑπηρετῇ.

47. Ὅταν ὅμως ἀργότερα ἐσταμάτησεν ὁ διωγμὸς καὶ εἶχε µαρτυρήσει ὁ µακαρίτης ἐπίσκοπος Πέτρος, ἀνεχώρησε καὶ ἔφυγε πάλιν εἰς τὸ μοναστήριον, καὶ ἐκεῖ καθημερινῶς ἔδιδε τὴν μαρτυρίαν τῆς συνειδήσεώς του καὶ ἠγωνίζετο τὰ κατορθώματα τῆς πίστεως. Διότι ἤδη περισσότερον καὶ συστηµατικώτερον ὑπέβαλλε τὸν ἑαυτόν του εἰς τὴν ἄσκησιν. Ἐνήστευε πάντοτε, καὶ τὸ ἔνδυμά του ἦτο ἐσωτερικῶς μὲν τρίχινον, ἐξωτερικῶς δὲ δερμάτινον, καὶ τὸ ἐφόρει μέχρι τοῦ θανάτου του, χωρὶς ποτὲ νά λούσῃ τὸ σῶμα του μὲ νερὸ διὰ νὰ τὸ καθαρίση καὶ χωρὶς νὰ νίψῃ τὰ πόδια του ὁλόκληρα ἢ ἁπλῶς νὰ σηκώση καὶ νὰ βάλῃ τὰ πόδια του µέσα εἰς τὸ νερό, χωρὶς νὰ ὑπάρχῃ ἀνάγκη. Οὔτε ἐπίσης τὸν εἶδε κανεὶς νὰ ἔχη γυμνωθῆ, οὔτε κανεὶς εἶδε ὁλόκληρον τὸ σῶμα τοῦ Ἀντωνίου, παρὰ μόνον ὅταν ἀπέθανε καὶ ἐκηδεύετο.

48. Ὅταν λοιπὸν αὐτὸς εἶχε ἀναχωρήσει μὲ τὴν ἀπόφασιν νὰ παραμείνῃ ἐπὶ πολὺν χρόνον εἰς τὴν ἄσκησιν χωρὶς οὔτε αὐτὸς νὰ ἐπισκεφθῇ κανένα οὔτε νὰ δεχθῇ κανένα, κάποιος Μαρτινιανός, διοικητὴς στρατιωτῶν, παρουσιάσθη μαζὶ μὲ λαὸν εἰς τὸν Ἀντώνιον, διότι τὴν θυγατέρα του τὴν ἠνώχλει κάποιον δαιμόνιον. Ἐπειδὴ λοιπὸν παρέμεινε πολλὴν ὥραν καὶ ἐκτυποῦσε μὲ ἐπιμονὴν τὴν πόρταν του καὶ τὸν παρεκάλει νὰ ἔλθη καὶ νὰ προσευχηθῇ εἰς τὸν Θεὸν διὰ τὴν κόρην του, ὁ Ἀντώνιος δὲν ἐδέχετο μὲν ν᾿ ἀνοίξῃ τὴν πόρταν, ἀλλ᾽ ἔσκυψεν ἐπάνω ἀπὸ τὴν πόρταν καὶ εἶπεν: Ἄνθρωπε, τί μὲ φωνάζεις μὲ κραυγάς; Ἄνθρωπος εἶμαι καὶ ἐγὼ ὅπως καὶ σύ. Ἐὰν πιστεύῃς εἰς τὸν Χριστόν, τὸν ὁποῖον λατρεύω, πήγαινε καὶ κάµε τὴν προσευχήν σου εἰς τὸν Θεὸν ὅπως πιστεύεις καὶ θὰ γίνη τὸ αἴτημά σου. Ἀμέσως λοιπὸν ἐκεῖνος ἐπίστευσε καὶ, ἀφοῦ ἐπεκαλέσθη τὴν βοήθειαν τοῦ Χριστοῦ, ἀνεχώρησεν ἔχων τὴν θυγατέρα του ἀπηλλαγμένην ἀπὸ τὸν δαίμονα. Ἀλλά καὶ πολλὰ ἄλλα ἔκαμε δι' αὐτοῦ ὁ Κύριος, ὁ ὁποῖος λέγει: «Ζητεῖτε καὶ θὰ σᾶς δοθῆ». Διότι πάρα πολλοὶ ἀπὸ τοὺς πάσχοντας, ἐπειδὴ δὲν ἤνοιγε τὴν πόρταν, ἁπλῶς ἐκοιμῶντο ἔξω ἀπὸ τὸ μοναστήριον καὶ πιστεύοντες καὶ προσευχόμενοι εἰλικρινῶς ἐθεραπεύοντο.

49. Ὅταν δὲ εἶδεν ὅτι τὸν ἐνοχλοῦν πολλοὶ καὶ δὲν τὸν ἀφήνουν νὰ ἀσκητεύσῃ, ὅπως αὐτὸς ἤθελε καὶ ἐπεθύμει, καὶ ἐπειδὴ ἐφοβήθη μήπως ἐξ ὅσων ὁ Κύριος κάμνει δι αὐτοῦ ἢ ὁ ἴδιος ὑπερηφανευθῇ ἢ κανεὶς ἄλλος τὸν θεωρήσῃ περισσότερον ἀπὸ ὅ,τι εἶναι εἰς τὴν πραγματικότητα, ἐσκέφθη καὶ ἐξεκίνησε νὰ ἀνεβῆ εἰς τὴν ἄνω Θηβαΐδα, ἐκεῖ ὅπου δὲν τὸν ἐγνώριζαν. Καὶ πράγματι, ἀφοῦ ἔλαβεν ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς μερικά ψωμιά, ἐκάθητο δίπλα εἰς τὰς ὄχθας τοῦ ποταμοῦ καὶ παρετήρει μήπως περάσῃ ἀπὸ ἐκεῖ κανένα πλοῖον διὰ νὰ ἀνεβῇ εἰς αὐτὸ καὶ νὰ ταξιδεύσῃ µαζί τους. Καὶ ἐνῷ ἐσκέπτετο αὐτά, ἠκούσθη μία φωνὴ ἀπὸ ψηλὰ νὰ τοῦ λέγῃ: Ἀντώνιε, ποῦ πηγαίνεις καὶ διατί; Αὐτὸς δὲ χωρὶς νὰ ταραχθῆ, διότι εἶχε συνηθίσει νὰ καλῆται συχνὰ κατ' αὐτὸν τὸν τρόπον, ἀφοῦ ἤκουσεν ἀπεκρίθη λέγοντας: Ἐπειδὴ δὲν μὲ ἀφήνουν τὰ πλήθη τῶν ἀνθρώπων νὰ ἠρεμήσω, διὰ τοῦτο θέλω νὰ ἀνεβῶ εἰς τὴν Ἄνω Θηβαΐδα, λόγῳ τῶν πολλῶν ἐνοχλήσεων ποὺ μοῦ παρέχουν ὅσοι μὲ ἐπισκέπτονται ἐδῶ, καὶ προπαντὸς διότι ἀπαιτοῦν νὰ τοὺς κάµω πράγματα ποὺ ὑπερβαίνουν τὴν δύναμίν µου. Καὶ ἡ φωνὴ τοῦ λέγει: καὶ εἰς τὴν Θηβαΐδα νὰ μεταβῆς καὶ εἰς τὰ κοπάδια τῶν βοδιῶν νὰ κατεβῆς, ὅπως σκέπτεσαι, περισσοτέραν καὶ διπλασίαν κούρασιν πρόκειται νὰ ὑπομένῃς. Ἀλλ᾽ ἐὰν πραγματικῶς θέλης νὰ ἠρεμήσης, ἀνέβα σήμερον εἰς τὴν ἐνδοτέραν ἔρημον. Ὅταν δὲ ὁ Ἀντώνιος ἠρώτησε: καὶ ποῖος θὰ μοῦ δείξη τὸν δρόμον, ἀφοῦ δὲν τὸν γνωρίζω; ἀμέσως τότε τοῦ ἔδειξε κάποιους Σαρακηνούς, οἱ ὁποῖοι ἐπρόκειτο νὰ ὁδεύσουν τὸν δρόμον ἐκεῖνον. Ἀφοῦ λοιπὸν ἐπροχώρησεν ὁ Ἀντώνιος τοὺς ἐπλησίασε καὶ τοὺς παρεκάλεσε νὰ τοὺς συνοδεύση καὶ αὐτὸς εἰς τὴν ἔρημον, καὶ ἐκεῖνοι, σὰν νὰ τοὺς διέταξεν ἡ θεία πρόνοια, τὸν ἐδέχθησαν μὲ προθυμίαν. Καὶ ἀφοῦ ἐβάδισε µαζί των τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας, ἔφθασεν εἰς ἕνα ὄρος πολὺ ὑψηλόν, τὸ ὁποῖον εἶχε γάργαρον, γλυκὺ καὶ πολὺ κρύο νερό. Πιὸ πέρα δὲ ἦτο μία πεδιάδα καὶ μερικοὶ ἀπεριποίητοι φοίνικες.

50. Ὁ Ἀντώνιος λοιπόν, λὲς καὶ ἦτο θεοκίνητος, ἠγάπησε τὸν τόπον, διότι ὁ τόπος αὐτὸς ἦτο ἐκεῖνος ποὺ τοῦ ὑπέδειξεν αὐτὸς ποὺ τοῦ ὡμίλησε κοντὰ εἰς τὰς ὄχθας τοῦ ποταμοῦ. Εἰς τὴν ἀρχὴν λοιπόν, ἀφοῦ ἔλαβε μερικὰ ψωμιὰ ἀπὸ τοὺς συνοδοιπόρους του, παρέμεινεν εἰς τὸ ὄρος μόνος χωρὶς νὰ εἶναι κανεὶς κοντά του. Ἔκτοτε εἶχε τὸν τόπον ἐκεῖνον ὅπως τὸ σπίτι του. Καὶ αὐτοὶ οἱ Σαρακηνοί, ὅταν ἀντελήφθησαν τὸν ἀσκητικὸν ζῆλον τοῦ Ἀντωνίου, διέβαινον ἐπίτηδες ἀπὸ τὸν δρόμον ἐκεῖνον καὶ μετὰ χαρᾶς προσεκόμιζαν εἰς αὐτὸν ψωμιά. Ἐλάμβανεν ἐπίσης τότε καὶ ὀλίγην ἀσήμαντον τροφὴν ἀπὸ τοὺς φοίνικας. Ἀργότερα ὅμως, ὅταν ἔμαθαν οἱ ἀδελφοὶ τὸν τόπον ὅπου ἔμενε, σὰν παιδιὰ ποὺ δὲν ἐλησμόνουν τὸν πατέρα των ἐφρόντιζαν νὰ τοῦ στέλλουν ψωμιά. Ἀλλ´ ὅταν εἶδεν ὁ Ἀντώνιος, ὅτι μὲ τὴν πρόφασιν τοῦ ψωμιοῦ ταλαιπωροῦνται καὶ κουράζονται ὡρισμένοι μοναχοί, ἐλυπεῖτο καὶ δι' αὐτὸ τοὺς μοναχούς. Ἐσκέφθη λοιπὸν µέσα του καὶ παρεκάλεσε μερικοὺς ἐξ αὐτῶν ποὺ διήρχοντο ἀπὸ τὸν τόπον του νὰ τοῦ φέρουν ἕνα δικέλλι, ἕνα τσεκούρι καὶ ὀλίγον σιτάρι. Ὅταν λοιπὸν τοῦ τὰ ἔφεραν, περιώδευσε τὴν γύρω ἀπὸ τὸ ὄρος περιοχήν, καὶ ἀφοῦ εὑρῆκεν ἕνα πολὺ μικρὸν τόπον κατάλληλον, τὸν ἔσκαψε καὶ ἐπειδὴ εἶχε πλούσιο νερὸ διὰ πότισμα, τὸν ἔσπειρεν. Αὐτὸ τὸ ἔκαμνε κάθε χρόνον καὶ ἔβγαζεν ἀπὸ ἐκεῖ τὸ ψωμί του, καὶ ἔχαιρε διότι σὲ κανένα δὲν θὰ ἐγίνετο ἐνοχλητικὸς καὶ διότι γενικῶς θὰ ἐκράτει τὸν ἑαυτόν του ἀνυποχρέωτον. Ἀλλὰ καὶ ὕστερα ἀπὸ αὐτά, ἐπειδὴ ἔβλεπε νὰ τὸν ἐπισκέπτωνται καὶ πάλιν μερικοί, ἐκαλλιέργησε καὶ ὀλίγα λάχανα, ὥστε ὁ φιλοξενούμενος νὰ ἔχῃ κάποιαν μικρὰν ἀνακούφισιν ἀπὸ τὴν κούρασιν τοῦ ἀνωμάλου ἐκείνου δρόμου. Ἀλλ᾽ εἰς τὴν ἀρχὴν ἤρχοντο τὰ θηρία τῆς ἐρήμου διὰ νὰ πιοῦν νερὸ καὶ πολὺ συχνὰ ἐπροκάλουν ζημίας εἰς τὰ σπαρτὰ καὶ τὴν γεωργίαν. Τότε αὐτὸς μὲ πολλὴν χάριν ἔπιασεν εἰς τὰ χέρια του ἕνα ἀπὸ τὰ θηρία καὶ εἶπεν εἰς ὅλα: Διατί μοῦ προκαλεῖτε ζημίας, καθ' ἣν στιγμὴν ἐγὼ δὲν σᾶς κάμνω κανένα κακόν; Φύγετε, καὶ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ποτὲ νὰ μὴ πλησιάσετε εἰς τὴν περιοχὴν αὐτήν. Καὶ ἔκτοτε, σὰν νὰ ἐφοβήθησαν τὰ θηρία τὴν παραγγελίαν, οὐδέποτε πλέον ἐπλησίασαν εἰς τὸν τόπον.

51. Αὐτὸς μὲν λοιπὸν ἦτο μόνος του εἰς τὸ ὄρος ἀφωσιωμένος εἰς τὰς προσευχὰς καὶ τὴν ἄσκησιν. Οἱ δὲ ἀδελφοὶ ποὺ τὸν ὑπηρέτουν τὸν παρεκάλεσαν νὰ ἔρχωνται κάθε μῆνα καὶ νὰ τοῦ φέρουν ἐλιές, ὄσπρια καὶ λάδι, διότι ἦτο πλέον γέρων. Κατὰ τὸ διάστημα λοιπὸν ποὺ ἔζη ἐκεῖ, ἐμάθομεν ἀπὸ τοὺς ἐπισκέπτας του, πόσες φορὲς ἐπάλευσε, κατὰ τὸν λόγον τῆς Γραφῆς, ὄχι μὲ σάρκα καὶ αἷμα, ἀλλὰ μὲ τοὺς ἀντικειμένους δαίμονας. Καὶ πράγματι ἤκουον καὶ ἐκεῖ εἰς τὴν ἔρημον θορύβους καὶ φωνὰς πολλὰς καὶ κτύπους ὁμοίους μὲ τοὺς κρότους τῶν ὅπλων· ἔβλεπαν τὸ ὄρος νὰ γεμίζῃ τὴν νύκτα ἀπὸ θηρία· ἀκόμη ἔβλεπαν καὶ αὐτὸν νὰ μάχεται τρόπον τινὰ μὲ ὁρατὰς ὑπάρξεις καὶ νὰ προσεύχεται ἐναντίον των. Καὶ τοὺς μὲν ἐπισκέπτας ποὺ ἐπλησίαζαν τοὺς ἐνεθάρρυνεν, ὁ ἴδιος δὲ ἠγωνίζετο κλίνοντας τὰ γόνατα καὶ προσευχόμενος εἰς τὸν Κύριον. Καὶ ἦτο πράγματι ἄξιον θαυμασμοῦ τὸ ὅτι, ἐνῷ ἦτο μόνος εἰς τέτοιαν ἔρημον, οὔτε τὰ ἐπιτιθέμενα δαιμόνια ἐφοβεῖτο, οὔτε τὴν ἀγριότητα τῶν τόσων πολλῶν τετραπόδων θηρίων καὶ τῶν ἑρπετῶν ποὺ ὑπῆρχον ἐκεῖ. Ἀλλ´ εἶχε πράγματι, σύμφωνα μὲ τὸν λόγον τῆς Γραφῆς, τὴν πεποίθησίν του εἰς τὸν Κύριον καὶ ὁ νοῦς του ἦτο ἀσάλευτος καὶ ἀτρόμητος, ὅπως τὸ ὄρος Σιών. Ἔτσι, ὥστε οἱ μὲν δαίμονες νὰ φεύγουν, τὰ δὲ ἄγρια θηρία, ὅπως λέγει ἡ Γραφή, νὰ εἶναι εἰρηνικὰ µαζί του.

52. Ὁ μὲν διάβολος, λοιπόν, καθὼς ψάλλει ὁ Δαυίδ, ἔβλεπε μὲ κακὸν σκοπὸν τὸν Ἀντώνιον καὶ ἔτριζε κατ' αὐτοῦ τὰ δόντια του. Ἀλλ´ ὁ Ἀντώνιος ἔπαιρνε παρηγορίαν ἀπὸ τὸν Σωτῆρα καὶ παρέμενεν ἀνέγγιχτος ἀπὸ τὴν πανουργίαν καὶ τὰ διάφορα πονηρὰ τεχνάσματα ἐκείνου. Ἔτσι κάποτε, ἐνῷ ἠγρύπνει ὁ Ἀντώνιος, ἐξαπέλυσεν ἐναντίον του θηρία κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς νυκτός, καὶ ἀφοῦ ἐβγῆκαν ἀπὸ τὰς φωλεάς των ὅλαι σχεδὸν αἱ ὕαιναι καὶ ἦλθαν εἰς τὴν ἔρημον ἐκείνην, τὸν περιεκύκλωσαν καὶ τὸν εἶχαν ἀνάμεσά των. Καὶ ἐνῷ κάθε ὕαινα ἤνοιγε τὸ στόμα της καὶ ἠπείλει νὰ τὸν δαγκώσῃ, ἀφοῦ ἀντελήφθη ὁ Ἀντώνιος τὸ τέχνασμα τοῦ ἐχθροῦ, εἶπεν εἰς ὅλας αὐτάς: Ἐὰν μὲν ἔχετε λάβει ἐξουσίαν ἐναντίον µου, εἶμαι ἕτοιμος νὰ μὲ φάγετε· ἐὰν ὅμως σᾶς ἔχουν στείλει οἱ δαίμονες, μὴ χάνετε τὸν καιρόν σας ἀλλὰ πηγαίνετε, διότι εἶμαι δοῦλος τοῦ Χριστοῦ. Καὶ ἐνῷ ἔλεγεν αὐτὰ ὁ Ἀντώνιος, ἔφυγαν ἐκεῖναι, λὲς καὶ ἐδιώκοντο ἀπὸ τὸ μαστίγιον τοῦ λόγου.

53. Ὕστερα ἀπὸ ὀλίγας ἡμέρας καθὼς ἠργάζετο, (διότι ἐφρόντιζε καὶ νὰ κοπιάζῃ), παρουσιάσθη κάποιος εἰς τὴν πόρταν καὶ κατέστρεφε τὴν σειρὰν τοῦ ἔργου. Ἔπλεκε κοφίνια καὶ τὰ ἔδιδεν εἰς τοὺς ἐπισκέπτας του ἀντὶ ὅσων ἐκεῖνοι τοῦ ἔφερναν. Ὅταν δὲ ἐσηκώθη, εἶδεν ἕνα θηρίον ποὺ ὡμοίαζε μὲ ἄνθρωπον μὲν μέχρι τοὺς μηρούς, μὲ ὄνον δὲ εἰς τὰ σκέλη καὶ τὰ πόδια. Τότε ὁ Ἀντώνιος ἁπλῶς ἔκαμε τὸν σταυρόν του καὶ εἶπεν· Εἶμαι δοῦλος τοῦ Χριστοῦ. Ἐὰν εἶσαι σταλμένος ἐναντίον µου, εἶμαι εἰς τὴν διάθεσίν σου. Τότε τὸ θηρίον μαζὶ μὲ τοὺς δαίμονάς του ἔφυγε κατὰ τέτοιον τρόπον, ὥστε ἀπὸ τὴν βιασύνην του ἔπεσε κάτω καὶ ἐψόφησεν. Ἀλλ᾽ ὁ θάνατος τοῦ θηρίου ἦτο εἰς τὴν οὐσίαν ἧττα τῶν δαιμόνων. Διότι αὐτοὶ προσεπάθουν τὰ πάντα νὰ κάμουν, ἀρκεῖ νὰ τὸν ἀπομακρύνουν ἀπὸ τὴν ἔρημον. Ἀλλὰ δὲν τὸ κατώρθωσαν.

54. Ὅταν δὲ κάποτε τὸν παρεκάλεσαν οἱ μοναχοὶ νὰ κατεβῆ καὶ νὰ τοὺς ἐπισκεφθῇ ἐπὶ ἕνα χρονικὸν διάστημα καὶ αὐτοὺς καὶ τὰ μέρη των, ἐταξίδευσε πεζὸς μαζὶ μὲ τοὺς μοναχοὺς αὐτοὺς ποὺ ἦλθαν καὶ τὸν συνήντησαν. Εἰς μίαν καμήλαν εἶχαν φορτώσει ψωμὶ καὶ νερό, διότι ἡ ἔρημος ἐκείνη εἶναι κατάξηρος καὶ δὲν ὑπάρχει καθόλου πόσιμον νερό, ἐκτὸς μόνον εἰς τὸ ὄρος ἐκεῖνο, ἀπὸ ὅπου καὶ ἐγέμισαν τὰ δοχεῖα καὶ εἰς τὸ ὁποῖον εὑρίσκεται καὶ τὸ μοναστήριόν του. Καθ' ὁδὸν λοιπὸν ἐτελείωσε τὸ νερό. Ἔκαμνε δὲ φοβερὸν καύσωνα καὶ ὅλοι θὰ διέτρεχαν μεγάλον κίνδυνον. Ἀφοῦ λοιπὸν ἠρεύνησαν τὰ μέρη καὶ δὲν εὑρῆκαν νερό, δὲν ἠμποροῦσαν πλέον οὔτε νὰ περπατήσουν καὶ ἔπεσαν κάτω εἰς τὸ χῶμα, τὴν δὲ καμήλαν τὴν ἄφησαν νὰ φύγη καὶ περιῆλθον εἰς ἀπόγνωσιν. Τότε ὁ γέρων, βλέποντας ὅλους νὰ κινδυνεύουν, ἐλυπήθη πολὺ καὶ ἀνεστέναξεν, ἀφοῦ δὲ ἀπεμακρύνθη ὀλίγον ἀπὸ αὐτούς, ἔκλινε τὰ γόνατά του, ὕψωσε τὰ χέρια του καὶ προσηύχετο. Ἀμέσως τότε ὁ Κύριος ἔκαμε νὰ βγῆ νερὸ εἰς τὸ σημεῖον ὅπου ἐστέκετο καὶ προσηύχετο. Ἤπιαν τότε ὅλοι καὶ ἀνέπνευσαν. Ἀφοῦ δὲ ἐγέμισαν τοὺς ἀσκούς, ἀνεζήτησαν τὴν καμήλαν καὶ τὴν εὑρῆκαν, διότι συνέβη νὰ περιτυλιχθῆ τὸ σχοινὶ εἰς κάποιαν πέτραν καὶ ἔτσι τὴν ἔπιασαν. Ἀφοῦ τὴν ἔφεραν καὶ τὴν ἐπότισαν, ἐφόρτωσαν εἰς αὐτὴν τοὺς ἀσκοὺς καὶ συνέχισαν τὴν ὁδοιπορίαν ἀβλαβεῖς. Ὅταν δὲ ἔφθασαν εἰς τὰ ἔξω μοναστήρια ὅλοι τὸν ἔβλεπαν σὰν πατέρα καὶ τὸν κατεφίλουν. Αὐτὸς δὲ σὰν νὰ ἔφερεν ἐφόδια ἀπὸ τὸ βουνόν, τοὺς ὑπεδέχετο μὲ τὰ λόγια του καὶ τοὺς μετέδιδε πνευματικὴν ὠφέλειαν. Ἔτσι καὶ πάλιν ὑπῆρχε χαρὰ εἰς τὰ ὄρη καὶ ἅμιλλα προκοπῆς καὶ παρηγορία διὰ τῆς ἐμπιστοσύνης ποὺ εἶχαν μεταξύ των. Ἔχαιρε λοιπὸν καὶ αὐτὸς βλέποντας καὶ τὴν προθυμίαν τῶν μοναχῶν καὶ τὴν ἀδελφήν του ποὺ εἶχε πλέον γηράσει ἐν τῇ παρθενίᾳ καὶ ἦτο καὶ αὐτὴ ἡγουμένη ἄλλων παρθένων.

55. Ὕστερα ἀπὸ ὀλίγας ἡμέρας ἐπέστρεψε πάλιν εἰς τὸ ὄρος καὶ τότε πλέον ἤρχοντο πρὸς αὐτὸν πολλοί. Ἐτόλμησαν νὰ ἔλθουν μάλιστα καὶ πολλοὶ ἄρρωστοι. Πρὸς ὅλους λοιπὸν τοὺς μοναχοὺς ποὺ τὸν ἐπεσκέπτοντο αὐτὴν τὴν προτροπὴν ἔκαμνε συνεχῶς: νὰ πιστεύουν δηλαδὴ εἰς τὸν Κύριον, νὰ ἀγαποῦν αὐτόν, νὰ φυλάττουν τὸν ἑαυτόν τους ἀπὸ ἀκαθάρτους λογισμοὺς καὶ σαρκικὰς ἡδονάς, καὶ ὅπως ἔχει γραφῆ εἰς τὰς Παροιμίας: «Νὰ μὴ ἀπατῶνται μὲ τὸν χορτασμὸν τῆς κοιλίας· ν᾿ ἀποφεύγουν τὴν κενοδοξίαν, νὰ προσεύχωνται συνεχῶς, νὰ ψάλλουν πρὸ καὶ μετὰ τὸν ὕπνον, ν᾿ ἀποστηθίζουν τὰ παραγγέλματα τῆς Γραφῆς καὶ νὰ ἐνθυμοῦνται τὰ ἔργα τῶν ἁγίων, μὲ σκοπὸν ἡ ψυχὴ νὰ σκέπτεται τὰς ἐντολὰς καὶ νὰ συμμορφώνεται πρὸς τὸν ζῆλον ἐκείνων. Ἰδιαιτέρως ὅμως τοὺς συνεβούλευε νὰ μελετοῦν συνεχῶς τὸ ρητὸν τοῦ ἀποστόλου, τὸ ὁποῖον λέγει: «Ὁ ἥλιος ἂς μὴ δύῃ, ἐφ᾽ ὅσον ἐξακολουθεῖ ἀκόμη ἡ ὀργή σας». Καὶ νὰ πιστεύουν ὅτι τὸ ρητὸν αὐτὸ ἔχει λεχθῆ γενικῶς διὰ κάθε ἐντολήν, νὰ μὴ δύῃ δηλαδὴ ὁ ἥλιος, ὄχι μόνον ἐφ᾽ ὅσον διαρκεῖ ἡ ὀργή μας, ἀλλ᾽ ἐνόσω διαρκεῖ καὶ κάθε ἄλλη ἁμαρτία μας. Διότι εἶναι ὡραῖον πρᾶγμα νὰ μὴ ἠμπορῇ νὰ μᾶς κατηγορήση οὔτε ὁ ἥλιος περὶ κακίας τῆς ἡμέρας, οὔτε ἡ σελήνη περὶ ἁμαρτίας τῆς νυκτὸς ἢ ἁπλῶς περὶ κακῆς σκέψεως.
Ἀλλά διὰ νὰ ἐπιτύχωμεν αὐτὸ εἶναι καλὸν ν᾿ ἀκούσωμεν τὸν ἀπόστολον καὶ νὰ ἐνθυμούμεθα τὸν λόγον του, διότι λέγει: «Τοὺς ἑαυτούς σας ν᾿ ἀνακρίνετε», καί: «Τοὺς ἑαυτούς σας νὰ δοκιμάζετε». Καθημερινῶς λοιπὸν ἂς ζητῇ ὁ καθένας ἀπὸ τὸν ἑαυτόν του λόγον τῶν ἡμερησίων καὶ νυκτερινῶν πράξεών του, καί, ἐὰν μὲν ἡμάρτησεν ἂς παύση νὰ ἁμαρτάνη, ἐὰν δὲ δὲν ἡμάρτησεν ἂς μὴ καυχᾶται, ἀλλ᾽ ἂς παραμένη συνεχῶς εἰς τὸ καλόν, καὶ ἂς μὴ ἀμελῆ, οὔτε νὰ κατακρίνη τὸν πλησίον, οὔτε νὰ δικαιώνη τὸν ἑαυτόν του, ὅπως εἶπεν ὁ μακάριος ἀπόστολος Παῦλος, ἕως ὅτου ἔλθῃ ὁ Κύριος, ὁ ὁποῖος ἐρευνᾷ τὰ κρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων. Διότι πολλὲς φορὲς µέσα εἰς τὰς πράξεις μας λησμονοῦμεν καὶ τοὺς ἑαυτούς μας. Καὶ ἡμεῖς μὲν ἀγνοοῦμεν τὸν ἑαυτόν μας, ὁ Κύριος ὅμως τὰ γνωρίζει ὅλα. Ἀφοῦ λοιπὸν δώσωμεν τὸ δικαίωμα τῆς κρίσεως εἰς τὸν Κύριον, ἂς συμπάσχη ὁ ἕνας μὲ τὸν ἄλλον καὶ βαστάζοντας ὁ καθένας τὰ βάρη τοῦ ἄλλου ἂς ἀνακρίνωμεν τὸν ἑαυτόν μας καὶ ἂς φροντίζωμεν ν᾿ ἀναπληρώνωμεν τὰς ἐλλείψεις μας. Ἂς εἶναι, τέλος, καὶ ἡ ἑξῆς παρατήρησις πρὸς ἀσφάλειάν μας, ὥστε νὰ μὴ ἁμαρτάνωμεν. Ὁ καθένας μας δηλαδὴ ἂς σημειώνῃ καὶ ἂς καταγράφῃ τὰς πράξεις καὶ τὰς ἐπιθυμίας τῆς ψυχῆς, σὰν νὰ πρόκειται νὰ τὰς ἀνακοινώσωμεν μεταξύ μας. Καὶ νὰ εἶσθε βέβαιοι, ὅτι, ἐπειδὴ θὰ ἐντρεπώμεθα νὰ γίνουν γνωσταί, θὰ παύσωμεν νὰ ἁμαρτάνωμεν, ἢ ἔστω νὰ σκεπτώμεθα κάτι ἁμαρτωλόν. Διότι ποῖος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ἁμαρτάνει καὶ θέλει νὰ τὸν βλέπουν; Ποῖος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ διέπραξεν ἁμαρτίαν καὶ δὲν λέγει ψέματα διὰ νὰ παραμείνῃ ἄγνωστος; Ὅπως λοιπὸν δὲν διαπράττομεν πορνείαν, ὅταν βλέπῃ ὁ ἕνας τὸν ἄλλον, ἔτσι, ὅταν γράφωμεν τοὺς λογισμοὺς μὲ σκοπὸν νὰ τοὺς ἀνακοινώσωμεν μεταξύ μας, περισσότερον θὰ φυλάξωμεν τοὺς ἑαυτούς μας καθαροὺς ἀπὸ ἀκαθάρτους λογισμούς, διότι θὰ ἐντρεπώμεθα νὰ γίνουν γνωστοί. Ἂς εἶναι λοιπὸν δι' ἡμᾶς τὸ γράψιµον ἀντὶ τῶν ὀφθαλμῶν τῶν συνασκητῶν, ὥστε ἐντρεπόμενοι νὰ γράφωμεν, σὰν νὰ μᾶς ἔβλεπαν, καθόλου νὰ μὴ σκεπτώμεθα τὰ κακά, Κατ· αὐτὸν τὸν τρόπον ἐὰν συμμορφώνωμεν τοὺς ἑαυτούς μας, θὰ ἠμπορέσωμεν νὰ ὑποτάξωμεν τὸ σῶμα εἰς τὸν Κύριον καὶ νὰ καταπατήσωμεν τὰ τεχνάσματα τοῦ διαβόλου.

56. Αὐτὰ λοιπὸν παρήγγελλεν εἰς τοὺς ἐπισκέπτας του καὶ συνέπασχε μὲ ἐκείνους ποὺ ἔπασχον καὶ προσηύχετο µαζί των καὶ πολὺ συχνὰ διὰ πολλοὺς ἐξ αὐτῶν τὸν εἰσήκουεν ὁ Κύριος. Ἀλλ᾽ οὔτε ὅταν τὸν εἰσήκουεν ἐκαυχᾶτο, οὔτε ὅταν δὲν εἰσηκούετο ἐγόγγυζε. Πάντοτε ηὐχαρίστει τὸν Κύριον καὶ προέτρεπε τοὺς πάσχοντας νὰ δεικνύουν ὑπομονὴν καὶ νὰ γνωρίζουν ὅτι οὔτε ἀπὸ αὐτὸν οὔτε ἀπὸ κανένα γενικῶς ἄνθρωπον ἐξαρτᾶται ἡ θεραπεία, παρὰ μόνον ἀπὸ τὸν Θεόν, ὁ ὁποῖος θεραπεύει ὅποιους θέλει καὶ ὅταν θέλῃ. Οἱ δὲ πάσχοντες ἐδέχοντο τὰ λόγια τοῦ γέροντος ὡς θεραπείαν, διότι ἐμάθαιναν καὶ αὐτοὶ νὰ μὴ χάνουν τὴν ὑπομονήν των, ἀλλὰ νὰ ὑπομένουν περισσότερον. Ἐξ ἄλλου καὶ αὐτοὶ ποὺ ἐθεραπεύοντο, ἐδιδάσκοντο νὰ εὐχαριστοῦν τὸν Θεὸν μόνον καὶ ὄχι τὸν Ἀντώνιον.

57. Κάποιος, ὀνομαζόμενος Φρόντων , καὶ καταγόμενος ἀπὸ βασιλικὴν οἰκογένειαν, εἶχεν ἕνα πάθος φοβερόν, κατέπινε δηλαδὴ τὴν γλῶσσάν του καὶ ἤθελε νὰ βγάλη τὰ μάτια του, ἀφοῦ ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος, παρεκάλει τὸν Ἀντώνιον νὰ προσευχηθῇ ὑπὲρ αὐτοῦ. Αὐτὸς δὲ προσηυχήθη καὶ εἶπεν εἰς τὸν Φρόντωνα: Πήγαινε καὶ θὰ θεραπευθῆς. Ἀλλ´ ἐπειδὴ αὐτὸς ἐπέμενε πιεστικῶς καὶ συνέχισε νὰ παραμένη εἰς τὸ ὄρος μερικὰς ἀκόμη ἡμέρας, ὁ Ἀντώνιος τοῦ ἔλεγε: Δὲν θὰ ἠμπορέσης νὰ θεραπευθῆς παραμένοντας ἐδῶ. Φύγε ἀπὸ τὸ ὄρος καὶ ὅταν φθάσης εἰς τὴν Αἴγυπτον, θὰ ἰδῆς τὸ σημεῖον ποὺ θὰ γίνῃ ἐπάνω σου. Ἀφοῦ ἐπίστευσεν ἐκεῖνος, ἔφυγεν ἀπὸ τὸ ὄρος καὶ μόλις ἀντίκρυσεν, ἁπλῶς τὴν Αἴγυπτον ἐθεραπεύθη ἀπὸ τὸ πάθος καὶ ἔγινεν ὑγιής, σύμφωνα μὲ τὸν λόγον τοῦ Ἀντωνίου, τὸν ὁποῖον αὐτὸς ἐπληροφορήθη ἀπὸ τὸν Σωτῆρα, ὅταν εἶχε προσευχηθῆ.

58. Μία παρθένος, ἡ ὁποία κατήγετο ἀπὸ τὴν Βούσιριν τῆς Τριπόλεως, εἶχεν ἕνα πάθος ἀπαίσιον καὶ πολὺ σιχαμερόν. Τὰ δάκρυα καὶ αἱ μῦξαι καὶ τὰ ὑγρὰ τῶν αὐτιῶν της μόλις ἔπιπταν κάτω ἐγίνοντο ἀμέσως σκουλήκια. Ἦτο ἐπίσης καὶ εἰς τὸ σῶμα παράλυτη καὶ τά μάτια της δὲν ἦσαν φυσιολογικά. Ὅταν οἱ γονεῖς της ἔμαθαν ὅτι κάποιοι μοναχοὶ ἐπρόκειτο νὰ μεταβοῦν εἰς τὸν Ἀντώνιον, ἐπίστευσαν εἰς τὸν Κύριον ποὺ ἐθεράπευσε τὴν αἱμορροοῦσαν γυναῖκα καὶ τοὺς παρεκάλεσαν νὰ ἔλθουν µαζί των καὶ αὐτοὶ μὲ τὴν θυγατέρα των. Ἀφοῦ ἐδέχθησαν οἱ μοναχοί, οἱ μὲν γονεῖς μαζὶ μὲ τὴν θυγατέρα των ἔμειναν ἔξω ἀπὸ τὸ ὄρος, πλησίον (τοῦ ἀσκητηρίου) τοῦ μοναχοῦ καὶ ὁμολογητοῦ Παφνουτίου, οἱ δὲ μοναχοὶ εἰσῆλθον εἰς τὸ ἀσκητήριον καὶ μόλις ἠθέλησαν ἁπλῶς νὰ τοῦ ἀναγγείλουν σχετικῶς μὲ τὴν παρθένον ἐκείνην, τοὺς ἐπρόλαβεν αὐτὸς καὶ τοὺς διηγήθη τὸ πάθος τῆς κόρης καὶ ὅτι ἦλθεν εἰς τὸν δρόμον µαζί των. Ἔπειτα, ὅταν οἱ μοναχοὶ τὸν παρεκάλουν νὰ ἐπιτρέψῃ νὰ εἰσέλθουν καὶ ἐκεῖνοι, δὲν τοὺς ἐπέτρεψε μέν, ἀλλὰ τοὺς εἶπε: Πηγαίνετε καὶ θὰ τὴν εὕρετε θεραπευμένην, ἐὰν βεβαίως δὲν ἀπέθανε. Διότι δὲν εἶναι ἰδικόν µου τὸ κατόρθωμα, ὥστε νὰ ἀξίζῃ νὰ ἔλθῃ καὶ εἰς ἐμὲ τὸν ἀξιολύπητον ἄνθρωπον. Ἡ θεραπεία εἶναι ἔργον τοῦ Σωτῆρος, ὁ ὁποῖος κάμνει τὸ ἔλεός του εἰς κάθε τόπον εἰς ἐκείνους ποὺ τὸν ἐπικαλοῦνται. Καὶ εἰς ἐκείνην πράγματι συγκατετέθη ὁ Κύριος, ὅταν προσηυχήθη, ἀλλ᾽ ἡ φιλανθρωπία του ἐφανέρωσε καὶ εἰς ἐμέ, ὅτι θὰ θεραπεύσῃ τὸ πάθος τῆς κόρης, ἐνόσω αὐτὴ θὰ εὑρίσκεται ἐκεῖ. Ἔγινε πράγματι τὸ θαῦμα καὶ ὅταν ἐβγῆκαν ἔξω, εὑρῆκαν τοὺς γονεῖς νὰ χαίρουν καὶ τὴν κόρην των νὰ εἶναι ὑγιής.

59. Ὅταν κάποτε ἤρχοντο πρὸς τὸ μοναστήριον δύο ἄγνωστοι ἀδελφοί, τοὺς ἔλειψε καθ' ὁδὸν τὸ νερὸ καὶ ὁ μὲν ἕνας ἀπέθανεν, ὁ δὲ ἄλλος ἐπρόκειτο ν᾿ ἀποθάνῃ. Μὴ ἔχων τὴν δύναμιν πλέον νὰ συνεχίση τὴν ὁδοιπορίαν, εἶχε πέσει κάτω καὶ ἐπερίμενε τὸν θάνατον. Ὁ δὲ Ἀντώνιος, καθὼς ἐκάθητο εἰς τὸ ὄρος, ἐκάλεσεν ἐπειγόντως δύο μοναχοὺς (συνέβη νὰ παρευρίσκωνται ἐκεῖ) καὶ τοὺς εἶπε: Πάρετε μίαν στάμναν νερὸ καὶ τρέξατε εἰς τὸν δρόμον ποὺ ὁδηγεῖ εἰς τὴν Αἴγυπτον, διότι δύο ἄνθρωποι καθὼς ἤρχοντο, ὁ μὲν ἕνας μόλις ἀπέθανεν, ὁ δὲ ἄλλος εἶναι ἕτοιμος ν᾿ ἀποθάνη, ἐὰν δὲν βιασθῆτε. Διότι αὐτὸ τώρα καθώς προσηυχόµουν ἀπεκαλύφθη εἰς ἐμέ. ·Ὅταν ἔφθασαν οἱ μοναχοὶ εὑρῆκαν πράγματι τὸν ἕνα νὰ κείτεται νεκρὸς καὶ τὸν ἔθαψαν, τὸν δὲ ἄλλον τὸν συνέφεραν μὲ νερὸ καὶ τὸν ἔφεραν εἰς τὸν γέροντα. Ἡ ἀπόστασις ἦτο μιᾶς ἡμέρας δρόμος, Ἐὰν δὲ ζητήσῃ κάποιος νὰ µάθη διατί δὲν τοὺς εἰδοποίησεν ὁ Ἀντώνιος πρὶν ν᾿ ἀποθάνη καὶ ὁ ἄλλος, ἡ ἀπορία του αὐτὴ δὲν εἶναι σωστή. Διότι ἡ ἀπόφασις τοῦ θανάτου δὲν ἦτο τοῦ Ἀντωνίου ἀλλά τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος καὶ περὶ ἐκείνου ἔκρινε καὶ περὶ τοῦ ἄλλου ἀπεκάλυψε. Θαῦμα δὲ τοῦ Ἀντωνίου ἦτο μόνον τοῦτο, ὅτι ἐνῷ ἐκάθητο εἰς τὸ ὄρος, εἶχε τὴν μὲν καρδίαν του ἄγρυπνον, τὸν δὲ Κύριον νὰ τοῦ φανερώνῃ ἐκεῖνα ποὺ συνέβαιναν μακρυά του.

60. Κάποτε δὲ πάλιν καθὼς ἐκάθητο εἰς τὸ ὄρος, ἐσήκωσε τὰ βλέμματά του πρὸς τὰ ἄνω καὶ εἶδεν εἰς τὸν ἀέρα κάποιον νὰ τὸν ἀνεβάζουν εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐκεῖνοι ποὺ τὸν συναντοῦσαν νὰ χαίρουν πολύ. Ἔπειτα, ἐνῷ ἐθαύμαζε καὶ ἐμακάριζε τὴν ὁμήγυριν ἐκείνην, προσηύχετο διὰ νὰ ἐννοήση τί ἠμποροῦσε τάχα νὰ εἶναι αὐτό. Καὶ ἀμέσως ἦλθεν εἰς αὐτὸν μία φωνή, ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ Ἀμοῦν, τοῦ μοναχοῦ τῆς Νιτρίας. Ὁ Ἀμοῦν εἶχε παραμείνει μέχρι τὰ γεράματα ἀσκητής. Καὶ ἡ ἀπόστασις ἀπὸ τὴν Νιτρίαν μέχρι τὸ ὄρος ὅπου ἦτο ὁ Ἀντώνιος ἦτο δεκατριῶν ἡμερῶν. Αὐτοὶ λοιπὸν ποὺ ἦσαν μαζὶ μὲ τὸν Ἀντώνιον, βλέποντες τὸν γέροντα νὰ θαυμάζη, τὸν παρεκάλεσαν νὰ μάθουν, καὶ ἤκουσαν νὰ τοὺς λέγη ὅτι μόλις πρὸ ὀλίγου εἶχεν ἀποθάνει ὁ Ἀμοῦν. Ὁ Ἀμοῦν ἦτο γνωστὸς εἰς αὐτοὺς ἐπειδὴ τοὺς ἐπεσκέπτετο ἐκεῖ συχνότερον, καὶ πολλὰ σημεῖα εἶχαν γίνει δι' αὐτοῦ, ἐκ τῶν ὁποίων ἕνα εἶναι καὶ τὸ ἑξῆς. Κάποτε ὅταν παρουσιάσθη ἀνάγκη νὰ περάσῃ τὸν ποταμὸν ποὺ ὠνομάζετο Λύκος (εἶχαν δὲ τότε πλημμυρίσει τὰ νερά του), παρεκάλεσε τὸν Θεόδωρον ποὺ τὸν συνώδευε νὰ ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ κοντά του διὰ νὰ μὴ ἰδῇ ὁ ἕνας τὸν ἄλλον γυμνόν, καθὼς θὰ κολυμβοῦν εἰς τὰ νερά. Ἀλλά καὶ ὅταν ἀπεμακρύνθη ὁ Θεόδωρος, ἐντρέπετο νὰ ἰδῇ καὶ τὸν ἴδιον τὸν ἑαυτόν του γυμνόν. Καὶ ἐνῷ λοιπὸν ἐντρέπετο καὶ ἐσυλλογίζετο, ξαφνικά μετεφέρθη εἰς τὴν ἀπέναντι ὄχθην. Ὅταν λοιπὸν ὁ Θεόδωρος, ποὺ ἦτο καὶ αὐτὸς εὐλαβὴς ἄνθρωπος, ἐπλησίασε καὶ εἶδεν αὐτὸν νὰ ἔχη περάσει ἐνωρίτερον χωρὶς καθόλου νὰ ἔχῃ βραχῆ ἀπὸ τὸ νερό, ἐζήτησε νὰ µάθη τὸν τρόπον τῆς διαβάσεως. Ἐπειδὴ δὲ ἔβλεπεν ὅτι δὲν ἤθελε νὰ τοῦ φανερώση, ἔπιασε τὰ πόδια του καὶ ἐπέμενεν ὅτι δὲν θὰ τὸν ἀφήσῃ, ἐὰν πρῶτον δὲν τοῦ ἀπεκάλυπτε τὸ μυστικόν. Ἀλλ᾽ ὅταν ὁ Ἀμοῦν εἶδε τὴν φιλόνεικον διάθεσιν τοῦ Θεοδώρου καὶ προπαντὸς τὸν λόγον ποὺ τοῦ εἶπεν, ἀπήτησε καὶ αὐτὸς νὰ μὴ τὸ εἰπῇ σὲ κανένα μέχρι τοῦ θανάτου του. Τότε τοῦ ἀνεκοίνωσεν ὅτι εἶχε κρατηθῆ εἰς τὸν ἀέρα καὶ εἶχε μεταφερθῆ εἰς τὴν ἀπέναντι ὄχθην καὶ ὅτι δὲν εἶχε περιπατήσει ἐπάνω εἰς τὸ νερό, πρᾶγμα ποὺ εἶναι ἀδύνατον εἰς τοὺς ἀνθρώπους, ἐκτὸς μόνον εἰς τὸν Κύριον καὶ εἰς ἐκείνους ποὺ αὐτὸς ἤθελεν ἐπιτρέψει, ὅπως εἶχε κάμει καὶ μὲ τὸν μέγαν ἀπόστολον Πέτρον. Καὶ ὁ μὲν Θεόδωρος διηγήθη τὸ θαῦμα αὐτὸ μετά τὸν θάνατον τοῦ Ἀμοῦν, οἱ δὲ μοναχοί, εἰς τοὺς ὁποίους ὡμίλησεν ὁ Ἀντώνιος περὶ τοῦ θανάτου τοῦ Ἀμοῦν, ἐσημείωσαν τὴν ἡμέραν. Καὶ ὅταν μετὰ ἀπὸ τριάντα ἡμέρας εἶχαν ἔλθει ἀπὸ τὴν Νιτρίαν μερικοὶ ἀδελφοί, ἠρώτησαν καὶ ἐπληροφορήθησαν ὅτι ὁ Ἀμοῦν εἶχε κοιμηθῆ κατὰ τὴν ἡμέραν καὶ ὥραν ἐκείνην, κατὰ τὴν ὁποίαν ὁ γέροντάς των εἶδε τὴν ψυχήν του ν᾿ ἀνέρχεται εἰς τὸν οὐρανόν. Καὶ πολὺ ἐθαύμαζαν τόσον αὐτοὶ ὅσον καὶ ἐκεῖνοι τὴν καθαρότητα τῆς ψυχῆς τοῦ Ἀντωνίου, πῶς δηλαδὴ ἐπληροφορήθη πάραυτα αὐτὸ ποὺ ἔγινεν εἰς ἀπόστασιν δεκατριῶν ἡμερῶν καὶ εἶδε τὴν ψυχὴν ν᾿ ἀνέρχεται εἰς τοὺς οὐρανούς.

61. Ἐπίσης, ὅταν τὸν συνήντησε κάποτε εἰς τὸ ὄρος τὸ ἔξω ὁ Ἀρχέλαος ὁ κόμης, τὸν παρεκάλεσε νὰ προσευχηθῆ ἁπλῶς ὑπὲρ τῆς θαυμαστῆς καὶ χριστοφόρου παρθένου Πολυκρατείας͵ ἡ ὁποία ἔμενεν εἰς τὴν Λαοδικείαν. Διότι ἔπασχε πολὺ ἐκείνη εἰς τὸ στομάχι καὶ τὸ πλευρὸν ἀπὸ τὴν ὑπερβολικὴν ἄσκησιν καὶ ὅλον τὸ σῶμα της ἦτο ἀσθενικόν. Τότε ὁ Ἀντώνιος προσευχήθη καὶ ὁ κόμης ἐσημείωσε τὴν ἡμέραν κατὰ τὴν ὁποίαν εἶχε γίνει ἡ προσευχή. Ὅταν δὲ ἐπέστρεψεν εἰς τὴν Λαοδικείαν εὑρῆκε τὴν παρθένον ὑγιῆ. Καὶ ὅταν τὴν ἠρώτησε πότε καὶ ποίαν ἡμέραν ἐθεραπεύθη ἀπὸ τὴν ἀσθένειαν, ἔβγαλεν αὐτὸς τὸ χαρτὶ ἐπὶ τοῦ ὁποίου εἶχε γράψει τὴν ἡμερομηνίαν τῆς προσευχῆς, καὶ μόλις ἤκουσεν, ἔδειξε καὶ αὐτὸς ἀμέσως τὴν σημείωσιν ποὺ εἶχε κάμει ἐπάνω εἰς τὸ χαρτὶ καὶ ὅλοι ἐθαύμαζαν, ὅταν διεπίστωσαν ὅτι τότε τὴν ἐθεράπευσεν ὁ Κύριος ἀπὸ τοὺς πόνους, ὅταν προσηύχετο ὁ Ἀντώνιος καὶ παρεκάλει τὴν ἀγαθότητα τοῦ Σωτῆρος περὶ αὐτῆς.

62. Ἀλλὰ καὶ περὶ αὐτῶν ποὺ τὸν ἐπεσκέπτοντο προέλεγε πρὸ ἡμερῶν, ἐνίοτε δὲ καὶ πρὸ μηνός, ὡς καὶ περὶ τῆς αἰτίας διὰ τὴν ὁποίαν ἤρχοντο. Διότι ἄλλοι μὲν ἤρχοντο μόνον καὶ μόνον διὰ νὰ τὸν ἰδοῦν, ἄλλοι δὲ λόγῳ ἀσθενείας καὶ ἄλλοι διότι ἔπασχον ἀπὸ δαιμόνια. Κανεὶς ἀπολύτως δὲν ἐθεώρει ὡς ταλαιπωρίαν καὶ ζημίαν τὸν κόπον τῆς ὁδοιπορίας. Διότι ὁ καθένας ποὺ ἐπέστρεφεν ἀντελαμβάνετο τὴν ὠφέλειαν. Καὶ ἐνῷ ἔλεγε καὶ ἔβλεπεν αὐτά, τοὺς παρεκάλει νὰ μὴ τὸν θαυμάζη κανεὶς διὰ τοῦτο, ἀλλὰ νὰ θαυμάζουν περισσότερον τὸν Κύριον, διότι ἐνῷ εἴμεθα ἄνθρωποι, μᾶς ἔδωκε τὴν χάριν νὰ τὸν γνωρίζωμεν ὁ καθένας ἀναλόγως μὲ τὴν πνευματικήν του δύναμιν.

63. Ὅταν δὲ κάποτε εἶχε κατεβῆ πάλιν εἰς τὰ ἔξω μοναστήρια καὶ τὸν εἶχαν παρακαλέσει νὰ ἀνεβῇ εἰς τὸ πλοῖον καὶ νὰ προσευχηθῆ μὲ κάποιους ἄλλους μοναχούς, μόνον αὐτὸς ἠσθάνθη μίαν φοβερὰν καὶ πολὺ ἰσχυρὰν δυσωδίαν. Καὶ ἐνῷ οἱ ἐπιβάται τοῦ πλοίου ἔλεγαν ὅτι εἶναι νωπά καὶ παστὰ ψάρια ἐπάνω εἰς τὸ πλοῖον καὶ ὅτι ἀπὸ αὐτὰ προέρχεται ἡ ὀσμή, αὐτὸς ἰσχυρίζετο, ὅτι διαφορετικὴ εἶναι ἡ δυσωδία αὐτή. Καὶ ἐνῷ ἀκόμη ὡμίλει, κάποιος νέος ὁ ὁποῖος εἶχε δαιμόνιον καὶ εἰσῆλθε λαθραίως εἰς τὸ πλοῖον καὶ ἐκρύπτετο, ἔβγαλεν ἀμέσως κραυγάς. Μόλις δὲ ἐπετίμησε τὸ δαιμόνιον εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐξῆλθε, καὶ ὁ μὲν ἄνθρωπος ἔγινεν ὑγιής, ὅλοι δὲ ἀντελήφθησαν, ὅτι ἡ δυσωδία ἦτο τοῦ δαίμονος.

64. Καὶ κάποιος ἄλλος ἐκ τῶν ἐπισήμων προσώπων εἶχε δαιμόνιον καὶ ἦλθεν ἐνώπιόν του. Ἦτο δὲ τὸ δαιμόνιον ἐκεῖνο τόσον πονηρόν, ὥστε νὰ μὴ γνωρίζῃ ὁ νέος, ὅτι ὡδηγεῖτο πρὸς τὸν Ἀντώνιον· ἐξ ἄλλου ἔτρωγε καὶ τὰ περιττώματα τοῦ σώματός του. Αὐτοὶ λοιπὸν ποὺ τὸν ἔφεραν εἰς τὸν Ἀντώνιον τὸν παρεκάλουν νὰ προσευχηθῆ ὑπὲρ αὐτοῦ, ὁ δὲ Ἀντώνιος συνεπάθησε τὸν νέον καὶ προσηύχετο, ὅλην δὲ τὴν νύκτα ἠγρύπνησε μαζί του. Ἀλλ´ ὁ νέος κατὰ τὰς πρωινὰς ὥρας ὥρμησε ξαφνικὰ ἐναντίον τοῦ Ἀντωνίου καὶ ἔσπρωξεν αὐτόν. Καὶ ἐνῷ ἐκεῖνοι ποὺ συνώδευαν τὸν νέον εἶχαν ἀγανακτήσει, ὁ Ἀντώνιος εἶπε: Μὴ ὀργίζετε τὸν νέον, διότι δὲν εἶναι αὐτὸς ποὺ μὲ σπρώχνει, ἀλλ᾽ ὁ δαίμων ποὺ εὑρίσκεται µέσα του καὶ ὁ ὁποῖος τὸ ἔκαμεν αὐτό, ἐπειδὴ τὸν ἐπετίμησα καὶ τὸν διέταξα νὰ γκρεμισθῇ καὶ νὰ φύγη εἰς ἀνύδρους τόπους. Ἀλλὰ δοξάζετε τὸν Κύριον, διότι τὸ ὅτι ὥρμησεν ἔτσι ἐναντίον µου εἶναι σημάδι εἰς ἡμᾶς ὅτι ἐξῆλθεν ὁ δαίμων. Μόλις δὲ εἶπεν αὐτὰ ὁ Ἀντώνιος ἀμέσως ὁ νέος ἔγινεν ὑγιὴς καὶ ἀφοῦ ἐπανέκτησε τὰ λογικά του ἀντελήφθη ποῦ εὑρίσκετο καὶ κατεφίλει τὸν γέροντα καὶ ηὐχαρίστει τὸν Θεόν.

65. Καὶ πολλὰ ἄλλα παρόμοια θαύματα ὁμοφώνως καὶ ὁμοιομόρφως ἀναφέρουν πάρα πολλοὶ μοναχοὶ ὅτι ἔγιναν δι' αὐτοῦ. Ἀλλά δὲν εἶναι αὐτὰ τόσον θαυμαστά, ὅσον θαυμαστὰ φαίνονται νὰ εἶναι τὰ ἄλλα. Ὅταν δηλαδὴ ἐπρόκειτο κάποτε νὰ φάγη καὶ ἐσηκώθη νὰ προσευχηθῇ κατὰ τὰς τρεῖς τὸ ἀπόγευμα, ἠσθάνθη ὅτι συναρπάζεται νοερῶς, καὶ τὸ παράδοξον εἶναι ὅτι ἐστέκετο καὶ ἔβλεπε τὸν ἑαυτόν του ὡσάν νὰ ἦτο ἐκτὸς αὐτοῦ καὶ ὡσὰν νὰ ὡδηγεῖτο ἀπὸ κάποιους εἰς τὸν ἀέρα. Ἔπειτα ἐστέκοντο κάποιοι κακοὶ καὶ φοβεροὶ εἰς τὸν ἀέρα καὶ ἤθελαν νὰ τὸν ἐμποδίσουν νὰ περάσῃ. Καὶ ἐνῷ ἐκεῖνοι ποὺ τὸν ὡδήγουν, τὸν ὑπερήσπιζαν, οἱ ἄλλοι ἐζήτουν ἐπιμόνως λόγον, ἐὰν εἶναι ὑπόλογος ἡ ὄχι εἰς αὐτούς. Καὶ ἐνῷ ἤθελαν νὰ κάμουν λογαριασμοὺς τῶν πράξεων αὐτοῦ ἀπὸ τὴν ἡμέραν τῆς γεννήσεώς του, δὲν τοὺς ἐπέτρεπον οἱ ὁδηγοῦντες τὸν Ἀντώνιον, λέγοντες εἰς ἐκείνους: Ὅσα μὲν κακὰ διέπραξεν ἀπὸ τὴν ἡμέραν τῆς γεννήσεώς του τοῦ τὰ ἔσβησεν ὁ Κύριος. Ἂς σᾶς ἐπιτραπῇ νὰ κάμετε λόγον μόνον δι᾽ ὅσα ἔπραξεν ἀπὸ τὴν ἡμέραν ποὺ ἔγινε μοναχὸς καὶ ἔδωκεν ὑπόσχεσιν εἰς τὸν Θεόν. Τότε, ἐπειδὴ μόνον τὸν ἐκατηγόρουν καὶ δὲν ἀπεδείκνυον τὰς κατηγορίας, ἔγινεν ἐλεύθερος καὶ ἀνεμπόδιστος ὁ δρόμος δι' αὐτόν. Καὶ ἀμέσως εἶδε τὸν ἑαυτόν του νὰ συνέρχεται τρόπον τινὰ καὶ νὰ ἀποκαθίσταται καὶ ἔγινε πάλιν ὁλοκληρωμένος Ἀντώνιος. Τότε ἐλησμόνησε τελείως νὰ φάγη καὶ παρέμεινε κατὰ τὸ ὑπόλοιπον τῆς ἡμέρας καὶ καθ' ὅλην τὴν νύκτα θρηνῶν καὶ προσευχόμενος. Διότι ἐθαύμαζε βλέποντας ἐναντίον πόσων ἐχθρῶν ἔχομεν νὰ παλαίσωμεν καὶ μὲ πόσους κόπους πρόκειται νὰ περάση κανεὶς τὸν ἀέρα. Καὶ ἐσκέπτετο, ὅτι αὐτὸ ἐννοοῦσεν ὁ ἀπόστολος ὅταν ἔλεγε: «Κατὰ τὸν ἄρχοντα τῆς ἐξουσίας τοῦ ἀέρος. Αὐτὴν πράγματι τὴν ἐξουσίαν ἔχει ὁ ἐχθρός, νὰ μάχεται καὶ νὰ προσπαθῇ νὰ ἐμποδίζῃ ἐκείνους ποὺ διέρχονται ἀπὸ τὸν ἀέρα. Διά τοῦτο καὶ ἐντόνως συνεβούλευεν: «Ἐνδυθῆτε τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ διὰ νὰ ἠμπορέσετε ν᾿ ἀντισταθῆτε κατὰ τὴν πονηρὰν ἡμέραν», ὥστε ὁ ἐχθρός, «μὴ ἔχων νὰ εἰπῇ κανένα κακὸν ἐναντίον μας», νὰ καταισχυνθῇ. Ἡμεῖς δὲ ποὺ ἐμάθαμεν τὸ πρᾶγμα τοῦτο, ἂς ἐνθυμούμεθα τὸν ἀπόστολον ποὺ λέγει: «Εἴτε μὲ τὸ σῶμα, δὲν ξέρω, εἴτε ἐκτὸς τοῦ σώματος, δὲν ξέρω, ὁ Θεὸς ξέρει». Ἀλλὰ ὁ μὲν Παῦλος ἡρπάγη μέχρι τρίτου οὐρανοῦ καὶ ἀφοῦ ἤκουσε λόγια ἀνέκφραστα, κατέβη, ὁ δὲ Ἀντώνιος εἶδε νὰ ἔχῃ φθάσει μέχρι τὸν ἀέρα καὶ ἠγωνίσθη ἕως ὅτου ἀφεθῇ ἐλεύθερος ὁ δρόμος.

66. Εἶχεν ἐπίσης καὶ τοῦτο τὸ χάρισμα· καθὼς δηλαδὴ διέμενε μόνος του εἰς τὸ βουνόν, ἐὰν καμίαν φορὰν εἶχε κάποιαν ἀπορίαν καὶ ἐζήτει νὰ μάθῃ κάτι, αὐτὸ τοῦ ἀπεκαλύπτετο ἀπὸ τὴν θείαν πρόνοιαν, ὅταν προσηύχετο. Καὶ εἶχε γίνει ὁ μακάριος θεοδίδακτος, σύμφωνα μὲ αὐτὸ ποὺ εἶναι γραμμένον. Ἀργότερα δέ, ὅταν κάποτε συνωμίλει μὲ κάποιους ποὺ τὸν εἶχαν ἐπισκεφθῇ περὶ τῆς πορείας τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ τόπου ὁ ὁποῖος θὰ τὴν δεχθῆ μετὰ τὴν ζωὴν αὐτήν, τὴν ἑπομένην νύκτα τὸν καλεῖ κάποιος ἀπὸ ψηλὰ καὶ τοῦ λέγει: Ἀντώνιε, σήκω ἐπάνω, πήγαινε ἔξω καὶ βλέπε. Ἐβγῆκε λοιπὸν ἔξω (διότι ἐγνώριζεν εἰς ποίους νὰ ὑπακούῃ), καὶ μόλις ἐσήκωσε τὰ βλέμματά τον, εἶδε κάποιον ὑψηλόν, ἀπαίσιον καὶ φοβερόν, ὁ ὁποῖος ἐστέκετο καὶ ἔφθανε μέχρι τὰ σύννεφα καὶ μερικοὺς ἄλλους σὰν πτερωτά νὰ ἀνεβαίνουν καὶ ἐκεῖνον νὰ ἁπλώνῃ τὰ χέρια του. Καὶ ἄλλους μὲν εἶδε νὰ τοὺς ἐμποδίζη νὰ περάσουν, ἄλλους δὲ ποὺ διήρχοντο ὑψηλότερα ἀπὸ αὐτὸν καὶ τὸν ἐξεπέρασαν, νὰ ἀνεβαίνουν πρὸς τοὺς οὐρανοὺς ἀνενόχλητοι. Κατ' αὐτῶν μὲν λοιπὸν ἔτριζε τὰ δόντια του ὁ ὑψηλὸς ἐκεῖνος, δι᾽ ἐκείνους δὲ ποὺ ἔπιπταν εἰς τὰ χέρια του, ἔχαιρε. Καὶ ἀμέσως ἠκούσθη μία φωνὴ νὰ λέγη εἰς τὸν Ἀντώνιον: Νόει αὐτὸ ποὺ βλέπεις. Καὶ ἀμέσως ἐφωτίσθη ἡ διάνοιά του καὶ ἀντελήφθη, ὅτι ἦτο διέλευσις τῶν ψυχῶν καὶ ὅτι αὐτὸς ὁ ὑψηλὸς ποὺ ἐστέκετο ἦτο ὁ ἐχθρὸς ποὺ φθονεῖ τοὺς πιστούς, ὁ ὁποῖος ἐκράτει καὶ ἠμπόδιζε νὰ περάσουν ἐκεῖνοι ποὺ ἔχουν νὰ δώσουν λόγον εἰς αὐτόν, ἐκείνους δὲ οἱ ὁποῖοι δὲν ἐπείσθησαν εἰς αὐτὸν δὲν ἠμποροῦσε νὰ τοὺς πιάση εἰς τὰ χέρια του, διότι διήρχοντο ὑψηλότερα ἀπὸ αὐτόν.
Ὅταν πλέον εἶδε καὶ αὐτὸ τὸ ὅραμα, τὸ ὁποῖον εἶχεν εἰς τὸν νοῦν του ὡς μίαν ὑπενθύμισιν, περισσότερον ἠγωνίζετο νὰ προκόπτῃ καθημερινῶς εἰς τὰ πνευματικά. Καὶ ὅλα αὐτὰ δὲν τοὺς τὰ ἔλεγε μὲ τὴν θέλησίν του, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ διήρχετο, προσευχόμενος ἐπὶ πολλὰς ὥρας καὶ ἐξεπλήσσετο καὶ ὁ ἴδιος, ὅταν τὸν ἠρώτων καὶ τὸν ἐπίεζαν ἠναγκάζετο νὰ τοὺς τὰ λέγη, ὅπως ὁ πατέρας ποὺ δὲν ἠμπορεῖ νὰ κρύπτη κάτι ἀπὸ τὰ παιδιά του. Ἀλλὰ καὶ ἐπίστευεν ὅτι ἡ συνείδησίς του εἶναι καθαρὰ καὶ ὅτι εἰς ἐκείνους ἡ διήγησις καθίσταται ὠφέλιμος, διότι μαθαίνουν, ὅτι αὐτὰ εἶναι ἀγαθὸς καρπὸς τῆς ἀσκήσεως καὶ ὅτι αἱ ὀπτασίαι καθίστανται συχνὰ παρηγορία εἰς τοὺς κόπους τῆς ἀσκήσεως.

67. Ἐπὶ πλέον ἦτο ἀνεξίκακος εἰς τὸν χαρακτῆρα, εἰς δὲ τὴν ψυχὴν ταπεινόφρων. Ἐνῷ ἦτο τόσον σπουδαῖος, ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν τὸν κανόνα τῆς Ἐκκλησίας ἐφήρμοζεν ἐξόχως, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ ἤθελε νὰ τιμᾶ ὅλους τοὺς κληρικούς. Διότι εἰς τοὺς ἐπισκόπους καὶ πρεσβυτέρους δὲν ἐντρέπετο νὰ κάμνη ὑπόκλισιν τῆς κεφαλῆς. Ἐὰν δὲ καμμίαν φορὰν τὸν ἐπεσκέπτετο κανένας διάκονος διὰ νὰ ὠφεληθῇ πνευματικῶς, ἀφ᾽ ἑνὸς μὲν συνεζήτει μαζί του διὰ νὰ τὸν ὠφελήση, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ παρεχώρει εἰς αὐτὸν τὸ δικαίωμα τῆς προσευχῆς καὶ δὲν ἐθεώρει ἐντροπὴν νὰ μαθαίνη καὶ αὐτός. Πράγματι συχνὰ ἠρώτα καὶ παρεκάλει ν᾿ ἀκούσῃ ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἦσαν µαζί του καὶ ὡμολόγει ὅτι ὠφελεῖται, ὅταν κάποιος ἔλεγε κάτι ὠφέλιμον. Ἀλλὰ καὶ τὸ πρόσωπόν του εἶχε πολλὴν καὶ παράξενον χάριν. Εἶχεν ἐπίσης καὶ τὸ ἑξῆς χάρισμα ἀπὸ τὸν Σωτῆρα. Ἐὰν δηλαδὴ συνέβαινε νὰ εὑρίσκεται ἐν μέσῳ πλήθους μοναχῶν καὶ ἤθελε κάποιος ποὺ δὲν τὸν ἐγνώριζε προηγουμένως νὰ τὸν ἰδῇ, μόλις ἐπλησίαζε, τοὺς μὲν ἄλλους μοναχοὺς τοὺς προσπερνοῦσε, κατηυθύνετο δὲ πρὸς αὐτὸν σὰν νὰ τὸν εἵλκυεν ἡ ὄψις του. Δὲν διέφερε βεβαίως ἀπὸ τοὺς ἄλλους εἰς τὸ ὕψος καὶ τὸ πλάτος τοῦ σώματος, ἀλλ᾽ εἰς τὸ ποιὸν τοῦ χαρακτῆρος καὶ εἰς τὴν καθαρότητα τῆς ψυχῆς, ὥστε ἀπὸ τὴν ψυχικὴν χαρὰν νὰ ἔχῃ χαρούμενον καὶ τὸ πρόσωπον καὶ ἀπὸ τὰς κινήσεις τοῦ σώματος ν· ἀντιλαμβάνεται καὶ νὰ ἐννοῆ κανεὶς τὴν κατάστασιν τῆς ψυχῆς, συμφώνως μὲ ἐκεῖνο ποὺ εἶναι γραμμένον· «Ὅταν εὐφραίνεται ἡ καρδία ἀνθίζει τὸ πρόσωπον, ὅταν δὲ εἶναι λυπημένη γίνεται σκυθρωπόν». Ἔτσι ὁ Ἰακὼβ ἀντελήφθη τὸν Λάβαν ὅτι σκέπτεται κακὸν καὶ εἶπεν εἰς τὰς γυναίκας του: «Τὸ πρόσωπον τοῦ πατρός μας δὲν εἶναι ὅπως ἦτο χθὲς καὶ προχθές». Ἔτσι ὁ Σαμουὴλ κατάλαβε τὸν Δαυίδ ἐπειδὴ εἶχε χαρούμενα μάτια καὶ δόντια ἄσπρα σὰν τὸ γάλα. Ἔτσι καὶ ὁ Ἀντώνιος ἀνεγνωρίζετο. Διότι οὐδέποτε ἐταράσσετο, ἐπειδὴ ἡ ψυχή του ἦτο πάντοτε γαλήνιος. Οὐδέποτε ἐγίνετο σκυθρωπός, διότι ψυχικῶς ἦτο πάντοτε χαρούμενος.

68. Καὶ εἰς τὰ θέματα τῆς πίστεως ἦτο πολὺ ἀξιοθαύμαστος καὶ εὐσεβής. Διότι οὔτε μὲ τοὺς σχισματικοὺς Μελιτιανοὺς ἦλθε ποτὲ εἰς ἐπικοινωνίαν, διότι ἐγνώριζε τὴν πονηρίαν καὶ τὴν ἀποστασίαν αὐτῶν ποὺ ἔδειξαν ἐξ ἀρχῆς, οὔτε μὲ τοὺς Μανιχαίους ἢ μὲ ἄλλους αἱρετικοὺς ὡμίλησε φιλικῶς, παρὰ μόνον μέχρι τῆς συμβουλῆς νὰ ἐπιστρέψουν εἰς τὴν εὐσέβειαν, διότι ἐπίστευε καὶ συνεβούλευεν, ὅτι ἡ φιλία καὶ ἡ συναναστροφὴ μὲ αὐτοὺς εἶναι καταστροφὴ καὶ ἀπώλεια τῆς ψυχῆς. Ἔτσι ἀκριβῶς ἐσιχαίνετο καὶ τὴν αἵρεσιν τῶν Ἀρειανῶν καὶ παρήγγελλεν εἰς ὅλους οὔτε νὰ τοὺς πλησιάζουν οὔτε νὰ ἔχουν τὴν κακοπιστίαν αὐτῶν. Ὅταν κάποτε παρουσιάσθησαν εἰς αὐτὸν μερικοὶ φανατικοὶ Ἀρειανοί, ἀφοῦ τοὺς ἀνέκρινε καὶ ἀντελήφθη ὅτι ἦσαν ἀσεβεῖς, τοὺς ἔδιωξεν ἀπὸ τὸ ὄρος λέγοντας, ὅτι τὰ λόγια των ἦσαν χειρότερα ἀπὸ τὸ δηλητήριον τῶν ὄφεων.

69. Ὅταν δὲ κάποτε οἱ Ἀρειανοὶ εἶχαν διαδώσει ψευδῶς, ὅτι ὁ Ἀντώνιος εἶχε τὴν ἰδίαν πίστιν μὲ αὐτούς, ἠγανάκτει καὶ ἐθύμωνεν ἐναντίον των. Ἔπειτα, ἐπειδὴ τὸν παρεκάλεσε καὶ ὁ ἐπίσκοπος καὶ ὅλοι οἱ ἀδελφοί, κατέβη ἀπὸ τὸ ὄρος. Ὅταν δὲ εἰσῆλθεν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἀπεκήρυξε τοὺς Ἀρειανοὺς λέγοντας, ὅτι αὐτοὶ εἶναι ἡ πιὸ φοβερὴ αἵρεσις καὶ πρόδρομος τοῦ ἀντιχρίστου. Καὶ ἐδίδασκεν εἰς τὸν λαὸν ὅτι ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι κτίσμα οὔτε ἐπλάσθη ἐκ τοῦ μηδενός, ἀλλ᾽ ὅτι εἶναι αἰώνιος Λόγος τῆς οὐσίας τοῦ Πατρὸς καὶ Σοφία. Διὰ τοῦτο καὶ εἶναι ἀσέβεια ἐκεῖνο ποὺ λέγουν· Ὑπῆρχε κάποτε καιρὸς ποὺ δὲν ὑπῆρχεν ὁ Υἱός, διότι πάντοτε συνυπῆρχεν ὁ Λόγος μὲ τὸν Πατέρα. Διὰ τοῦτο καμίαν ἀπολύτως ἐπικοινωνίαν νὰ μὴ ἔχετε μὲ τοὺς ἀσεβεστάτους Ἀρειανούς, «καθ᾽ ὅσον καμία σχέσις δὲν ὑπάρχει μεταξὺ φωτὸς καὶ σκότους» , διότι σεῖς εἶσθε εὐσεβεῖς Χριστιανοί, ἐκεῖνοι δὲ, ἀφοῦ ὀνομάζουν κτίσμα τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ Πατρὸς καὶ Λόγον, καθόλου δὲν διαφέρουν ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρας, ἀφοῦ λατρεύουν τὴν κτίσιν καὶ ὄχι τὸν δημιουργὸν Θεόν· Πιστεύσατε δὲ ὅτι καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις ἀγανακτεῖ ἐναντίον των, διότι τὸν Δημιουργὸν καὶ Κύριον τοῦ παντὸς, διὰ τοῦ ὁποίου ἐδημιουργήθησαν τὰ πάντα, αὐτὸν τὸν συγκαταλέγουν μεταξὺ τῶν δημιουργημάτων.

70. Καὶ ὅλα τὰ πλήθη ἔχαιρον, διότι ἤκουον νὰ ἀναθεματίζεται ἡ χριστοµάχος αὐτὴ αἵρεσις ἀπὸ τέτοιον ἄνδρα, καὶ οἱ κάτοικοι τῆς πόλεως ἔτρεχαν ὁμαδικῶς διὰ νὰ ἰδοῦν τὸν Ἀντώνιον. Καὶ αὐτοὶ οἱ εἰδωλολάτραι καὶ οἱ λεγόμενοι ἱερεῖς των ἀκόμη, ἤρχοντο εἰς τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἔλεγαν· Παρακαλοῦμεν νὰ γνωρίσωμεν τὸν ἄνθρωπον τοῦ Θεοῦ, διότι ἔτσι ὅλοι τὸν ὠνόμαζαν. Ἐξ ἄλλου ἐκεῖ ἀπήλλαξεν ἀπὸ τὰ δαιμόνια πολλοὺς ὁ Κύριος δι᾽ αὐτοῦ καὶ βλαμμένους εἰς τὸν νοῦν τοὺς ἐθεράπευσε. Πολλοὶ μάλιστα εἰδωλολάτραι παρεκάλουν ἔστω μόνον νὰ ἀκουμβήσουν τὸν γέροντα, διότι ἐπίστευον ὅτι ὠφελοῦνται. Ἀναμφιβόλως εἶχον γίνει τόσοι πολλοὶ Χριστιανοὶ κατὰ τὰς ὀλίγας ἐκείνας ἡμέρας, ὅσους θὰ ἠδύνατο νὰ ἰδῇ κανεὶς νὰ γίνωνται εἰς ἕνα ἔτος. Ἔπειτα, ἐπειδὴ μερικοὶ ἐνόμιζον ὅτι ὁ Ἀντώνιος ἐνοχλεῖται ἀπὸ τὰ πλήθη τῶν ἀνθρώπων, διὰ τὸν λόγον αὐτὸν τοὺς ἀπεμάκρυναν ὅλους ἀπὸ κοντά του, ἀλλ᾽ αὐτὸς χωρὶς νὰ ἐνοχλῆται καθόλου ἔλεγεν, ὅτι δὲν εἶναι περισσότεροι αὐτοὶ ἀπὸ τοὺς δαίμονας, μὲ τοὺς ὁποίους παλεύομεν εἰς τὸ ὄρος.

71. Ὅταν δὲ ἔφευγεν ἀπὸ τὴν πόλιν καὶ τὸν συνωδεύαµεν καθὼς ἔφευγε, μόλις ἐφθάσαμεν εἰς τὴν πύλην, μία γυναῖκα ἐφώναξεν ἀπὸ πίσω: Μεῖνε, ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, ἡ θυγατέρα µου ἐνοχλεῖται φοβερά ἀπὸ δαιμόνιον. Μεῖνε, παρακαλῶ, μήπως καὶ ἐγὼ διατρέχω κανένα κίνδυνον ἀπὸ αὐτὴν καθὼς τρέχω. Ὅταν ἤκουσεν ὁ γέρων καὶ τὸν παρεκαλέσαμεν καὶ ἡμεῖς, παρέμεινε μὲ τὴν θέλησίν του. Ὅταν δὲ ἐπλησίασεν ἡ γυναῖκα, ἡ κόρη ἔπεσε καταγῆς, ὁ δὲ Ἀντώνιος, ἀφοῦ προσηυχήθη καὶ ἐπεκαλέσθη τὸν Χριστόν, ἐσηκώθη ἡ κόρη ὑγιής, ἀφοῦ ἐβγῆκε βεβαίως τὸ ἀκάθαρτον δαιμόνιον. Τότε καὶ ἡ μητέρα ἐδόξαζε τὸν Θεὸν καὶ ὅλοι τὸν ηὐχαρίστουν. Ὁ ἴδιος δὲ ἔχαιρε, διότι ἔφευγε διὰ τὸ ὄρος, σὰν νὰ ἔφευγε διὰ τὸ σπίτι του.

72. Ἦτο δὲ καὶ πολὺ συνετός. Καὶ τὸ ἀξιοθαύμαστον εἶναι ὅτι, ἐνῷ δὲν ἔμαθε γράμματα, ἦτο ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος. Κάποτε λοιπὸν ἦλθον πρὸς αὐτὸν δύο φιλόσοφοι εἰδωλολάτραι νοµίζοντες ὅτι ἠμποροῦν νὰ πειράξουν τὸν Ἀντώνιον.
Εὑρίσκετο δὲ τότε εἰς τὸ ἔξω ὄρος. Ἀπὸ τὸ πρόσωπον δὲ καὶ μόνον ἀφοῦ τοὺς ἀντελήφθη, ἐβγῆκε νὰ τοὺς προϋπαντήσῃ καὶ μὲ τὴν βοήθειαν κάποιου διερμηνέως τοὺς λέγει: Τί ἐκάματε τόσον κόπον, φιλόσοφοι, διὰ νὰ συναντήσετε ἕνα μωρὸν ἄνθρωπον; Ὅταν δὲ αὐτοὶ εἶπον ὅτι δὲν εἶναι μωρός, ἀλλὰ καὶ πολὺ συνετός, λέγει πρὸς αὐτούς: Ἐὰν μὲν ἤλθατε νὰ συναντήσετε ἕνα μωρὸν ἄνθρωπον, ἀδίκως ἐκάματε τόσον κόπον. Ἐὰν ὅμως μὲ θεωρῆτε ὅτι εἶμαι λογικός, ἐμπρὸς γίνετε ὅ,τι εἶμαι καὶ ἐγώ. Διότι πρέπει νὰ μιμῆται κανεὶς τὰ καλά. Καὶ ἐὰν μὲν ἠρχόμουν ἐγὼ πρὸς ἐσᾶς, θὰ σᾶς ἐμιμούμην. Ἐφ᾽ ὅσον ὅμως ἤλθατε σεῖς πρὸς ἐμέ, ἐμπρὸς γίνετε ὅ,τι εἶμαι ἐγώ. Εἶμαι δὲ Χριστιανός. Αὐτοὶ δὲ θαυµάζοντες ἤρχισαν ν᾿ ἀναχωροῦν, διότι ἔβλεπον ὅτι καὶ οἱ δαίμονες ἀκόμη φοβοῦνται τὸν Ἀντώνιον.

73. Ὅταν δὲ κάποιοι ἄλλοι παρόμοιοι φιλόσοφοι τὸν συνήντησαν εἰς τὸ ἔξω ὄρος καὶ ἐνόμιζον ὅτι ἠμποροῦν νὰ τὸν εἰρωνευθοῦν ἐπειδὴ δὲν εἶχε μάθει γράμματα, λέγει πρὸς αὐτοὺς ὁ Ἀντώνιος· Σεῖς λοιπὸν τί λέγετε; Ποῖον εἶναι τὸ πρῶτον, ὁ νοῦς ἢ τὰ γράμματα; Ἢ ποῖον εἶναι αἴτιον, ὁ νοῦς τῶν γραμμάτων ἢ τὰ γράμματα τοῦ νοῦ; Ὅταν δὲ αὐτοὶ ἀπήντησαν, ὅτι ὁ νοῦς εἶναι ὁ πρωτεύων καὶ ὁ ἐφευρέτης τῶν γραμμάτων, λέγει ὁ Ἀντώνιος· Εἰς ἐκεῖνον λοιπὸν ποὺ ὁ νοῦς εἶναι ὑγιής, εἰς αὐτὸν τὰ γράμματα δὲν εἶναι ἀπαραίτητα. Αὐτὸ ἐξέπληξε τόσον τοὺς παρευρισκομένους ὅσον καὶ αὐτούς. Ἔφυγον λοιπὸν θαυµάζοντες, διότι ἔβλεπον τόσον μεγάλην σύνεσιν εἰς ἕνα ἁπλοϊκὸν ἄνθρωπον. Ἀλλ᾽ οὔτε ἄγριον χαρακτῆρα εἶχεν ἐπειδὴ ἀνετράφη εἰς τὸ ὄρος καὶ παρέμεινεν ἐκεῖ μέχρι τὰ γεράματα. Ἀντιθέτως μάλιστα ἦτο χαριτωμένος καὶ κοινωνικός. Τὰ λόγια του δὲ τὰ εἶχεν ἀρτυμένα μὲ τὸ θεῖον ἅλας, ὥστε κανεὶς νὰ μὴ τὸν φθονῆ, ἀλλὰ νὰ χαίρουν μᾶλλον µαζί του ὅλοι ὅσοι ἤρχοντο πρὸς αὐτόν.

74. Ἀργότερα βέβαια ἦλθον πάλιν καὶ μερικοὶ ἄλλοι ἀπὸ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων ἐθεωροῦντο σοφοί. Καὶ ἐπειδὴ ἀπαιτοῦσαν νὰ συζητήσουν περὶ τῆς ἰδικῆς μας ἐν Χριστῷ πίστεως καὶ ἐπεχείρουν νὰ διατυπώσουν συλλογισμοὺς περὶ τοῦ κηρύγματος τοῦ θείου σταυροῦ μὲ τὴν διάθεσιν νὰ τὸν εἰρωνευθοῦν, ἀφοῦ ἔμεινε δι' ὀλίγον ἀμίλητος ὁ Ἀντώνιος καὶ τοὺς ἐλεεινολόγησε πρῶτον διὰ τὴν ἄγνοιάν των, εἶπε μὲ τὴν βοήθειαν κάποιου διερμηνέως, ὁ ὁποῖος μετέφραζε καλῶς τὰ λόγια του. Τί εἶναι καλύτερον, νὰ ὁμολογῆ κανεὶς τὸν σταυρόν, ἢ νὰ ἀποδίδῃ μοιχείας καὶ διαφθορὰς παιδιῶν εἰς τοὺς λεγομένους θεούς σας; Διότι αὐτὸ ποὺ πιστεύομεν ἡμεῖς εἶναι ἀπόδειξις ἀνδρείας καὶ γνώρισμα τῆς καταφρονήσεως τοῦ θανάτου, ἐνῷ τὰ ἰδικά σας εἶναι πάθη αἰσχρότητος. Ἔπειτα, τί εἶναι καλύτερον νὰ λέγῃ κανείς, ὅτι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ δὲν μετεβλήθη, ἀλλ᾽ ἀφοῦ παρέμεινεν ἄτρεπτος, ἔλαβε σῶμα ἀνθρώπινον μὲ σκοπόν, ἀφοῦ ἔλαβεν ἀνθρωπίνην φύσιν, νὰ κάµῃ τοὺς ἀνθρώπους νὰ γίνουν μέτοχοι τῆς θείας καὶ νοερᾶς φύσεως, ἢ νὰ ἐξομοιώνωμεν τὸ θεῖον μὲ τὰ ἄλογα ὄντα καὶ ὡς ἐκ τούτου νά ἀποδίδωμεν λατρείαν εἰς τὰ τετράποδα καὶ τὰ ἑρπετὰ καὶ τὰ ἀγάλματα τῶν ἀνθρώπων; Διότι σεῖς, οἱ σοφοί, αὐτὰ ἔχετε σεβάσματα. Πῶς δὲ τολμᾶτε νὰ χλευάζετε ἡμᾶς ποὺ λέγομεν, ὅτι ὁ Χριστὸς ἔχει παρουσιασθῆ ὡς ἄνθρωπος τὴν στιγμὴν ποὺ σεῖς, ἀφοῦ χωρίζετε τὴν ψυχὴν ἀπὸ τὸν οὐρανόν, πιστεύετε ὅτι ἔχει πλανηθῆ αὐτὴ καὶ ἔχει μεταπέσει ἀπὸ τὴν ἁψῖδα τῶν οὐρανῶν εἰς σῶμα ἀνθρώπου; Καὶ μακάρι νὰ ἐπιστεύατε ὅτι εἰς ἀνθρώπινον μόνον σῶμα μεταπίπτει καὶ δὲν μεταβαίνει καὶ μεταβάλλεται εἰς τετράποδα ἑρπετά. Διότι ἡ δική μας πίστις διδάσκει, ὅτι πρὸς σωτηρίαν τῶν ἀνθρώπων ἦλθεν ὁ Χριστὸς ὡς ἄνθρωπος εἰς τὸν κόσμον, σεῖς δὲ πλανᾶσθε, διότι ὁμιλεῖτε περὶ ψυχῆς ἀγεννήτου. Καὶ ἡμεῖς μὲν πιστεύομεν εἰς τὴν δύναμιν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τῆς θείας προνοίας, ὅτι δηλαδὴ καὶ τοῦτο δὲν ἦτο ἀδύνατον εἰς τὸν Θεόν, σεῖς δὲ μὲ τὸ νὰ ὀνομάζετε τὴν ψυχὴν εἰκόνα τοῦ νοῦ ἀποδίδετε αὐτὴν εἰς νεκρὰ σώματα καὶ τὴν πλάθετε μὲ τοὺς πόθους σας ἔτσι, ὥστε νὰ δύναται νὰ μεταβληθῆ, καὶ κατὰ συνέπειαν καὶ αὐτὸν τὸν νοῦν τὸν παρουσιάζετε μεταβλητὸν λόγῳ τῆς μεταβλητῆς ψυχῆς, καθ ὅσον ὁποία εἶναι ἡ εἰκών, τέτοιο πρέπει νὰ εἶναι καὶ ἐκεῖνο ποὺ εἰκονίζει. Ὅταν δὲ περὶ τοῦ νοῦ τέτοια πράγματα πιστεύετε, νὰ ἔχετε ὑπ' ὄψιν σας, ὅτι καὶ αὐτὸν τὸν Πατέρα τοῦ νοῦ βλασφημεῖτε. .

75. Περὶ δὲ τοῦ σταυροῦ τί θὰ ἐλέγατε ὅτι εἶναι καλύτερον, νὰ ὑπομένῃ κανεὶς σταυρόν, κατόπιν τῆς πονηρίας τῶν κακῶν καὶ νὰ μὴ φοβῆται τὸν ἐπερχόμενον βέβαιον θάνατον, ἢ νὰ διηγῆται μύθους περὶ τῶν πλανῶν τοῦ Ὀσίριδος καὶ τῆς Ἴσιδος καὶ περὶ τῶν μηχανορραφιῶν τοῦ Τυφῶνος, καὶ τῆς φυγῆς τοῦ Κρόνου, καὶ τῆς βρώσεως τῶν τέκνων, καὶ τῶν πατροκτονιῶν; Διότι αὐτὰ εἶναι ἡ σοφία ἡ ἰδική σας. Πῶς ὅμως, ἐνῶ χλευάζετε τὸν σταυρόν, δὲν θαυμάζετε τὴν ἀνάστασιν; Διότι αὐτοὶ ποὺ εἶπαν αὐτό, ἔγραψαν καὶ ἐκεῖνο. Ἤ, διατί, ἐνῷ κάμνετε λόγον περὶ τοῦ σταυροῦ, δὲν ὁμιλεῖτε καθόλου περὶ τῶν νεκρῶν ποὺ ἠγέρθησαν ἀπὸ τὰ μνήματα, καὶ τῶν τυφλῶν ποὺ ἀνέβλεψαν, καὶ τῶν παραλυτικῶν ποὺ ἐθεραπεύθησαν καὶ τῶν λεπρῶν ποὺ ἐκαθαρίσθησαν, καὶ τοῦ περιπάτου ἐπὶ τῆς θαλάσσης, καὶ τῶν ἄλλων σημείων καὶ τεράτων, τὰ ὁποῖα ὄχι ἄνθρωπον, ἀλλὰ Θεὸν ἀποδεικνύουν τὸν Χριστόν; Μοῦ φαίνεται ὅτι πολὺ ἀδικεῖτε τοὺς ἑαυτούς σας καὶ δὲν ἐμελετήσατε εἰλικρινῶς τὰς Γραφάς. Ἀλλὰ συνεχίσατε νὰ μελετᾶτε τὰς Γραφὰς καὶ προσέχετε ὅτι αὐτὰ ποὺ ἔκαμεν ὁ Χριστὸς τὸν ἀποδεικνύουν Θεόν, ὁ ὁποῖος ἦλθεν εἰς τὴν γῆν διὰ τὴν σωτηρίαν τῶν ἀνθρώπων.

76. Εἴπατε λοιπὸν καὶ σεῖς εἰς ἡμᾶς τὰ ἰδικά σας. Ἀλλὰ τί ἠμπορεῖτε νὰ εἰπῆτε περὶ τῶν ἀλόγων ὄντων ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ὅτι δὲν ἔχουν λογικὸν καὶ ἔχουν ἀγριότητα; Ἐὰν ὅμως, ὅπως ἀκούω, θελήσετε νὰ εἰπῆτε, ὅτι αὐτὰ τὰ λέγετε μεταξύ σας σὰν παραμύθια καὶ ὅτι ἀποδίδεται εἰς αὐτὰ ἀλληγορικὴν σημασίαν, ἤτοι τὴν ἁρπαγὴν τῆς Περσεφόνης (Κόρης) τὴν ἀποδίδετε εἰς τὴν γῆν, τὴν ἀναπηρίαν τοῦ Ἡφαίστου εἰς τὴν φωτιάν, τὴν Ἥραν τὴν παρομοιάζετε μὲ τὸν ἀέρα, τὸν Ἀπόλλωνα μὲ τὸν ἥλιον, τὴν Ἄρτεμιν μὲ τὴν σελήνην καὶ τὸν Ποσειδῶνα μὲ τὴν θάλασσαν, τότε οὔτε λίγο οὔτε πολὺ δὲν λατρεύετε αὐτὸν ὡς Θεόν, ἀλλὰ λατρεύετε τὴν κτίσιν καὶ ὄχι τὸν δημιουργὸν τῶν πάντων Θεόν. Ἐὰν πάλιν θελήσετε νὰ εἰπῆτε, ὅτι ἐπενοήσατε τέτοιους μύθους ἐπειδὴ ἡ κτίσις εἶναι ὡραία, θὰ ἔπρεπε τότε νὰ φθάσετε μόνον μέχρι τὸν θαυμασμὸν καὶ ὄχι νὰ θεοποιήσετε τὰ δημιουργήματα, ὥστε νὰ μὴ ἀποδίδετε εἰς τὰ δημιουργήματα τὴν τιμὴν ποὺ ἀνήκει εἰς τὸν Δημιουργόν. Διότι ἄλλως θὰ πρέπει νὰ ἀποδίδετε τὴν τιμὴν τοῦ ἀρχιτέκτονος εἰς τὴν οἰκίαν ποὺ κατασκευάζει καὶ εἰς τὸν στρατιώτην τὴν τιμὴν ποὺ ἀνήκει εἰς τὸν στρατηγόν. Τί ἔχετε λοιπὸν νὰ εἰπῆτε ἐπάνω εἰς αὐτά, διὰ νὰ μάθωμεν, ἐὰν ὁ σταυρὸς ἔχη κάτι ἄξιον χλευασμοῦ;

77. Ἐπειδὴ λοιπὸν περιῆλθον ἐκεῖνοι εἰς ἀμηχανίαν καὶ περιεστρέφοντο ἀπὸ ἐδῶ καὶ ἀπὸ ἐκεῖ, ἐμειδίασεν ὁ Ἀντώνιος καὶ εἶπε πάλιν διὰ τοῦ διερμηνέως: Αὐτὰ μὲν ἀποδεικνύονται ψευδῆ ἐκ πρώτης ὄψεως, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ σεῖς ἀποδίδετε μεγαλυτέραν βαρύτητα εἰς τοὺς ἀποδεικτικοὺς λόγους καὶ κατέχετε τὴν τέχνην αὐτὴν καὶ θέλετε καὶ ἡμεῖς νὰ λατρεύωμεν τὸν Θεὸν ὄχι χωρὶς λογικὴν ἀπόδειξιν, εἴπατε πρῶτον σεῖς, τὰ ζητήματα, καὶ συγκεκριµένως ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ, πῶς ἀποκτᾶται ἀκριβῶς, μὲ τὰς λογικὰς ἀποδείξεις ἢ μὲ τὴν ἐνεργὸν πίστιν; Καὶ τί εἶναι ἀρχαιότερον, ἡ ἐνεργὸς πίστις ἢ ἡ λογικὴ ἀπόδειξις; Ὅταν δὲ ἀπήντησαν ὅτι ἀρχαιοτέρα εἶναι ἡ ἐνεργὸς πίστις καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ ἀληθὴς γνῶσις, λέγει ὁ Ἀντώνιος: Ὀρθῶς ἀπαντήσατε, Διότι ἡ μὲν πίστις στηρίζεται εἰς τὴν διάθεσιν τῆς ψυχῆς, ἡ δὲ διαλεκτική εἰς τὴν τέχνην τῆς συνθέσεως τοῦ λόγου. Ἐποµένως, εἰς ἐκείνους ποὺ ὑπάρχει ἡ ἐνεργὸς πίστις, εἰς αὐτοὺς δὲν εἶναι ἀπαραίτητος ἡ διαλεκτική, ἢ μᾶλλον εἶναι περιττή. Καὶ πράγματι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἡμεῖς ἐννοοῦμεν μὲ τὴν πίστιν, αὐτὸ σεῖς προσπαθεῖτε νὰ καταλάβετε μὲ τὰ λόγια. Καὶ πολλὲς φορὲς ἐκεῖνα πού ἡμεῖς ζοῦμεν, σεῖς οὔτε νὰ ἐκφρασθῆτε ἠμπορεῖτε. Συνεπῶς καλυτέρα καὶ ἀσφαλεστέρα εἶναι ἡ ἐνεργὸς πίστις ἀπὸ τοὺς σοφιστικοὺς συλλογισμούς σας.

78. Ἡμεῖς λοιπὸν οἱ Χριστιανοὶ δὲν ἐξαρτῶμεν τὸ μυστήριον τῆς χριστιανικῆς ζωῆς ἐκ τῶν εἰδωλολατρικῶν ρητορικῶν λόγων, ἀλλ᾽ ἐκ τῆς δυνάμεως τῆς πίστεως, ἡ ὁποία μᾶς χορηγεῖτε ὑπὸ τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καὶ ὅτι εἶναι ἀληθινὸς ὁ λόγος, ἰδοὺ τώρα ἡμεῖς, ἂν καὶ δὲν ἐμάθαμεν γράμματα, ἐν τούτοις πιστεύομεν εἰς τὸν Θεὸν καὶ διακρίνομεν διὰ μέσου τῶν δημιουργημάτων αὐτοῦ τὴν θείαν πρόνοιαν εἰς ὅλα τὰ πράγματα. Καὶ ὅτι εἶναι ἐνεργὸς ἡ πίστις μας, ἰδοὺ τώρα ἡμεῖς στηριζόμεθα ἐπάνω εἰς τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ, ἐνῷ σεῖς εἰς τὰς σοφιστικάς φιλονικίας. Καὶ τὰ μὲν εἰδωλολατρικὰ μυστήρια ποὺ ἔχετε καταργοῦνται, ἡ δὲ ἰδική μας πίστις ἐπεκτείνεται παντοῦ. Καὶ σεῖς μὲν μὲ τοὺς συλλογισμοὺς καὶ τὰς σοφιστείας οὔτε ἕνα ἄνθρωπον δὲν μεταστρέφετε, ὥστε ἀπὸ τὸν Χριστιανισμὸν νὰ ἔλθῃ εἰς τὴν εἰδωλολατρίαν, ἐνῷ ἡμεῖς, διδάσκοντες τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ, ἀπογυμνώνομεν τὴν δεισιδαιμονίαν σας, διότι ὅλοι ἀναγνωρίζουν ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι Θεὸς καὶ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ. Καὶ σεῖς μὲν μὲ τοὺς ὡραίους λόγους δὲν ἀνακόπτετε τὴν διδασκαλίαν τοῦ Χριστοῦ, ἐνῶ ἡμεῖς, ἐπικαλούμενοι τὸν ἐσταυρωμένον Χριστόν, ἐκδιώκομεν ὅλους τοὺς δαίμονας, τοὺς ὁποίους σεῖς εὐλαβεῖσθε ὡς θεούς. Καὶ ὅπου τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ γίνεται, ἀδυνατεῖ μὲν ἡ μαγεία, δὲν ἐπενεργεῖ δὲ ἡ φαρμακεία.

79. Εἴπατέ μας τώρα λοιπόν, ποῦ εἶναι τὰ μαντεῖα σας; Ποῦ εἶναι οἱ μάγοι τῶν Αἰγυπτίων; Ποῦ εἶναι αἱ φαντασίαι τῶν μάγων; Πότε ὅλα αὐτὰ ἐξησθένησαν καὶ κατηργήθησαν, παρὰ ὅταν ὑψώθη ὁ σταυρὸς τοῦ Κυρίου; Εἶναι ἑπομένως ἄξιος χλευασμοῦ ὁ σταυρὸς ἢ τὰ καταργούμενα ὑπ' αὐτοῦ καὶ ἀποδεικνυόμενα ὡς ἀνίσχυρα; Ἀλλ᾽ εἶναι ἀξιοθαύμαστον καὶ τὸ ἀκόλουθον, ὅτι δηλαδὴ τὰ μὲν ἰδικά σας εἴδωλα ποτὲ δὲν ἐδιώχθησαν, Καὶ ἐπιπλέον τιμῶνται ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους εἰς ἑκάστην πόλιν, οἱ δὲ Χριστιανοὶ καταδιώκονται, Καὶ παρὰ ταῦτα ἡ ἰδική μας πίστις περισσότερον ἀνθίζει καὶ πληθύνεται ἀπὸ τὴν ἰδικήν σας. Καὶ τὰ μὲν ἰδικά σας, μολονότι ἀποκτοῦν ἐπισημότητα καὶ κατοχυρώνονται, μειώνονται, ἐνῷ ἡ πίστις καὶ ἡ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ, μολονότι χλευάζεται ἀπὸ σᾶς καὶ μολονότι ἐδιώχθη πολλὲς φορὲς ἀπὸ βασιλεῖς, ἐν τούτοις ἐγέμισε τὴν οἰκουμένην. Διότι πότε ἄλλοτε ἔλαμψεν τόσον ἡ εὐσέβεια; Καὶ πότε προεβλήθη τόσον ἡ ἐγκράτεια καὶ ἡ ἀρετὴ τῆς παρθενίας; Ἢ πότε περιφρονήθη τόσον ὁ θάνατος, παρὰ ὅταν ὑψώθη ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ; Τὸ γεγονὸς τοῦτο κανεὶς δὲν τὸ ἀμφισβητεῖ, διότι βλέπει μὲ τὰ μάτια του τοὺς μάρτυρας τοῦ Χριστοῦ νὰ καταφρονοῦν τὸν θάνατον καὶ τὰς παρθένους τῆς Ἐκκλησίας νὰ φυλάσσουν σώματα ἁγνά καὶ ἀμόλυντα χάριν τοῦ Χριστοῦ.

80. Καὶ εἶναι μὲν ἀρκεταὶ αἱ ἀποδείξεις αὐταὶ διὰ ν᾿ ἀποδείξουν ὅτι μόνον ἡ κατὰ Χριστὸν πίστις εἶναι ἀληθινὴ διὰ νὰ τὴν πιστεύσῃ κανείς. Ἀλλὰ νὰ ποὺ σεῖς ἀποδεικνύεσθε ἄπιστοι καὶ ζητεῖτε λογικοὺς συλλογισμούς. Ἡμεῖς μὲν δὲν προσπαθοῦμεν νὰ ἀποδείξωμεν μὲ πειστικοὺς λόγους τῆς εἰδωλολατρικῆς σοφίας, ὅπως εἶπεν ὁ διδάσκαλός μας, ἀλλὰ πείθομεν ὁπωσδήποτε μὲ τὴν πίστιν, ἡ ὁποία ὑπερνικᾷ τὰ ρητορικὰ κατασκευάσματα. Ἰδοὺ εἶναι παρόντες ἐδῶ ἀσθενεῖς, οἱ ὁποῖοι πάσχουν ἀπὸ δαιμόνια. Ἦσαν πράγματι μερικοί, οἱ ὁποῖοι ἠνωχλοῦντο ἀπὸ δαιμόνια καὶ εἶχαν ἔλθει πρὸς αὐτόν. Αὐτοὺς τοὺς ἔφερεν εἰς τὸ μέσον καὶ εἶπεν: Ἢ καθαρίσατε αὐτοὺς σεῖς μὲ τοὺς συλλογισμούς σας καὶ μὲ ὁποιανδήποτε ἄλλην τέχνην ἢ μαγείαν θέλετε ἐπικαλούμενοι τὰ εἴδωλά σας, ἤ, ἐὰν δὲν ἠμπορῆτε, ἀφήσατε κατὰ μέρος τὴν πολεμικὴν ἐναντίον μας καὶ θὰ ἰδῆτε τὴν δύναμιν τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ. Καὶ ἀφοῦ εἶπεν αὐτά, ἐπεκαλέσθη τὸν Χριστὸν καὶ ἐσφράγισε τοὺς πάσχοντας μὲ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ διὰ δευτέραν καὶ τρίτην φοράν. Καὶ πάραυτα ἐσηκώθησαν οἱ ἄνθρωποι ἀκέραιοι, ἔχοντες τὰ λογικά των καὶ εὐχαριστοῦντες ἔκτοτε τὸν Κύριον. Καὶ οἱ μὲν λεγόμενοι φιλόσοφοι ἐθαύμαζαν καὶ ἐξεπλήσσοντο πραγματικῶς διὰ τὴν σύνεσιν τοῦ ἀνδρὸς καὶ διὰ τὸ σημεῖον ποὺ ἔγινεν, ὁ δὲ Ἀντώνιος εἶπε: Τί θαυμάζετε διὰ τὸ πρᾶγμα τοῦτο; Δὲν εἴμεθα ἡμεῖς ἐκεῖνοι ποὺ τὸ κάµνοµεν ἀλλ᾽ ὁ Χριστός, ὁ ὁποῖος τὰ κάμνει διὰ μέσου ἐκείνων ποὺ πιστεύουν εἰς αὐτόν. Πιστεύσατε λοιπὸν καὶ σεῖς καὶ θὰ ἰδῆτε ὅτι αὐτὰ ποὺ πιστεύομεν δὲν εἶναι τέχνη λόγου, ἀλλά πίστις, ἡ ὁποία γίνεται πραγματικότης διὰ τῆς ἀγάπης. Αὐτὴν ἀκριβῶς ἐὰν ἀποκτήσετε καὶ σεῖς, δὲν θά ξαναζητήσετε λογικὰς ἀποδείξεις, ἀλλὰ θὰ θεωρήσετε ὅτι εἶναι ἀρετὴ ἡ πίστις εἰς τὸν Χριστόν. Αὐτὰ τοὺς εἶπεν ὁ Ἀντώνιος καὶ ἐκεῖνοι ἐθαύμαζαν δι᾽ αὐτὸ καὶ ἤρχισαν ν᾿ ἀναχωροῦν καταφιλοῦντες αὐτὸν καὶ ὁμολογοῦντες ὅτι ὠφελήθησαν ἀπὸ αὐτόν.

81. Ἡ φήμη δὲ τοῦ Ἀντωνίου ἔφθασε καὶ μέχρι τῶν βασιλέων. Διότι ὅταν ἔμαθαν αὐτὰ ὁ Κωνσταντῖνος ὁ αὐτοκράτωρ καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ Κωνστάντιος καὶ Κώνστας οἱ αὔγουστοι, ἔγραφον ἐπιστολὰς πρὸς αὐτὸν ὡς εἰς πατέρα καὶ ηὔχοντο νὰ λαμβάνουν ἐκ μέρους του ἀπαντήσεις. Ἀλλ᾽ αὐτὸς οὔτε τὰ γράμματα ὑπελόγιζεν ὡς κάτι σπουδαῖον, οὔτε ἐπειδὴ ἐλάμβανεν ἐπιστολὰς ἔχαιρεν, ἀλλὰ παρέμενεν ὁ ἴδιος, ὅπως ἦτο καὶ πρὶν νὰ τοῦ στείλουν γράμματα οἱ βασιλεῖς. Ὁσάκις δὲ τοῦ ἔφερον τὰ γράμματα, ἐκάλει τοὺς μοναχοὺς καὶ ἔλεγε: Μὴ θαυμάζετε ἐπειδὴ μοῦ γράφει ὁ βασιλεύς, διότι ἄνθρωπος εἶναι. Ἀλλὰ νὰ θαυμάζετε μᾶλλον, διότι ὁ Θεὸς ἔγραψε τὸν Νόμον εἰς τοὺς ἀνθρώπους καὶ μᾶς ὡμίλησε διὰ τοῦ Υἱοῦ του. Καὶ ἤθελε βεβαίως νὰ μὴ δέχεται τὰς ἐπιστολὰς λέγοντας, ὅτι δὲν γνωρίζει νὰ ἀπαντᾷ εἰς τὰ γραφόμενά των. Ἐπειδὴ ὅμως τὸν παρεκάλεσαν οἱ μοναχοὶ λέγοντες ὅτι Χριστιανοὶ εἶναι καὶ οἱ βασιλεῖς καὶ διὰ νὰ µὴ σκανδαλισθοῦν ἐπειδὴ τοὺς ἀπέρριψεν, ὑπεχώρησεν νὰ τὰ διαβάζη. Καὶ ἀφοῦ ἐδέχετο τὰς ἐπιστολάς των λόγῳ τοῦ ὅτι ἐπίστευαν εἰς τὸν Θεόν, τοὺς ἀπαντοῦσε καὶ τοὺς συνεβούλευε τὰ σχετικὰ μὲ τὴν σωτηρίαν καὶ νὰ μὴ θεωροῦν μεγάλα τὰ ἀγαθὰ τῆς παρούσης ζωῆς, ἀλλὰ νὰ ἐνθυμοῦνται περισσότερον τὴν μέλλουσαν κρίσιν καὶ νὰ γνωρίζουν, ὅτι μόνον ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἀληθινὸς καὶ αἰώνιος βασιλεύς. Τοὺς προέτρεπεν ἐπίσης νὰ εἶναι φιλάνθρωποι καὶ νὰ προστατεύουν τοὺς δικαίους καὶ τοὺς πτωχούς. Καὶ ἐκεῖνοι ἐδέχοντο τὰ γράμματά του καὶ ἔχαιρον. Ἔτσι ἦτο ἀγαπητὸς ἀπὸ ὅλους καὶ ὅλοι τὸν παρεκάλουν νὰ τὸν ἔχουν πνευματικὸν πατέρα.

82. Ἀφοῦ λοιπὸν τέτοιος παρουσιάζετο εἰς τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἔδιδε τέτοιες ἀπαντήσεις εἰς ἐκείνους ποὺ τὸν συναντοῦσαν, ἐπέστρεφε πάλιν εἰς τὸ ἔσω ὄρος. Καὶ τὴν μὲν συνήθη ἄσκησιν ἐσυνέχιζε νὰ τὴν ἀσκῆ, πολὺ συχνὰ ὅμως ἐνῷ ἐκάθητο μαζὶ μὲ τοὺς ἐπισκέπτας του ἢ ἔκαμνε περίπατον µαζί των, ἔμενεν ἄφωνος, ὅπως ἔχει γραφῆ καὶ εἰς τὸν Δανιήλ. Καὶ μετὰ ἀπὸ ὥρας ἔλεγε τὰ ἀκόλουθα εἰς τοὺς ἀδελφοὺς ποὺ ἦσαν µαζί του, καὶ ἀντελαμβάνοντο οἱ περὶ αὐτὸν ὅτι ἔβλεπε κάποιαν ὀπτασίαν. Ἀλλά καὶ πολὺ συχνά, ἐνῷ εὑρίσκετο εἰς τὸ ὄρος, ἔβλεπεν ὅσα συνέβαινον εἰς τὴν Αἴγυπτον καὶ τὰ διηγεῖτο εἰς τὸν ἐπίσκοπον Σεραπίωνα, ὅταν αὐτὸς εὑρίσκετο εἰς τὸ ἔσω ὄρος καὶ ἔβλεπε τὸν Ἀντώνιον ὅτι εἶχε περιπέσει εἰς κάποιαν ὀπτασίαν. Κάποτε λοιπόν, ἐνῷ ἐκάθητο καὶ εἰργάζετο, περιῆλθεν εἰς ἕνα εἶδος ἐκστάσεως καὶ ἀνεστέναζε πολὺ καθὼς ἔβλεπε την ὀπτασίαν. Ἔπειτα, μετὰ ἀπὸ ἀρκετὴν ὥραν, ἐστράφη πρὸς αὐτοὺς ποὺ σὰν πλησίον του καὶ ἀνεστέναζε. Καὶ ἤρχισε νὰ τρέμῃ καὶ προσηύχετο καὶ ἐγονάτισε καὶ ἔμεινε γονατιστὸς ἐπὶ πολύ. Ὅταν ἐσηκώθη ἔκλαιγεν ὁ γέρων. Τότε οἱ περὶ αὐτὸν ἔγιναν ἔντρομοι καὶ ἐφοβήθησαν πολὺ καὶ τὸν παρεκάλουν νὰ μάθουν καὶ πολὺ τὸν ἠνώχλησαν, ἕως ὅτου ἀναγκασθῆ νὰ ὁμιλήσῃ· Αὐτὸς δὲ ἀφοῦ ἀνεστέναξε καὶ πάλιν πολύ, ἔλεγε·: Παιδιά µου, καλύτερα νὰ πεθάνω πρὶν νὰ συμβοῦν αὐτὰ ποὺ εἶδα εἰς τὴν ὀπτασίαν. Καὶ ἐπειδὴ αὐτοὶ ἐπέμενον συνεχῶς, ἀφοῦ ἐδάκρυσεν, εἶπε: Πρόκειται νὰ καταλάβῃ τὴν Ἐκκλησίαν ὀργὴ καὶ νὰ παραδοθῆ εἰς ἀνθρώπους ὁμοίους μὲ τὰ ἄλογα κτήνη. Διότι εἶδα τὴν ἁγίαν Τράπεζαν τοῦ Ναοῦ καὶ γύρω ἀπὸ αὐτὴν νὰ στέκωνται κυκλικῶς ἀπὸ παντοῦ μουλάρια καὶ νὰ κλωτσοῦν µέσα ἔτσι, ὅπως ἀκριβῶς κλωτσοῦν κτήνη, τά ὁποῖα χοροπηδοῦν ἀτάκτως. Πάντως, εἶπεν, ἠκούσατε πῶς ἀνεστέναζα. Διότι ἤκουσα κάποιαν φωνὴν ποὺ ἔλεγε: Θὰ γίνῃ βδέλυγμα τὸ θυσιαστήριόν µου. Αὐτὰ εἶπεν ὁ γέρων καὶ μετὰ ἀπὸ δύο ἔτη ἔγινεν ἡ τωρινὴ ἐκστρατεία τῶν Ἀρειανῶν καὶ ἡ ἁρπαγὴ τῶν ἐκκλησιῶν, ὁπότε καὶ τὰ σκεύη διὰ τῆς βίας εἶχαν ἁρπάξει καὶ ὑπεχρέωναν νὰ τὰ κρατοῦν οἱ εἰδωλολάτραι. Τότε καὶ τοὺς εἰδωλολάτρας τοὺς ἠνάγκαζαν νὰ ἐγκαταλείψουν τὰ ἐργαστήρια καὶ νὰ συγκεντρωθοῦν µαζί των, καὶ ἔπραττον εἰς τὴν ἁγίαν Τράπεζαν ὅ,τι ἤθελον, ἐνῷ αὐτοὶ ἦσαν παρόντες. Τότε ὅλοι ἐννοήσαμεν, ὅτι τὰ λακτίσματα ἐκεῖνα τῶν ἡμιόνων προεμήνυον εἰς τὸν Ἀντώνιον ὅσα κάμνουν τώρα ἀπερισκέπτως οἱ Ἀρειανοὶ ὡς κτήνη. Ἀφοῦ δὲ εἶδε τὴν ὀπτασίαν αὐτήν, ἐπαρηγόρησε τοὺς περὶ αὐτὸν λέγοντας: Μὴ λυπῆσθε, παιδιά µου, διότι ὅπως ὠργίσθη ὁ Κύριος, ἔτσι πάλιν θὰ δώσῃ τὴν θεραπείαν. Καὶ πολὺ συντόμως ἡ Ἐκκλησία θὰ ἐπανακτήσῃ τὴν ὡραιότητά της καὶ θὰ διαλάµψῃ ὅπως συνήθως. Καὶ θὰ ἰδῆτε αὐτοὺς ποὺ ἐξωρίσθησαν νὰ ἐπιστρέφουν καὶ τὴν μὲν ἀσέβειαν ν᾿ ἀναχωρῆ εἰς τὰς φωλεάς της, τὴν δὲ εὐσεβῆ πίστιν νὰ ἐμφανίζεται παντοῦ μὲ κάθε παρρησίαν καὶ ἐλευθερίαν. Μόνον προσέχετε νὰ μὴ μολύνετε τοὺς ἑαυτούς σας ἐρχόμενοι εἰς ἐπαφὴν μὲ τοὺς Ἀρειανούς. Διότι ἡ διδασκαλία αὐτῶν δὲν εἶναι διδασκαλία τῶν ἀποστόλων, ἀλλὰ τῶν δαιμόνων καὶ τοῦ πατρὸς αὐτῶν διαβόλου, ἢ καλύτερα, εἶναι ἄκαρπος καὶ ἀνόητος διδασκαλία καὶ γέννημα ὄχι ἰσορροπημένης διανοίας, ὅπως εἶναι ἡ ἀλογία τῶν ἡμιόνων.

83. Τέτοια εἶναι τὰ σχετικὰ μὲ τὸν Ἀντώνιον. Ἡμεῖς δὲ δὲν πρέπει νὰ δυσπιστήσωμεν, ἐὰν δι᾽ ἀνθρώπου ἔχουν γίνει τόσον μεγάλα θαύματα. Διότι εἶναι ἡ ὑπόσχεσις τοῦ Σωτῆρος, ὁ ὁποῖος λέγει: «Ἐὰν ἔχετε πίστιν σὰν τὸν σπόρον τοῦ σιναπιοῦ θὰ εἰπῆτε εἰς τὸ βουνὸν αὐτό· Μετατοπίσου ἀπ᾿ ἐδῶ, καὶ θὰ μετατοπισθῇ καὶ τίποτε δὲν θὰ εἶναι ἀδύνατον διὰ σᾶς». Καὶ πάλιν: «Ἀλήθεια, ἀλήθεια σᾶς λέγω, ἐὰν ζητήσετε κάτι ἀπὸ τὸν Πατέρα εἰς τὸ ὄνομά µου, θὰ σᾶς τὸ δώση, ζητεῖτε καὶ θὰ λάβετε». Καὶ ὁ ἴδιος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ λέγει εἰς τοὺς μαθητὰς καὶ εἰς ὅλους ποὺ πιστεύουν εἰς αὐτόν: «Ἀσθενεῖς θεραπεύετε, δαιμόνια διώκετε. Δωρεὰν ἐλάβατε, δωρεὰν δώσατε».

84. Ὁ Ἀντώνιος βεβαίως δὲν ἐθεράπευε μὲ τὴν ἰδικήν του προσταγήν, ἀλλὰ προσευχόμενος καὶ ἐπικαλούμενος τὸν Χριστόν, ὥστε νὰ γίνη φανερὸν εἰς ὅλους, ὅτι δὲν ἦτο αὐτὸς ἐκεῖνος ποὺ ἐνεργεῖ, ἀλλ᾽ ὁ Κύριος δεικνύων τὴν φιλανθρωπίαν του διά τοῦ Ἀντωνίου καὶ θεραπεύων τοὺς ἀσθενεῖς. Τοῦ Ἀντωνίου ἦτο μόνον ἡ προσευχὴ καὶ ἡ ἄσκησις, ἐξ αἰτίας τῆς ὁποίας διέμενεν εἰς τὸ ὄρος καὶ ἔχαιρε μὲν διὰ τὰς θείας ὀπτασίας, ἐλυπεῖτο ὅμως, διότι ἠνωχλεῖτο συνεχῶς ἀπὸ πολλούς καὶ ἠναγκάζετο νὰ κατέρχεται εἰς τὸ ἔξω ὄρος. Καὶ πράγματι καὶ πολλοὶ δικασταὶ τὸν παρεκάλουν νὰ κατέρχεται ἀπὸ τὸ ὄρος, ἐπειδὴ δὲν ἦτο δυνατὸν εἰς αὐτοὺς νὰ εἰσέλθουν ἐκεῖ, λόγῳ τοῦ ὅτι τοὺς ἠκολούθουν οἱ δικαζόμενοι. Ἀλλὰ παρεκάλουν μόνον νὰ ἔλθῃ καὶ νὰ τὸν ἰδοῦν. Καὶ αὐτὸς μὲν ἤλλασσε δρόμον καὶ ἔπαυε νὰ βαδίζῃ τοὺς δρόμους ποὺ ὡδήγουν πρὸς αὐτούς, αὐτοὶ δὲ ἐπέμενον καὶ ἀπέστελλον εἰς αὐτὸν τοὺς ὑποδίκους μὲ συνοδείαν στρατιωτῶν, διὰ νὰ κατεβῆ ἔστω καὶ μὲ τὴν πρόφασιν ἐκείνων. Ἐπειδὴ λοιπὸν ἐξηναγκάζετο καὶ ἔβλεπεν αὐτοὺς νὰ κλαίουν καὶ νὰ θρηνοῦν, κατέβαινεν εἰς τὸ ὄρος τὸ ἔξω--καὶ δὲν ἦτο ὁ κόπος του χαμένος--, διότι κατέβαινε πρὸς ὠφέλειαν πολλῶν καὶ ἡ ἄφιξίς του ἀπέβαινεν εὐεργετική. Ἀλλὰ καὶ τοὺς δικαστὰς ὠφελοῦσε, διότι τοὺς συνεβούλευε νὰ προτιμοῦν τὸ δίκαιον ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα καὶ νὰ φοβοῦνται τὸν Θεὸν καὶ νὰ γνωρίζουν, ὅτι μὲ τὸ κριτήριον ποὺ δικάζουν θὰ δικασθοῦν. Πλὴν ὅμως ἐπάνω ἀπ᾿ ὅλα ἀγαποῦσε τὴν ζωὴν εἰς τὸ ὄρος.

85. Κάποτε λοιπόν, ἀφοῦ ἐπιέσθη πολὺ ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ εἶχον ἀνάγκην καὶ ἕνας στρατηγὸς τὸν παρεκάλεσε πολὺ νά κατεβῇ ἦλθε καὶ ἀφοῦ τοὺς εἶπεν ὀλίγα, ὅσα εἶναι ἀρκετὰ διὰ τὴν σωτηρίαν καὶ περὶ καθηκόντων, ἐβιάζετο νὰ ἐπιστρέψη. Ἐπειδὴ δὲ ὁ εἰρημένος δούκας τὸν παρεκάλει νὰ παραμείνη ἀκόμη ἔλεγεν, ὅτι δὲν ἠμπορεῖ νὰ περνᾷ τὸν καιρόν του µαζί των, καὶ μὲ ἕνα χαριτωμένον παράδειγμα ἔπεισεν αὐτὸν λέγοντας: Ὅπως τὰ ψάρια ἐὰν καθυστερήσουν εἰς τὴν ξηρὰν ἀποθνήσκουν, ἔτσι καὶ οἱ μοναχοί, ἐὰν παραμείνουν πολὺ µαζί σας καὶ περνοῦν τὸν καιρόν των πλησίον σας, φθείρονται. Εἶναι ἀνάγκη λοιπόν, ὅπως τὸ ψάρι σπεύδει εἰς τὴν θάλασσαν, ἔτσι καὶ ἡμεῖς νὰ βιαζώμεθα διὰ τὸ ὄρος, μήπως τυχὸν ἐπιβραδύνοντες λησμονήσωμεν τὴν ζωὴν εἰς τὸ ἔσω ὄρος. Ὅταν λοιπὸν ἤκουσεν αὐτὰ ὁ στρατηγὸς ἀπὸ αὐτὸν καὶ ἄλλα πολλά, ἐθαύμασε καὶ ἔλεγεν, ὅτι πράγματι αὐτὸς εἶναι δοῦλος τοῦ Θεοῦ. Διότι ἀπὸ ποῦ εἰς ἕνα ἁπλοῦν ἄνθρωπον τόσον καὶ τέτοιο μυαλό, ἐὰν δὲν τὸν ἀγαποῦσε ὁ Θεός;

86. Κάποιος ἄλλος στρατηγός, ὀνόματι Βαλάκιος, ἀπηνῶς κατεδίωκεν ἡμᾶς τοὺς Χριστιανούς, ἐπειδὴ ὑπεστήριζε τοὺς ἀκατονομάστους Ἀρειανούς. Καὶ ἐπειδὴ ἦτο τόσον ὠμός, ὥστε καὶ παρθένους νὰ δέρνη καὶ μοναχοὺς νὰ γυμνώνῃ καὶ νὰ μαστιγώνῃ, ὁ Ἀντώνιος γράφει καὶ στέλλει πρὸς αὐτὸν ἐπιστολὴν μὲ τὸ ἑξῆς περιεχόμενον: Βλέπω νὰ ἔρχεται ὀργὴ ἐπάνω σου· παῦσε λοιπὸν νὰ διώκῃς τοὺς Χριστιανούς, μήπως σὲ προφθάση ἡ ὀργή, διότι ἤδη πρόκειται νὰ ἔλθῃ ἐπάνω σου. Ὁ δὲ Βαλάκιος ἀφοῦ ἐγέλασε, τὴν μὲν ἐπιστολὴν ἐπέταξε κάτω καὶ τὴν ἔπτυσεν, αὐτοὺς δὲ ποὺ προσεκόµισαν τὴν ἐπιστολὴν τοὺς ἐξύβρισε καὶ παρήγγειλε ν᾿ ἀναγγείλουν εἰς τὸν Ἀντώνιον τὰ ἑξῆς: Ἐπειδὴ ἐνδιαφέρεσαι διὰ τοὺς μοναχοὺς θὰ στραφῶ ἐναντίον σου. Ἀλλὰ δὲν ἐπέρασαν πέντε ἡμέραι καὶ τὸν κατέλαβεν ἡ ὀργή. Εἰς τὸ πρῶτον δηλαδὴ μοναστήριον τῆς Ἀλεξανδρείας, τὸ λεγόμενον Χαιρέου, ἐξεκίνησε νὰ µεταβῇ ὁ Βαλάκιος καὶ ὁ Νεστόριος ὁ διοικητὴς τῆς Αἰγύπτου, καὶ ἀμφότεροι ἐκάθηντο ἐπάνω εἰς ἄλογα. Τὰ ἄλογα δὲ αὐτὰ ἦσαν ἰδιοκτησία τοῦ Βαλακίου καὶ ἦσαν τὰ πιὸ ἥμερα ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλογα ποὺ ἔτρεφεν ὁ Βαλάκιος. Ἀλλὰ πρὶν ἀκόμη φθάσουν εἰς τὸν τόπον, ἤρχισαν τὰ ἄλογα νὰ παίζουν μεταξύ των, ὅπως συνήθιζαν. Ξαφνικά τὸ πιὸ ἥμερον ἄλογον, ἐπάνω εἰς τὸ ὁποῖον ἐκάθητο ὁ Νεστόριος, ἐδάγκωσε τὸν Βαλάκιον, τὸν ἔρριψε κάτω καὶ ὥρμησεν ἐπάνω του καὶ τότε μὲ τὰ δόντια του κατεκρεούργησε τὸν μηρὸν αὐτοῦ, ὥστε ἀμέσως νὰ τὸν μεταφέρουν εἰς τὴν πόλιν καὶ εἰς τρεῖς ἡμέρας ν᾿ ἀποθάνῃ. Καὶ ὅλοι ἐθαύμαζαν, διότι αὐτὰ ποὺ εἶχεν εἰπεῖ ἐκ τῶν προτέρων ὁ Ἀντώνιος πολὺ συντόμως ἐξεπληρώθησαν.

87. Ἔτσι λοιπὸν συνεβούλευε τοὺς δυσκόλους χαρακτῆρας, τοὺς δὲ ἄλλους ποὺ ἤρχοντο νὰ τὸν συναντήσουν τοὺς συνεβούλευε κατὰ τέτοιον τρόπον, ὥστε νὰ λησμονοῦν ἀμέσως τὸ δικαστικὸν ἔργον των καὶ νὰ μακαρίζουν τοὺς ἀναχωρητάς. Ἔτσι λοιπὸν ἐπροστάτευε τοὺς ἀδυνάτους, διότι ἐπίστευεν ὅτι δὲν εἶναι ξένοι αὐτοὶ ποὺ ἔπασχον, ἀλλὰ ὁ ἴδιος ὁ ἑαυτός του. Ἔτσι λοιπὸν ἦτο εἰς θέσιν νὰ ὠφελῆ ὅλους, ὥστε πολλοὶ στρατιῶται καὶ πολλοὶ πλούσιοι νὰ ἀφήνουν κατὰ μέρος τὰ βάρη τῆς ζωῆς καὶ εἰς τὸ ἑξῆς νὰ γίνωνται μοναχοὶ καὶ γενικῶς εἰπεῖν ἦτο ὡς ἰατρὸς ποὺ ἐδόθη ἀπὸ τὸν Θεὸν εἰς τὴν Αἴγυπτον.
Διότι ποῖος λυπημένος τὸν συναντοῦσε καὶ δὲν ἐπέστρεφε χαρούμενος; Ποῖος ἤρχετο μὲ κλάματα καὶ θρήνους ἐπειδὴ ἀπέθαναν οἱ ἰδικοί του καὶ ἀμέσως δὲν τὸν ἐγκατέλειπε τὸ πένθος; Ποῖος ὀργιζόμενος ἤρχετο καὶ δὲν μετεβάλλετο ἡ ὀργή του εἰς ἀγάπην; Ποῖος πτωχὸς ἀπογοητευμένος τὸν συναντοῦσε, καί, ἀφοῦ τὸν ἤκουε καὶ τὸν ἔβλεπε, δὲν περιεφρόνει τὸν πλοῦτον καὶ δὲν παρηγορεῖτο διὰ τὴν πτωχείαν του; Ποῖος μοναχὸς ποὺ περιέπεσεν εἰς ἀμέλειαν καὶ ἦλθε πλησίον του δὲν ἔγινεν ἀκόμη ἰσχυρότερος; Ποῖος νεαρὸς ποὺ ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος καὶ εἶδε τὸν Ἀντώνιον δὲν ἠρνεῖτο ἐνώπιον ὅλων τὰς ἡδονὰς καὶ ἀγαποῦσε τὴν ἐγκράτειαν; Ποῖος πειραζόμενος ἀπὸ δαίμονα ἤρχετο πρὸς αὐτὸν καὶ δὲν ἀπηλλάσσετο; Ποῖος, τέλος, ἐνοχλούμενος ἀπὸ τοὺς αἰσχροὺς λογισμοὺς ἤρχετο καὶ δὲν ἐγαλήνευεν ἡ διάνοιά του;

88. Ἀλλ´ ἀπὸ τὴν ἀσκητικὴν ζωὴν τοῦ Ἀντωνίου καὶ τοῦτο ἦτο ἀξιοθαύμαστον, ὅτι δηλαδή, ὅπως εἶπα καὶ προηγουμένως, εἶχε τὸ χάρισμα νὰ διακρίνῃ τὰ πνεύματα καὶ νὰ γνωρίζῃ τὰς προθέσεις αὐτῶν. Καὶ δὲν ἠγνόει τὸ ἀντικείμενον πρὸς τὸ ὁποῖον εἶχε τὸ ἐνδιαφέρον καὶ τὴν κλίσιν τὸ κάθε πνεῦμα. Ἔτσι, ὄχι μόνον αὐτὸς δὲν ἐπειράζετο ἀπὸ τὰ πονηρὰ πνεύματα, ἀλλά καὶ ἐκείνους ποὺ ἠνωχλοῦντο ἀπὸ λογισμοὺς τοὺς παρηγόρει καὶ τοὺς ἐδίδασκε πῶς θὰ ἠμποροῦν νὰ ἀποκρούουν τὰ πονηρὰ σχέδια ἐκείνων, διηγούμενος τὰς ἀδυναμίας καὶ τὰς πανουργίας τῶν δαιμόνων. Ὁ καθένας λοιπὸν ἐνισχυόμενος ὑπ' αὐτοῦ κατέβαινεν ἀπὸ τὸ ὄρος, κατέχοντας καλῶς τὰ σχέδια τοῦ διαβόλου καὶ τῶν δαιμόνων αὐτοῦ. Πόσαι δὲ παρθένοι, αἱ ὁποῖαι εἶχον καὶ ἀρραβωνιαστικούς, καὶ μόνον ποὺ εἶδαν ἀπὸ μακρυὰ τὸν Ἀντώνιον, παρέμειναν παρθένοι εἰς τὸν Χριστόν; Ἤρχοντο δὲ καὶ ἀπὸ τὰ μακρυνὰ μέρη πρὸς αὐτὸν καὶ αὐτοὶ μαζὶ μὲ ὅλους, ἀφοῦ ἀπεκόμιζον ὠφέλειαν, ἐπέστρεφον προπεμπόμενοι ὡς ἀπὸ τὸν πατέρα των. Βεβαίως ὅταν ἐκοιμήθη αὐτὸς σὰν νὰ ἔγιναν ὀρφανοὶ ἀπὸ πατέρα, ἐπαρηγοροῦντο δὲ ὅλοι μὲ µόνην τὴν ἀνάμνησιν ἐκείνου, διατηροῦντες εἰς τὴν μνήμην των καλῶς τὰς συμβουλὰς καὶ τὰς νουθεσίας ἐκείνου.

89. Ὁποῖον δὲ ὑπῆρξε καὶ τὸ τέλος τῆς ζωῆς του ἀξίζει νὰ τὸ διηγηθῶ σὲ σᾶς ποὺ ἔχετε πόθον νὰ ἀκούσετε, ἀφοῦ καὶ αὐτὸ ὑπῆρξεν ἀξιοζήλευτον. Ὅπως εἶχε συνήθειαν ἐπεσκέπτετο τοὺς μοναχοὺς ποὺ ἐμόναζον εἰς τὸ ἔξω ὄρος· ὅταν δὲ ἐπληροφορήθη ἀπὸ τὴν θείαν πρόνοιαν περὶ τοῦ τέλους του, ὡμίλει εἰς τοὺς ἀδελφοὺς καὶ ἔλεγεν: Αὐτὴ εἶναι ἡ τελευταία ἐπίσκεψις ποὺ σᾶς κάμνω καὶ δὲν ξέρω ἐὰν καὶ πάλιν θὰ ἰδωθοῦμεν εἰς τὴν ζωὴν αὐτήν. Εἶναι πλέον καιρὸς καὶ ἐγὼ νὰ ἀποθάνω, διότι πλησιάζω τὰ ἑκατὸν πέντε χρόνια. Ἐκεῖνοι μέν, ὅταν ἤκουσαν, ἔκλαιον καὶ τὸν ἐνηγκαλίζοντο καὶ τὸν κατεφίλουν. Αὐτὸς δέ, σὰν νὰ ἔφευγε ἀπὸ κάποιαν ξένην πόλιν πρὸς τὴν ἰδικήν του, συνεζήτει χαρούμενος καὶ τοὺς ἔδιδε παραγγελίας νὰ μὴ δεικνύουν ἀμέλειαν εἰς τοὺς κόπους, οὔτε νὰ ἀπογοητεύωνται κατὰ τὴν ἄσκησιν, ἀλλὰ νὰ ζοῦν σὰν νὰ πεθαίνουν καθημερινῶς. Καὶ ὅπως σᾶς εἶπα προηγουμένως, νὰ φροντίζετε νὰ φυλάσσετε τὴν ψυχήν σας ἀπὸ ἀκαθάρτους λογισμούς. Τὸν ζῆλον σας νὰ τὸν στρέφετε πρὸς τοὺς ἁγίους καὶ νὰ μὴ πλησιάζετε τοὺς σχισματικοὺς Μελιτιανούς. Διότι γνωρίζετε τὴν πονηρὰν καὶ βέβηλον πρόθεσιν αὐτῶν. Οὔτε καὶ μὲ τοὺς Ἀρειανοὺς νὰ ἔχετε καμμίαν ἐπικοινωνίαν, διότι καὶ αὐτῶν ἡ ἀσέβεια εἶναι γνωστὴ εἰς ὅλους. Οὔτε ἐὰν ἰδῆτε νὰ τοὺς ὑποστηρίζουν οἱ δικασταὶ νὰ χάνετε τὴν ψυχραιμίαν σας. Διότι τὸ καύχημα τῆς ἐξουσίας των θὰ παύση, ἀλλὰ καὶ θνητὸν καὶ πρόσκαιρον εἶναι. Νὰ φυλάσσετε λοιπὸν τοὺς ἑαυτούς σας καθαροὺς ἀπὸ αὐτούς, κρατεῖτε δὲ τὴν παράδοσιν τῶν πατέρων καὶ πρωτίστως τὴν εὐσεβῆ πίστιν εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, τὴν ὁποίαν ἔχετε διδαχθῆ ἀπὸ τὰς Γραφὰς καὶ συχνὰ ἐγὼ σᾶς τὴν ἔχω ὑπενθυμίσει.

90. Καὶ ἐνῷ οἱ ἀδελφοὶ μοναχοὶ ἐπέμεναν πολὺ νὰ παραμείνῃ πλησίον των καὶ ἐκεῖ νὰ ἀποθάνη, δὲν ἐδέχετο διὰ πολλοὺς μὲν λόγους, ὅπως τὸ ἐξέφραζε καὶ μὲ τὴν σιωπήν του, ἀλλὰ κυρίως διὰ τὸ ἑξῆς. Οἱ Αἰγύπτιοι τὰ σώματα τῶν σπουδαίων ἀνθρώπων ποὺ ἀπέθνησκον, καὶ προπαντὸς τῶν ἁγίων μαρτύρων, συνηθίζουν μὲν νὰ τὰ κηδεύουν καὶ νὰ τὰ περιτυλίσσουν μὲ ὀθόνια, νὰ μὴ τὰ θάπτουν ὅμως κάτω ἀπὸ τὴν γῆν, ἀλλὰ νὰ τὰ τοποθετοῦν ἐπάνω σὲ σκαμνιὰ καὶ νὰ τὰ διατηροῦν µέσα εἰς τὰ σπίτια των, πιστεύοντες ὅτι ἔτσι τιμοῦν αὐτοὺς ποὺ ἀπέθανον. Ἀλλ' ὁ Ἀντώνιος πολλὲς φορὲς παρεκάλει τὸν ἐπίσκοπον νὰ συμβουλεύῃ τὸν λαόν. Ἤλεγχεν ἐπίσης καὶ τοὺς λαϊκοὺς καὶ ἐπέπληττε τὰς γυναῖκας λέγοντας, ὅτι οὔτε νόμιμον εἶναι αὐτό, οὔτε γενικῶς εἰπεῖν ἱερόν. Ἐξ ἄλλου τὰ σώματα τῶν πατριαρχῶν καὶ τῶν προφητῶν μέχρι σήμερον σώζονται εἰς μνήματα. Ἀλλὰ καὶ αὐτὸ τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου εἰς μνῆμα ἐτοποθετήθη, καὶ ἕνας λίθος ποὺ ἐτέθη εἰς τὴν εἴσοδον τοῦ μνήματος ἔκρυψεν αὐτό, ἕως ὅτου ἀνέστη μετὰ τρεῖς ἡμέρας. Καὶ λέγοντας αὐτὰ τοὺς ἔδιδε νὰ ἐννοήσουν, ὅτι ἐκεῖνος ποὺ μετὰ τὸν θάνατον δὲν κρύπτει τὰ σώματα τῶν πεθαμένων κάτω ἀπὸ τὸ χῶμα, ἔστω καὶ ἂν αὐτὰ εἶναι ἅγια, παραβαίνει τὸν νόμον. Διότι τί εἶναι ἀνώτερον καὶ ἁγιώτερον ἀπὸ τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου; Πολλοὶ λοιπὸν ποὺ εἶχαν ἀκούσει ἔθαπτον τὰ σώματα εἰς τὸ χῶμα καὶ ηὐχαρίστουν τὸν Κύριον, διότι καλῶς ἐδιδάχθησαν.

91. Ἐπειδὴ λοιπὸν ὁ Ἀντώνιος τὸ ἐγνώριζεν αὐτὸ καὶ ἐφοβεῖτο μήπως καὶ τὸ ἰδικόν του σῶμα τὸ κάμουν ἔτσι, ἔφυγε βιαστικά, ἀφοῦ συνεφώνησε μὲ τοὺς μοναχοὺς τοῦ ἔξω ὄρους. Ὅταν δὲν εἰσῆλθεν εἰς τὸ ἔσω ὄρος, ὅπου συνήθως ἔμενε, καὶ ἐπέρασαν ὀλίγοι μῆνες, ἠσθένησεν. Ἐκάλεσε τότε τοὺς μοναχοὺς ποὺ ἔμενον µαζί του ἦσαν δύο, οἱ ὁποῖοι ἔμενον εἰς τὸ ἔσω ὄρος δεκαπέντε ἔτη ἀσκητεύοντες καὶ ὑπηρετοῦντες αὐτὸν εἰς τὴν γεροντικὴν ἡλικίαν καὶ ἔλεγεν εἰς αὐτούς. Ἐγὼ μέν, ὅπως εἶναι γραμμένο, βαδίζω τὴν ὁδὸν τῶν πατέρων, διότι βλέπω νὰ μὲ καλῇ ὁ Κύριος. Σεῖς δὲ νὰ εἶσθε ἄγρυπνοι καὶ νὰ μὴ χαλαρώνετε τὴν μακροχρόνιον ἄσκησίν σας, ἀλλὰ φροντίσατε νὰ διατηρήσετε τὸν ζῆλον σας, σὰν νὰ εἶσθε τώρα εἰς τὴν ἀρχήν. Γνωρίζετε τοὺς δαίμονας ποὺ θέλουν τὸ κακόν σας, γνωρίζετε ὅτι εἶναι μὲν ἄγριοι ἀλλὰ ἀνίσχυροι εἰς τὴν δύναμιν. Μὴ λοιπὸν τοὺς φοβηθῆτε, ἀλλὰ πάντοτε ἀναπνέετε περισσότερον τὸν Χριστὸν καὶ εἰς αὐτὸν πιστεύετε. Ζήσατε σὰν νὰ ἀποθνήσκετε καθημερινῶς, προσέχοντες τοὺς ἑαυτούς σας καὶ ἐνθυμούμενοι ὅσας συμβουλὰς ἠκούσατε ἀπὸ ἐμέ, καμμίαν δὲ ἐπικοινωνίαν νὰ μὴ ἔχετε μὲ τοὺς σχισματικούς, οὔτε καὶ μὲ τοὺς Ἀρειανούς. Διότι γνωρίζετε πῶς τοὺς ἀπέφευγα καὶ ἐγώ, λόγῳ τῆς ἀντιχρίστου καὶ ἑτεροδόξου αἱρέσεώς των. Φροντίσατε δὲ καὶ σεῖς νὰ ἔχετε πάντοτε μεγαλύτερον σύνδεσμον μεταξύ σας, πρωτίστως ὅμως μὲ τὸν Κύριον καὶ ἔπειτα μὲ τοὺς ἁγίους, ὥστε μετὰ θάνατον νὰ σᾶς ὑποδεχθοῦν εἰς τὰς αἰωνίους σκηνὰς ὣς φίλους καὶ γνωστούς των. Αὐτὰ νὰ σκέπτεσθε καὶ αὐτὰ νὰ φρονῆτε· ἐὰν δὲ ἐνδιαφέρεσθε καὶ δι᾽ ἐμὲ καὶ μὲ μνημονεύετε σὰν πατέρα, μὴ ἀφήσετε νὰ πάρουν ἄλλοι τὸ σῶμα µου εἰς τὴν Αἴγυπτον, μήπως τὸ τοποθετήσουν εἰς τὰς οἰκίας των. Διὰ τὸν λόγον αὐτὸν ἦλθα ἐδῶ εἰς τὸ ἔσω ὄρος καὶ εὑρίσκομαι ἐδῶ. Ἄλλωστε γνωρίζετε πῶς ἤλεγχα πάντοτε ἐκείνους ποὺ ἔκαμναν αὐτὸ καὶ τοὺς συνεβούλευα νὰ καταργήσουν τὴν συνήθειαν αὐτήν. Κηδεύσατε λοιπὸν τὸ ἰδικόν µου σῶμα σεῖς καὶ θάψατε αὐτὸ κάτω ἀπὸ τὸ χῶμα. Φυλάξατε δὲ τὴν παραγγελίαν µου αὐτήν, ὥστε κανεὶς νὰ μὴ γνωρίζῃ τὸν τόπον, παρὰ μόνον ἐσεῖς. Διότι ἐγὼ κατὰ τὴν ἀνάστασιν τῶν νεκρῶν θὰ λάβω αὐτὸ πάλιν ἀπὸ τὸν Σωτῆρα ἄφθαρτον. Τὰ ροῦχα µου δὲ νὰ τὰ μοιράσετε. Εἰς τὸν Ἀθανάσιον τὸν ἐπίσκοπον νὰ δώσετε τὴν μίαν µηλωτὴν καὶ τὸ ἱμάτιον ἐκεῖνο ποὺ εἶχα διὰ στρῶμα, καὶ τὸ ὁποῖον μοῦ τὸ εἶχε χαρίσει αὐτὸς καινούργιο καὶ ἐγὼ τὸ ἐπάλιωσα. Νά δώσετε ἐπίσης τὴν ἄλλην μηλωτὴν εἰς τὸν ἐπίσκοπον Σεραπίωνα, καὶ σεῖς νὰ κρατήσετε τὸ τρίχινον ἔνδυμα. Λοιπὸν φυλάγεσθε, παιδιά µου, διότι ὁ Ἀντώνιος φεύγει ἀπὸ τὴν ζωὴν καὶ δὲν ὑπάρχει πλέον ἀνάμεσά σας.

92. Ἀφοῦ εἶπεν αὐτὰ καὶ τὸν ἠσπάσθησαν ἐκεῖνοι, ἥπλωσε τὰ πόδια του, καὶ βλέποντας ὡς φίλους αὐτοὺς ποὺ εἶχαν ἔλθει δι' αὐτόν, γεμᾶτος ἀπὸ χαρὰν διὰ τὴν παρουσίαν των, ὅπως ἐφαίνετο νὰ εἶναι ξαπλωμένος μὲ ἱλαρὸν τὸ πρόσωπον, ἀπέθανε καὶ προσετέθη εἰς τοὺς πατέρας. Τότε λοιπὸν ἐκεῖνοι, σύμφωνα μὲ τὰς ἐντολὰς ποὺ τοὺς ἔδωκεν, ἀφοῦ τὸν ἐτύλιξαν καὶ τὸν ἐκήδευσαν, ἔθαψαν τὸ σῶμα του κάτω ἀπὸ τὸ χῶμα καὶ κανεὶς δὲν γνωρίζει πλέον ποῦ ἔχει ταφῆ, ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς δύο αὐτούς. Καὶ καθένας ἀπ᾿ ἐκείνους ποὺ ἔλαβεν ἀπὸ μίαν µηλωτὴν καὶ τὸ τριµµένον ροῦχον τοῦ μακαρίου Ἀντωνίου τὰ φυλάσσει ὡς κάτι πολύτιμα. Διότι καὶ μόνον ποὺ τὰ βλέπουν, εἶναι σὰν νὰ βλέπουν τὸν ἴδιον τὸν Ἀντώνιον. Ὅταν δὲ τὰ φοροῦν εἶναι σὰν νὰ τηροῦν τὰς συμβουλὰς αὐτοῦ μετὰ χαρᾶς.

93. Αὐτὸ εἶναι τὸ τέλος τῆς ἐπιγείου ζωῆς τοῦ Ἀντωνίου καὶ ἔτσι ἤρχισε τὴν μοναχικήν του ζωήν. Καὶ μολονότι αὐτὰ εἶναι ὀλίγα συγκρινόμενα μὲ τὴν ἀρετὴν ἐκείνου, ἐν τούτοις ἀπὸ αὐτὰ σχηματίζετε μίαν ἰδέαν καὶ σεῖς περὶ τοῦ ποῖος ὑπῆρξεν ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ Ἀντώνιος, ὁ ὁποῖος ἀπὸ τὴν νεανικήν του ἡλικίαν μέχρις αὐτῆς τῆς ἡλικίας διετήρησεν ἀμείωτον τὸν ζῆλον τῆς ἀσκήσεως καὶ οὔτε λόγῳ τοῦ γήρατος ἐνικήθη ἀπὸ τὴν καλυτέραν τροφήν, οὔτε ἐπειδὴ ἀδυνάτισε τὸ σῶμα του ἤλλαξε τὸ εἶδος τοῦ ἐνδύματος ἢ ἔπλυνε ποτὲ τὰ πόδια του μὲ νερό. Καὶ ὅμως παρέμεινεν ὑγιὴς εἰς ὅλα. Διότι καὶ τὰ μάτια του ἄβλαπτα καὶ ἀκέραια τὰ εἶχε καὶ ἔβλεπε καλῶς. Καὶ ἀπὸ τὰ δόντια του οὔτε ἕνα δὲν ἔπεσεν, ἀλλὰ εἶχαν μόνον φθαρῆ κάτω ἀπὸ τὰ οὖλα, λόγῳ τῆς μεγάλης ἡλικίας τοῦ γέροντος. Ἀλλὰ καὶ εἰς τὰ πόδια καὶ εἰς τὰ χέρια παρέμεινεν ὑγιής. Καὶ γενικῶς ἀπὸ ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι εἶχον ποικἰλον διαιτολόγιον καὶ λουτρὰ καὶ διαφορετικἀ κατ᾽ ἐποχὰς ἐνδύματα, ἐφαίνετο εὐθυμότερος καὶ ἰσχυρότερος. Ἀλλὰ καὶ τὸ ὅτι εἶχε γίνει γνωστὸς παντοῦ καὶ τὸν ἐθαύμαζον ὅλοι καὶ τὸν ἠγάπων καὶ αὐτοὶ ἀκόμη ποὺ δὲν τὸν εἶχαν ἰδεῖ, εἶναι γνώρισμα τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς θεοφιλοῦς ψυχῆς του. Διότι ὁ Ἀντώνιος δὲν ἔγινε γνωστὸς ἀπὸ συγγράμματα, οὔτε ἀπὸ τὴν θύραθεν σοφίαν του, οὔτε ἀπὸ κάποιαν τέχνην, ἀλλὰ μόνον ἀπὸ τὴν εὐσέβειάν του πρὸς τὸν Θεόν. Διότι πῶς, ἐνῷ ἦτο κρυμμένος καὶ διέμενεν εἰς τὸ ὄρος, ἔγινε ξακουστὸς καὶ εἰς τὴν Ἱσπανίαν καὶ εἰς τὴν Γαλλίαν καὶ εἰς τὴν Ρώμην καὶ εἰς τὴν Ἀφρικήν, ἐὰν δὲν ἦτο µαζί του ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος κάμνει γνωστοὺς παντοῦ τοὺς ἰδικούς του ἀνθρώπους καὶ ὁ ὁποῖος τὸ ὑπεσχέθη εἰς τὸν Ἀντώνιον εἰς τὴν ἀρχήν; Εἴτε αὐτοὶ ἐργάζονται ἀθορύβως εἴτε ἐπιδιώκουν νὰ διαφεύγουν τῆς προσοχῆς τῶν ἀνθρώπων, πάντως ὁ Κύριος τοὺς προβάλλει ἐνώπιον ὅλων ὡς φῶτα, ὥστε καὶ διὰ τοῦ τρόπου αὐτοῦ νὰ γνωρίζουν οἱ ἀκροαταί των ὅτι αἱ ἐντολαὶ εἶναι κατορθωταί, καὶ νὰ ἀποκτοῦν ζῆλον διὰ τὴν ἐνάρετον ζωήν.

94. Αὐτὰ λοιπὸν νὰ τὰ ἀναγνώσετε καὶ εἰς τοὺς ἄλλους ἀδελφοὺς διὰ νὰ μάθουν πῶς πρέπει νὰ ζοῦν οἱ μοναχοὶ καὶ νὰ πεισθοῦν ὅτι ὁ Κύριος καὶ Σωτὴρ ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς αὐτοὺς μὲν ποὺ τὸν δοξάζουν θὰ τοὺς δοξάση, αὐτοὺς δὲ ποὺ ὑπακούουν εἰς αὐτὸν μέχρι τέλους, ὄχι μόνον εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν τοὺς ὁδηγεῖ, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν παροῦσαν ζωὴν μολονότι αὐτοὶ κρύπτονται καὶ σπεύδουν εἰς τὴν ἀναχώρησιν τοὺς καθιστᾷ παντοῦ γνωστοὺς καὶ ξακουστούς, τόσον διὰ τὴν ἀρετήν των ὅσον καὶ διὰ τὴν ὠφέλειαν ποὺ προκαλοῦν εἰς τοὺς ἄλλους. Ἀλλ᾽ ἐὰν παραστῇ ἀνάγκη, ἀναγνώσατε αὐτὰ καὶ εἰς τοὺς εἰδωλολάτρας, ὥστε, ἔστω καὶ μὲ τὸν τρόπον αὐτόν, νὰ μάθουν ὅτι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὄχι μόνον Θεὸς καὶ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ εἶναι, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ ἐκεῖνοι ποὺ λατρεύουν αὐτὸν εἰλικρινῶς καὶ πιστεύουν εἰς αὐτὸν μὲ εὐλάβειαν, δηλαδὴ οἱ Χριστιανοί, ἀποδεικνύουν τοὺς δαίμονας, ποὺ αὐτοὶ οἱ εἰδωλολάτραι πιστεύουν ὡς θεούς, ὄχι μόνον ὅτι δὲν εἶναι θεοί, ἀλλὰ καὶ τοὺς καταπατοῦν καὶ τοὺς καταδιώκουν ὡς ἀπατεῶνας καὶ διαφθορεῖς τῶν ἀνθρώπων, διὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ του Κυρίου ἡμῶν, εἰς τὸν ὁποῖον ἀνήκει ἡ δόξα εἰς ὅλους τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.